Σε χαμηλό λόφο, στο κέντρο της Κατοχής Μεσολογγίου
το δημοτικό τραγούδι για την Κυρα-Βασιλική (Τραγούδι: Αντώνης Κυρίτσης. Κλαρίνο: Πετρολούκας Χαλκιάς)
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ
ΓΙΑ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟΤΑΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ
ΤΟΥΡΚΟΥ ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΤΟΥ ΤΕΠΕΛΕΝΛΗ. H ΚΥΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΗΓΕ ΣΤΟ
ΧΑΡΑΜΗ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΤΟΥ ΤΕΠΕΛΕΝΛΗ - ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΜΟΛΙΣ 12 ΕΤΩΝ
ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ
ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΟΥΛΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΣΟΥΛΙΩΤΙΣΣΕΣ. Ο ΘΕΟΣ ΝΑ ΑΝΑΠΑΥΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΗΣ, ΒΟΗΘΟΥΣΕ, ΒΟΗΘΟΥΣΕ. ΟΛΑ ΤΑ
ΕΚΑΝΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΤΥΡΑΝΝΟ.
Το 1831, με την υπογραφή της ειρήνης, ελευθερώθηκε και γύρισε στο Μεσολόγγι κοντά στον αδερφό της οπλαρχηγό Γ. Κίτσο, μετά το θάνατο του οποίου κατέφυγε στο Αιτωλικό, όπου πέθανε το 1835 φτωχή και περιφρονημένη.
Γεννήθηκε στο χωριό Πλισιβίτσα (το σημερινό Πλαίσιο) των Φιλιατών το 1789 (ή 1793) και πέθανε στο Αιτωλικό το 1834. Ήταν κόρη του προκρίτου της κωμόπολης Πλισιβίτσας Κίτσου Κονταξή και αδελφή του οπλαρχηγού Γεωργίου Κίτσουκαι των Νικολάου και Ιωάννη Κονταξή.
Η ιστορική έρευνα αναδεικνύει σε θρυλική μορφή ως υπερασπίστρια των σκλάβων τη Θεσπρωτή (από το Πλαίσιο Φιλιατών) κυρά Βασιλική Κονταξή του Αλή πασά. Επηρέαζε τις αποφάσεις του τυράννου, που υπέγραφε φιρμάνια και γλίτωναν αρκετοί το θάνατο.
Η κυρά Βασιλική απελευθέρωνε, μεσολαβώντας στον Αλή, φυλακισμένους, κάνοντας τη δική της δέσμευση, ελευθερία για τους άλλους. Έστελνε από τους θησαυρούς του Αλή ενίσχυση σ' όλα τα κρυφά σχολειά, αλλά και στις εκκλησίες και στα μοναστήρια. Προσέφερε προνόμια σε χριστιανικά χωριά και συμπαραστέκονταν στη φτώχια και στην ορφάνια, μέχρι του σημείου να την αποκαλέσουν "προστάτιδα της φτωχολογιάς". Γράφει γι' αυτή ο συγχωριανός της ερευνητής Γεώργιος Σκάγιας: "Ολοκληρωμένη ύπαρξη, από την αρχή μέχρι το τέλος. Στο σαράι, κυρά. Στο βιλαέτι, Βασιλική. Στη ζωή, χριστιανή. Στα ιδανικά,προστάτιδα. Στο γένος, υπερασπίστρια και ηρωίδα. Στην ελληνική γενιά, μορφή. Ξεπήδησες από το σόι των Κονταξαίων, ανέβηκες ψηλά, έγινες του ισχυρού δαμάστρια, καθυπέταξες τα θέλγητρα, παρέμεινες ταπεινή και λατρεύτηκες, Βασιλική
Μέσα στο χωριό των 4000 περίπου κατοίκων, βρίσκεται βυζαντινός πύργος του 14ου αιώνα, παρατηρητήριο του στενού περάσματος του Αχελώου, γνωστότερος ως Κούλια της Κυρά Βασιλικής.
 |
| Ο Αχελώος και η Κατοχή. Διακρίνεται ο μικρός πύργος δεξιά ανάμεσα στα 2 δέντρα. |
 |
| Διακρίνεται ο πολιούχος Αγ. Δημήτριος και η "Κούλια" (πύργος - κατοικία) της κυρα-Βασιλικής. |
H Κούλια της Κυρα-Βασιλικής είναι Μεσαιωνικός πύργος που βρίσκεται επάνω σε ένα χαμηλό λόφο και δεσπόζει στην κωμόπολη της Κατοχής.
Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία
Ο πύργος μάλλον κτίστηκε με σκοπό να ελέγχει τη στένωση και τη διέλευση του Αχελώου στο συγκεκριμένο σημείο.
Το Χρονικό το θέτει πολύ παραστατικά: όποιος έχει τον πύργο…
…έχει το πέρασμα εύκολον του ποταμού του άσπρου
να τρέχει εις το αγγελόκαστρον πάντα να το κουρσεύε
Το Όνομα του Κάστρου
Ο πύργος πήρε το όνομά του από την κυρα-Βασιλική. Η κυβέρνηση του Καποδίστρια της παρεχώρησε τον πύργο για κατοικία το 1830. Έμεινε εκεί μέχρι το 1834, οπότε πέθανε από δυσεντερία και τάφηκε στο Αιτωλικό.
Παλαιότερα ο πύργος ονομαζόταν πύργος της Θεοδώρας. Σύμφωνα με την παράδοση τον έχτισε η Θεοδώρα γυναίκα του Δεσπότη Μιχαήλ Β΄ του Δεσπότη της Ηπείρου, η οποία έγινε από την εκκλησία όσια.
Το 1831, με την υπογραφή της ειρήνης, ελευθερώθηκε και γύρισε στο Μεσολόγγι κοντά στον αδερφό της οπλαρχηγό Γ. Κίτσο, μετά το θάνατο του οποίου κατέφυγε στο Αιτωλικό, όπου πέθανε το 1835 φτωχή και περιφρονημένη.
Ιστορία
Παρά το «Κούλια» που είναι τουρκική λέξη και το «Κυρα Βασιλική» που παραπέμπει σε νεότερη ιστορία, ο πύργος είναι Βυζαντινός .
Κατά πάσα πιθανότητα κτίστηκε από τους Βυζαντινούς του Δεσποτάτου της Ηπείρου τον 14ο αιώνα, μετά την εκδίωξη των Φράγκων από την περιοχή.
Ο πύργος κρίθηκε διατηρητέο μνημείο το 1975, με απόφαση του υπουργού πολιτισμού κ. Δ. Νιανιά
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Πρόκειται για κτίριο τετράγωνο που το μήκος της κάθε πλευράς του εξωτερικά φτάνει τα 6,5 μετρα. Είναι οικοδομημένο με αργιλόλιθους (αργιλικούς σχιστόλιθους) στους αρμούς του οποίου παρεμβάλλονται άφθονα κεραμίδια και ασβεστοκονιάματα. Ψηλά στο ύψος των 5 μέτρων από το έδαφος υπάρχουν στους τοίχους τεσσάρα τοξωτά ανοίγματα ένα στο κέντρο κάθε πλευράς.
Βασιλική Κονταξή
Βιογραφικά στοιχεία
Γεννήθηκε στο χωριό Πλισιβίτσα (το σημερινό Πλαίσιο) των Φιλιατών το 1789 (ή 1793) και πέθανε στο Αιτωλικό το 1834. Ήταν κόρη του προκρίτου της κωμόπολης Πλισιβίτσας Κίτσου Κονταξή και αδελφή του οπλαρχηγού Γεωργίου Κίτσουκαι των Νικολάου και Ιωάννη Κονταξή.
Γύρω στα 1805 συνελήφθη από άντρες του Αλή πασά, που είχε διατάξει λεηλασία της περιοχής Πλισιβίτσας και σφαγή των κατοίκων με την κατηγορία πως υπέθαλψαν κάποιους κιβδηλοποιούς, και του παραδόθηκε στα Ιωάννινα, όπου η Βασιλική (σε ηλικία περίπου 12 ετών!) κατάφερε να μαλάξει την σκληρότητα του Αλή και να σταματήσει τη σφαγή. Σαγηνευμένος ο Αλής από την ευφυΐα και την ομορφιά της[1] τη νυμφεύτηκε (1808), παρότι ήταν νυμφευμένος με την Εμινέ, η οποία αντέδρασε, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ζούσε στο παλάτι του Αλή, κρατώντας τη χριστιανική της πίστη, μετατρέποντας μάλιστα και ένα από τα δωμάτιά της σε εκκλησία, όπου καλούσε ιερέα και λειτουργούσε[2]. Ασκούσε μεγάλη επίδραση στον Αλή υπέρ των Ελλήνων και ίσως γνώριζε και για το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας.
Συμπαραστάθηκε στον Αλή κατά την πολιορκία του από τα σουλτανικά στρατεύματα και κατέφυγε μαζί του (Δεκέμβριος 1821) στο νησάκι της Παμβώτιδας, στη μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Τον Ιανουάριο του 1822, μετά τη δολοφονία του Αλή, συνελήφθη[3] και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου απελευθερώθηκε με τη μεσολάβηση του Πατριάρχη Άνθιμου του Γ΄ και παρέμεινε στο Πατριαρχείο για έξι χρόνια.
Μετά την ήττα του στόλου Τούρκων και Αιγυπτίων στη ναυμαχία του Ναυαρίνου η Υψηλή Πύλη πήρε αυστηρά μέτρα και συνέλαβε την Κυρα-Βασιλική και όλους τους άλλους που είχαν μεταφερθεί μαζί της στην Κωνσταντινούπολη και τους εξόρισε στην Προύσα ως υπόπτους, αλλά τον Οκτώβριο του 1829 της δόθηκε η άδεια να επιστρέψει στην Ελλάδα, όπου παρέμεινε για λίγο (1830) στο ιδιόκτητο κτήμα της, στο χωριό Βοϊβόντα (σημερινή Βασιλική του Δήμου Καλαμπάκας), που της ανήκε ως τσιφλίκι[4] (μαζί με τα χωριά Σαρακήνα Καλαμπάκας και Μεταμόρφωση Καρδίτσας) και που προς τιμή της ονομάσθηκε Βασιλική. Εκεί με έξοδά της είχε ανεγείρει ναό του Αγίου Νικολάου (1818).[5] «Σύμφωνα με την παράδοση», γράφει ο Τριαντάφυλλος Παπαζήσης[6], «για την κατασκευή του Αγίου Νικολάου Βασιλικής ο Αλή πασάς έστειλε τον πρωτομάστορά του Σάμπλο και κατασκεύασε μέσα στο χωριό ένα χαντάκι που όριζε την περιοχή του ασύλου για τους χριστιανούς που καταδίωκαν οι Τούρκοι». Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχει μάλιστα εντοιχισμένο ανάγλυφο της κυρα-Βασιλικής (0,53Χ0,90 μ.), ενώ στη νότια είσοδο του ναού υπάρχει σκαλισμένη σε μαρμάρινη πλάκα η επιγραφή: «Ανεκαινίσθη εκ θεμελίων ο θείος ναός του Αγίου Νικολάου δι’ εξόδων των εγχωρίων, διά συνδρομής Βασιλικής αυθεντίσσης Βοϊβόντας και των αδελφών αυτής (...) εν έτει ΑΩΙΗ, Μαΐου ΙΒ (12 Μαΐου 1818)»[7]
Η απήχησή της στη λογοτεχνία και στην τέχνη
Η περιπετειώδης ζωή της έχει περιβληθεί με πολλούς θρύλους και το όνομά της σώθηκε σε παραδόσεις και σε δημοτικά τραγούδια. Ο Μ. Καραγάτσης έχει γράψει ένα διήγημα με τίτλο Βασιλική εμπνευσμένο από την ομώνυμη προσωπικότητα, το οποίο περιέχεται στην συλλογή διηγημάτων του συγγραφέα, Το νερό της βροχής. Σε αυτό ο συγγραφέας την παρουσιάζει να ζει σε ένα παραθαλάσσιο οικισμό, στον Έπαχτο, ηλικιωμένη πια και παραγνωρισμένη με μόνη συντροφιά της το κρασί.Ο Τάφος της κυρα Βασιλικής στο Αιτωλικό
Στην αυλήτης εκκλησίας των Αγίων Ταξιαρχών στο Αιτωλικό βρίσκεται ο τάφος της κυρα Βασιλικής.
Ασκούσε μεγάλη επίδραση στον Αλή υπέρ των Ελλήνων και ίσως γνώριζε και για το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της έζησε στο χωριό Κατοχή Αιτωλοακαρνανίας, έχοντας στην κατοχή της λίγα κτήματα που της παραχωρήθηκαν από τον Καποδίστρια κι έναν πύργο (Γουλάς της Κυρα-Βασιλικής). Διατηρώντας ακόμα την αρχοντική ομορφιά της και την αξιοπρέπεια της γυναίκας του Αλή Πασά, πέθανε από δυσεντερία στο Αιτωλικό όπου και τάφηκε. Ο τάφος της βρίσκεται στον περίβολο του ναού των Μεγίστων Ταξιαρχών του Αιτωλικού. Δίπλα στον τάφο αναγράφονται τα εξής: «Τάφος Κυρα-Βασιλικής 1789-1834». Και από κάτω: «Απέθανεν η κυρα-Βασιλική Κίτζου από δυσεντερία, ετών 45, μετασχών (sic) των αχράντων μυστηρίων της Θείας Μεταλήψεως και κατ’ άδειαν του επιτρόπου του Αγίου Ακαρνανίας και από του εφημερίου των Ταξιαρχών ετάφη κατά την συνήθη εκκλησιαστική τάξιν εν τη εκκλησία των Ταξιαρχών. Εν Ανατολικόν (sic) τη 11 Δεκεμβρίου 1834. Μελέτιος ιερεύς Δ.Κ.»[8].
Η κυρά Βασιλική απελευθέρωνε, μεσολαβώντας στον Αλή, φυλακισμένους, κάνοντας τη δική της δέσμευση, ελευθερία για τους άλλους. Έστελνε από τους θησαυρούς του Αλή ενίσχυση σ' όλα τα κρυφά σχολειά, αλλά και στις εκκλησίες και στα μοναστήρια. Προσέφερε προνόμια σε χριστιανικά χωριά και συμπαραστέκονταν στη φτώχια και στην ορφάνια, μέχρι του σημείου να την αποκαλέσουν "προστάτιδα της φτωχολογιάς". Γράφει γι' αυτή ο συγχωριανός της ερευνητής Γεώργιος Σκάγιας: "Ολοκληρωμένη ύπαρξη, από την αρχή μέχρι το τέλος. Στο σαράι, κυρά. Στο βιλαέτι, Βασιλική. Στη ζωή, χριστιανή. Στα ιδανικά,προστάτιδα. Στο γένος, υπερασπίστρια και ηρωίδα. Στην ελληνική γενιά, μορφή. Ξεπήδησες από το σόι των Κονταξαίων, ανέβηκες ψηλά, έγινες του ισχυρού δαμάστρια, καθυπέταξες τα θέλγητρα, παρέμεινες ταπεινή και λατρεύτηκες, Βασιλική
ΠΗΓΗ: http://el.wikipedia.org/wiki/Βασιλική_Κονταξή
http://www.kastra.eu
http://www.agrinionews.gr/
Μ.ΜΑΝΕΤΑ
(marilena.mane@gmail.com)
