ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1821

Εισαγωγή

Ένα αφιέρωμα στην επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821 και στην πορεία του απελευθερωτικού μας Αγώνα, είναι ένα εγχείρημα εξαιρετικά σοβαρό αλλά και δύσκολο.

Ο Θούριος του Ρήγα Φερραίου Βελεστινλή - Νίκος Ξυλούρης 

437 plays/downloads

Στίχοι: Ρήγας "Φεραίος" Βελεστινλής
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρη

Η 25η Μαρτίου είναι μέρα αργίας που έχει διπλή σημασία για τους Έλληνες. Είναι θρησκευτική και εθνική γιορτή. Είναι θρησκευτική, γιατί γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και εθνική, γιατί η ημέρα αυτή σηματοδοτεί την έναρξη της ελληνικής επανάστασης ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία το 1821. Στις 25 Μαρτίου 1821, ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση ενάντια στην τουρκική σκλαβιά που κρατούσε την Ελλάδα δέσμια για 400 χρόνια.

Γενικά για την έναρξη και την πορεία της Επανάστασης του 1821  «Όταν αποφασίσαμε να κάμουμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχουμε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε; «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με τα σιταροκάραβα βατσέλια». Αλλά, ως μια βροχή, έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της Ελευθερίας μας και όλοι και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτόν το σκοπό και εκάμαμε την επανάσταση». Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (Από το λόγο του στην Πνύκα στις 8 Οκτωβρίου 1838). Η ελληνική επανάσταση του 1821, επικός απελευθερωτικός αγώνας, του επί αιώνες,  υπόδουλου ελληνικού λαού, υπήρξε ο πιο σημαντικός σταθμός της ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού. Σφράγισε την εθνική πορεία των Ελλήνων, αφού η επιτυχής τελική έκβασή του, μετά από εννιά χρόνια σκληρού, ηρωικού, αλλά και αιματηρού πολέμου, σε πολλά μέτωπα, σήμανε την ίδρυση, από το 1830, του ελληνικού κράτους και την ένταξη της Ελλάδος, ύστερα από πολλούς αιώνες, στον πολιτικό χάρτη των ανεξάρτητων κρατών της γης. Και γύρω απ' αυτό το, αρχικά, μικρό κράτος, που δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες και τις θυσίες των αγωνιστών του '21, θα συγκεντρωθεί σιγά-σιγά όλος ο Ελληνισμός για να πραγματοποιήσει τη νέα του ιστορική πορεία. Ο αγώνας της εθνικής παλιγγενεσίας, μακροχρόνιος, άνισος, με κορυφώσεις ηρωισμού αλλά και με περιόδους κάμψης και κατάπτωσης, κατόρθωσε να σφυρηλατήσει την εθνική συνείδηση των Ελλήνων, να αναπτύξει την εθνική τους ενότητα και να εμπνεύσει τις επόμενες  γενιές για διαδοχικές εξορμήσεις και απελευθερώσεις ώστε να λάβει η Ελλάδα τη σημερινή της μορφή. Ακόμη, σε καιρούς απογοήτευσης και δοκιμασίας, εμψύχωσε τους αλύτρωτους Έλληνες και τους έδωσε τη δύναμη για καρτερία και αντίσταση, μέχρι να μπορέσουν να πετύχουν κι αυτοί την εθνική τους αποκατάσταση και ένταξη στον εθνικό κορμό. Ταυτόχρονα, υπήρξε κορυφαίο πολιτικό γεγονός και για την ίδια την ιστορία της Ευρώπης, αφού απασχόλησε την ευρωπαϊκή διπλωματία, ενεργοποίησε τις φιλελεύθερες συνειδήσεις, προκάλεσε το φιλελληνικό κίνημα, όπλισε με προσδοκίες τους ευρωπαϊκούς λαούς που αναζητούσαν την εθνική τους δικαίωση, παρέσυρε κυβερνήσεις μεγάλων δυνάμεων να ενδιαφερθούν, θετικά ή αρνητικά, και στο τέλος να υποχρεωθούν να συνεργασθούν και να συνυπογράψουν τα πρωτόκολλα για την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Η ελληνική επανάσταση παρουσίασε έντονες διακυμάνσεις κατά τα εννέα χρόνια της διάρκειάς της, με εναλλαγές επιτυχιών αλλά και αποτυχιών, εμφύλιους σπαραγμούς, μέχρι να μπορέσει να ισχυροποιηθεί και να αναγνωριστεί από τις εγγυήτριες δυνάμεις με την υπογραφή τουΠρωτοκόλλου του Λονδίνου του 1830, που δημιούργησε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Και ένα απόσπασμα από τον αυθεντικό λόγο του στρατηγού, Γιάννη Μακρυγιάννη: ».Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί και αμαθείς και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσωμεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί.  Και να μην λέγει ούτε ο δυνατός «εγώ», ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγη ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστή μόνος του και φκιάση ή χαλάση, να λέγη «εγώ». Όταν όμως αγωνίζωνται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λέη «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» και όχι εις το «εγώ». Και εις το εξής να μάθωμεν γνώση, αν θέλωμεν να φκιάσωμεν χωριόν, να ζήσωμεν όλοι μαζί».

Ελληνική Επανάσταση 1821 Ομιλία του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα mathima.gr

Παιδιά μου! Εις τον τόπο τούτο, οπού εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημηγορούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί, και άνδρες με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ και ούτε να φθάσω τα ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, εις την μεγάλη δόξα των προπατόρων μας, και έρχομαι να σας ειπώ, όσα εις τον καιρό του αγώνος και προ αυτού και ύστερα απ' αυτόν ο ίδιος επαρατήρησα, και απ' αυτά να κάμωμε συμπερασμούς και δια την μέλλουσαν ευτυχίαν σας, μολονότι ο Θεός μόνος ηξεύρει τα μέλλοντα. Και δια τους παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις είχαν και ποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά εις τα άλλα έθνη του καιρού των, οποίους ήρωας, στρατηγούς, πολιτικούς είχαν, δια ταύτα σας λέγουν καθ' ημέραν οι διδάσκαλοί σας και οι πεπαιδευμένοι μας. Εγώ δεν είμαι αρκετός. Σας λέγω μόνον πως ήταν σοφοί, και από εδώ επήραν και εδανείσθησαν τα άλλα έθνη την σοφίαν των. Εις τον τόπον, τον οποίον κατοικούμε, εκατοικούσαν οι παλαιοί Έλληνες, από τους οποίους και ημείς καταγόμεθα και ελάβαμε το όνομα τούτο. Αυτοί διέφεραν από ημάς εις την θρησκείαν, διότι επροσκυνούσαν τες πέτρες και τα ξύλα. Αφού ύστερα ήλθε στον κόσμο ο Χριστός, οι λαοί όλοι επίστευσαν εις το Ευαγγέλιό του, και έπαυσαν να λατρεύουν τα είδωλα. Δεν επήρε μαζί του ούτε σοφούς ούτε προκομμένους, αλλ' απλούς ανθρώπους, χωρικούς καί ψαράδες, και με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος έμαθαν όλες τες γλώσσες του κόσμου, οι οποίοι, μολονότι όπου και αν έβρισκαν εναντιότητες και οι βασιλείς και οι τύραννοι τους κατέτρεχαν, δεν ημπόρεσε κανένας να τους κάμη τίποτα. Αυτοί εστερέωσαν την πίστιν. Οι παλαιοί Έλληνες, οι πρόγονοί μας, έπεσαν εις την διχόνοια και ετρώγονταν μεταξύ τους, και έτσι έλαβαν καιρό πρώτα οι Ρωμαίοι, έπειτα άλλοι βάρβαροι καί τους υπόταξαν. Ύστερα ήλθαν οι Μουσουλμάνοι και έκαμαν ό,τι ημπορούσαν, δια να αλλάξη ο λαός την πίστιν του. Έκοψαν γλώσσες εις πολλούς ανθρώπους, αλλ' εστάθη αδύνατο να το κατορθώσουν. Τον ένα έκοπταν, ο άλλος το σταυρό του έκαμε. Σαν είδε τούτο ο σουλτάνος, διόρισε ένα βιτσερέ [αντιβασιλέα], έναν πατριάρχη, καί του έδωσε την εξουσία της εκκλησίας. Αυτός και ο λοιπός κλήρος έκαμαν ό,τι τους έλεγε ο σουλτάνος. Ύστερον έγιναν οι κοτζαμπάσηδες [προεστοί] εις όλα τα μέρη. Η τρίτη τάξη, οι έμποροι και οι προκομμένοι, το καλύτερο μέρος των πολιτών, μην υποφέρνοντες τον ζυγό έφευγαν, και οι γραμματισμένοι επήραν και έφευγαν από την Ελλάδα, την πατρίδα των, και έτσι ο λαός, όστις στερημένος από τα μέσα της προκοπής, εκατήντησεν εις αθλίαν κατάσταση, και αυτή αύξαινε κάθε ήμερα χειρότερα• διότι, αν ευρίσκετο μεταξύ του λαού κανείς με ολίγην μάθηση, τον ελάμβανε ο κλήρος, όστις έχαιρε προνόμια, ή εσύρετο από τον έμπορο της Ευρώπης ως βοηθός του ή εγίνετο γραμματικός του προεστού. Και μερικοί μην υποφέροντες την τυραννίαν του Τούρκου και βλέποντας τες δόξες και τες ηδονές οπού ανελάμβαναν αυτοί, άφηναν την πίστη τους και εγίνοντο Μουσουλμάνοι. Καί τοιουτοτρόπως κάθε ήμερα ο λαός ελίγνευε καί επτώχαινε. Εις αυτήν την δυστυχισμένη κατάσταση μερικοί από τους φυγάδες γραμματισμένους εμετάφραζαν και έστελναν εις την Ελλάδα βιβλία, και εις αυτούς πρέπει να χρωστούμε ευγνωμοσύνη, διότι ευθύς οπού κανένας άνθρωπος από το λαό εμάνθανε τα κοινά γράμματα, εδιάβαζεν αυτά τα βιβλία και έβλεπε ποίους είχαμε προγόνους, τι έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης και άλλοι πολλοί παλαιοί μας, και εβλέπαμε και εις ποίαν κατάσταση ευρισκόμεθα τότε. Όθεν μας ήλθεν εις το νου να τους μιμηθούμε και να γίνουμε ευτυχέστεροι. Και έτσι έγινε και επροόδευσεν η Εταιρεία. Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα», αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση. Εις τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα εις το στρατόπεδον και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμε και έως την Κωνσταντινούπολη. Τόσον τρομάξαμε τους Τούρκους, οπού άκουγαν Έλληνα και έφευγαν χίλια μίλια μακρά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός, και ένα καράβι μιαν άρμάδα... Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξ αιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και δια τούτο σας ζητώ συγχώρηση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοι σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, ήκουσα και εγνώρισα, δια να ωφεληθήτε από τα απερασμένα και από τα κακά αποτελέσματα της διχονοίας, την οποίαν να αποστρέφεσθε, και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε. Και αι ημέραι της γενεάς, η οποία σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ' ολίγον περάσει. Την ημέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθή η νύκτα του θανάτου μας, καθώς την ημέραν των Αγίων Ασωμάτων θέλει διαδεχθή η νύκτα και η αυριανή ήμερα. Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε· και, δια να γίνη τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του Θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία. Τελειώνω το λόγο μου. Ζήτω ο Βασιλεύς μας Όθων! Ζήτω οι σοφοί διδάσκαλοι! Ζήτω η Ελληνική Νεολαία!

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ελληνικής επανάστασης

1814-1820 Ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία, από τον Νικόλαο Σκουφά, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Πάτμιο Εμμανουήλ Ξάνθο, με αποκλειστικό σκοπό την προετοιμασία της επανάστασης. Γενικός Επίτροπος της «Ανωτάτης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας» ανέλαβε, το 1820, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, αξιωματικός του τσαρικού στρατού.

Φεβρουάριος-Μάρτιος 1821 Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει στο Ιάσιο της Μολδαβίας, πνευματικό κέντρο του Ελληνισμού, την επίσημη έναρξη της επανάστασης στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες, με τη συγκρότηση του Ιερού Λόχου. Είχε προηγηθεί η επαναστατική του προκήρυξη με τον τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος».
Μετά τις πρώτες επιτυχίες, ο τσάρος αποκηρύσσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και ο Ιερός Λόχος θα ηττηθεί τον Ιούνιο του 1821 στο Δραγατσάνι από υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις. Τερματίζεται έτσι η επανάσταση στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

25 Μαρτίου 1821 Συμβολική ημερομηνία έναρξης της ελληνικής επανάστασης. Ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τους επαναστάτες στη Μονή της Αγίας Λαύρας. Οι επαναστάτες είχαν εισέλθει από τις 23 Μαρτίου στην πόλη των Πατρών και κήρυξαν την επανάσταση στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης απελευθερώνουν την Καλαμάτα από τους Τούρκους.

10 Απριλίου 1821 Η Πύλη προβαίνει σε αντίποινα. Απαγχονίζεται ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' στην Κωνσταντινούπολη. Το σώμα του θα μεταφερθεί στην Οδησσό.

23-24 Απριλίου 1821 Ο Αθανάσιος Διάκος μάχεται ηρωικά στην Αλαμάνα, συλλαμβάνεται από υπέρτερες δυνάμεις και βρίσκει ηρωικό, αλλά μαρτυρικό θάνατο. Μέρες αργότερα, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, μάχεται, και εμποδίζει, στο Χάνι της Γραβιάς, την πορεία των τούρκικων στρατευμάτων προς την Πελοπόννησο.

12-13 Μαϊου 1821 Η νίκη των Ελλήνων στο Βαλτέτσι ανοίγει το δρόμο για την κατάληψη της Τριπολιτσάς, στρατιωτικού και πολιτικού κέντρου της Πελοποννήσου.

26 Μαϊου 1821 Με την Πράξη της Συνέλευσης των Καλτετζών (μοναστήρι στην Αρκαδία), ιδρύεται η Πελοποννησιακή Γερουσία, με πρόεδρο τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη.

14 Ιουνίου 1821 Επανάσταση στην Κρήτη

9 Ιουλίου 1821 Οι Τούρκοι απαγχονίζουν στη Λευκωσία τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανό και αποκεφαλίζουν τους Μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου και Κυρήνειας.

23 Σεπτεμβρίου 1821 Με την κατάληψη της Τριπολιτσάς (έδρας του πασά του Μορέως), εδραιώνεται η επανάσταση στην Πελοπόννησο. Δύο μήνες μετά, θα ιδρυθεί στο Μεσολόγγι, υπό την προεδρία του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ο «Οργανισμός της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος».

13 Νοεμβρίου 1821 Απελευθερώνεται η Άρτα από τους Σουλιώτες οπλαρχηγούς Μάρκο και Νότη Μπότσαρη, τους αδελφούς Τζαβέλα κ.ά.

1 Ιανουαρίου 1822 Στην Α' Εθνοσυνέλευση στην Νέα Επίδαυρο, ψηφίζεται το πρώτο Σύνταγμα της Επανάστασης, γνωστό ως «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος». Πρόεδρος του Εκτελεστικού εκλέγεται ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

30 Μαρτίου 1822 Καταστροφή της Χίου από τα τουρκικά στρατεύματα του Καπουδάν Πασά Καρά Αλή. Μια μαζική θυσία που θα εμπνεύσει προσωπικότητες της ευρωπαϊκής τέχνης και του πνεύματος, όπως ο Ντελακρουά και ο Βίκτορ Ουγκό και θα συγκινήσει την Ευρώπη, που θα δείξει περισσότερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό Αγώνα. Τρεις μήνες αργότερα, ο Κωνσταντίνος Κανάρης θα πυρπολήσει και θα καταστρέψει την τουρκική ναυαρχίδα.

6 Ιουνίου 1822 Ο Χουρσίτ πασάς και ο Ομέρ Βρυώνης καταλαμβάνουν το Σούλι

29 Ιουνίου 1822 Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης θα καταστρέψει στα Δερβενάκια την στρατιά του Μαχμούτ πασά ή Δράμαλη ανατρέποντας τα φιλόδοξά του σχέδια. Οι Έλληνες και αρκετοί φιλέλληνες θα ηττηθούν, λίγες μέρες μετά, στο Πέτα (κοντά στην Άρτα) από ισχυρές τουρκικές δυνάμεις.

Αύγουστος 1822 Η παρουσία του Γεωργίου Κάνιγκ, ως υπουργού Εξωτερικών της Αγγλίας σηματοδοτεί τη θετική μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής απέναντι στο Ελληνικό Ζήτημα.

Δεκέμβριος 1822 Το Συνέδριο των αντιπροσώπων των μεγάλων Δυνάμεων στη Βερόνα, παρά τις προσπάθειες των Ελλήνων απεσταλμένων, δεν αναγνωρίζει την ελληνική Επανάσταση και την αποκηρύσσει με διακήρυξή του.

Ιανουάριος 1823 Νίκη των Ελλήνων στο Ναύπλιο, που ορίζεται έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης.

Μάρτιος 1823 Η Αγγλία αναγνωρίζει τους Έλληνες ως εμπόλεμους αναγνωρίζοντας de facto και την ελληνική επανάσταση.

Μάρτιος-Απρίλιος 1823 Συγκαλείται στο Άστρος της Κυνουρίας η Β' Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων 

12 Ιουλίου 1823. Ο φιλέλληνας, λόρδος Βύρων, φθάνει στο Αργοστόλι. Θα στηρίξει την επανάσταση και θα πεθάνει στο Μεσολόγγι τον Απρίλη του 1824. Στο Μεσολόγγι θα ταφεί και ο Μάρκος Μπότσαρης που πέθανε στη μάχη του Κεφαλόβρυσου Ευρυτανίας.

Φθινόπωρο 1823-Καλοκαίρι 1824 Εμφανίζονται οι πρώτες αντιθέσεις ανάμεσα στο Νομοτελεστικό υπό τον Θ. Κολοκοτρώνη και τον Πετρόμπεη και το Βουλευτικό υπό τον Κουντουριώτη που σχηματίζουν δύο ξεχωριστές κυβερνήσεις. Είναι η απαρχή της πρώτης φάσης του εμφυλίου σπαραγμού που θα τερματιστεί τον Ιούνιο με την επικράτηση του Κουντουριώτη.

7-8 Ιουνίου 1824 Καταστροφή της Κάσου από τους Τουρκοαιγύπτιους, οι οποίοι, λίγες μέρες μετά, θα καταστρέψουν ολοσχερώς και τα Ψαρά.

29 Αυγούστου 1824 Ναυμαχία του Γέροντα και πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας.

15 Απριλίου 1825 Αρχίζει η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή και αργότερα και από τον Ιμπραήμ. Στις 10 Απριλίου 1826 θα γίνει η ηρωική έξοδος και η πτώση του Μεσολογγίου. Η θυσία του Μεσολογγίου προώθησε το ελληνικό ζήτημα όσο καμιά ελληνική νίκη και ο απόηχος των γεγονότων, αναζωπύρωσε το πνεύμα του φιλελληνισμού στην Ευρώπη.

5 Ιουνίου 1825 Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, δολοφονείται στην Ακρόπολη Αθηνών, θύμα της εμφύλιας διαμάχης.

3 Αυγούστου 1826 Ο Γκούρας κλείνεται με τους άνδρες του στην Ακρόπολη. Η πόλη παραδίδεται στον Κιουταχή.

11 Νοεμβρίου 1827 Η κυβέρνηση Ζαϊμη μεταφέρει την έδρα της στην Αίγινα.

19 Μαρτίου 1827 Με πρόταση του Κολοκοτρώνη ανατίθεται η ηγεσία του στρατού στον Church και των ναυτικών δυνάμεων στον Cochrane.

30 Μαρτίου 1827 Η Εθνοσυνέλευση εκλέγει τον Ιωάννη Καποδίστρια «κυβερνήτη της Ελλάδος» με επταετή θητεία.

22 Απριλίου 1827 Θανάσιμος τραυματισμός του Γεωργίου Καραϊσκάκη στη μάχη του Φαλήρου.

8 Οκτωβρίου 1827 Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Ο ενωμένος συμμαχικός στόλος Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας καταστρέφει τον τουρκοαιγυπτιακό που βρισκόταν αγκυροβολημένος στον κόλπο του Ναβαρίνου, γεγονός που υπήρξε καταλυτικό στην εξέλιξη του Ελληνικού Ζητήματος. Οι τρεις προστάτιδες Δυνάμεις θα διαδραματίσουν πλέον καταλυτικό ρόλο στην γένεση του ανεξάρτητου νεοελληνικού κράτους.

8 Ιανουαρίου 1828 Άφιξη του κυβερνήτη Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Ο λόγιος Θεόφιλος Καϊρης, προσφωνεί τον Ι. Καποδίστρια:
«.Χαίρε και Συ Κυβερνήτα της Ελλάδος, διότι μετά τοσούτον πολυχρόνιον αποδημίαν, επιστρέφεις εις την κοινήν πατρίδα, την βλέπεις, την χαιρετάς όχι πλέον δούλην και στενάζουσαν υπό τον ζυγόν, αλλ' ελευθέραν, αλλά δεχομένην σε Κυβερνήτην, και περιμένουσαν να Σε ίδη να οδηγήσης τα τέκνα της εις την αληθινήν ευδαιμονίαν και εις την αληθινήν δόξαν. Ζήθι! Αλλ' έχων ιερόν έμβλημα «ο Θεός και η δικαιοσύνη κυβερνήσουσι την Ελλάδα». Ζήθι! Αλλά κυβερνών ούτως ώστε να αισθανθή η πατρίδα, να καταλάβωμεν και ημείς, να επαναλάβη η αδέκαστος ιστορία, να αντηχήσωσιν όλοι οι αιώνες, ότι ου Συ, ουδέ ο υιός σου, ουδέ ο οικείος σου, ουδέ ο φίλος σου, ουδέ πνεύμα φατρίας, αλλ' αληθώς αυτός ο νόμος του Θεού, αυτό το δίκαιον, αυτοί της Ελλάδος οι θεσμοί κυβερνώσι την Ελλάδα δια Σου.».

3 Φεβρουαρίου 1830 Υπογράφεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις το πρωτόκολλο του Λονδίνου, σύμφωνα με το οποίο δημιουργείται ανεξάρτητο ελληνικό κράτος με οροθετική γραμμή τη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού. Στο νέο κράτος θα συμπεριληφθούν, με το Πρωτόκολλο της συνδιάσκεψης του Λονδίνου στις 30 Αυγούστου 1832, η Πελοπόννησος, η Στερεά Ελλάδα, η Εύβοια, οι Σποράδες, οι Κυκλάδες και τα νησιά του Αργοσαρωνικού κόλπου.

27 Σεπτεμβρίου 1831 Δολοφονείται στο Ναύπλιο ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας.

25 Απριλίου 1832 Ο Όθων, δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου, εκλέγεται κληρονομικός μονάρχης της Ελλάδος. Θα φθάσει στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου 1833.

Συνθήκες δημιουργίας και επέκτασης των ορίων του Ελληνικού Κράτους

Ιόνια νησιά
23 Σεπτεμβρίου 1864
Με ψήφισμα της Βουλής της Επτανήσου πραγματοποιείται η Ένωση με το ελληνικό κράτος. Είχε προηγηθεί η παραίτηση της Μεγάλης Βρετανίας από το δικαίωμα προστασίας των Επτανήσων.

Προσάρτηση Θεσσαλίας-Άρτας

20 Ιουνίου 1881 Με τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης η Ελλάδα προσαρτά τη Θεσσαλία, πλην της Ελασσόνας, και την περιοχή της Άρτας.

Προσάρτηση Μακεδονίας, Ηπείρου, Κρήτης, νησιών Αιγαίου

17 Μαϊου 1913 Με τη συνθήκη του Λονδίνου, η Αλβανία γίνεται αυτόνομο κράτος και τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ορίζονται στη γραμμή Αίνου-Μηδείας.

28 Ιουλίου 1913 Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους, με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, προσαρτάται η Ανατολική Μακεδονία

31 Ιανουαρίου 1914. Με διακοίνωση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, η Ελλάδα προσαρτά τα νησιά του Αιγαίου, εκτός από την Ίμβρο και την Τένεδο.

Προσάρτηση Δυτικής Θράκης

14 Νοεμβρίου 1919 Παραίτηση Βουλγαρίας από τη Δυτική Θράκη

28 Ιουλίου 1920 Συνθήκη των Σεβρών. Παραχωρείται στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη έως την Τσατάλτζα, η Ίμβρος, η Τένεδος και η περιοχή της Σμύρνης. Την ίδια μέρα με την υπογραφή της συνθήκης της Θράκης, παραχωρείται στην Ελλάδα η Δυτική Θράκη.

14 Ιουλίου 1923 Με τη συνθήκη της Λωζάνης, η Ελλάδα διατηρεί τη Δυτική Θράκη, αλλά χάνει την περιοχή της Σμύρνης, την Ίμβρο και την Τένεδο.

Προσάρτηση της Δωδεκανήσου

10 Φεβρουαρίου 1947 Με τη συνθήκη των Παρισίων, τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα. Ο Νόμος 518/1948, με συμβολική ημερομηνία έναρξης ισχύος την 28η Οκτωβρίου 1947, αποτελεί τη ληξιαρχική πράξη της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Ο τελετουργικός εορτασμός ορίζεται στις 7 Μαρτίου 1948.

«ΕΓΩ ΓΡΑΙΚΟΣ ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ, ΓΡΑΙΚΟΣ ΘΕ ΝΑ ΠΕΘΑΝΩ» («Στὶς 24 Ἀπριλίου 1821)

ΕΙΣ. ΣΧ. «ΧΡ. ΒΙΒΛΙΟΓΡ.»: «Στὶς 24 Ἀπριλίου, ὁ αἰχμάλωτος Ἀθανάσιος Διάκος, μὲ ἀνοιχτὲς τὶς πληγές του, αἱμόφυρτος, μεταφέρεται στὴν Λαμία.…Ἡ ποινὴ ποὺ τοῦ ἐπιβλήθηκε ἦταν θάνατος διὰ ἀνασκολοπισμοῦ καὶ ἐκτελέστηκε τὴν ἴδια μέρα». Οἱ Ἥρωες τοῦ ᾽21 ἀνασκολοπίστηκαν, σφάχτηκαν, κατακρεουργήθηκαν, κάηκαν, γιὰ νὰ διαφεντεύουν τὸν πατρίδα καὶ τὴν μοίρα της οἱ ΟΥΤΙΔΑΝΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΟΛΑΒΙΑΣ, ΤΗΣ ΕΘΕΛΟΔΟΥΛΕΙΑΣ, ΤΗΣ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ, ΤΗΣ ΜΙΖΑΣ, ΤΗΣ ΔΙΑΠΛΟΚΗΣ, ΤΗΣ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΩΝ.

.         […] Ἡ Στερεὰ καὶ ἡ Πελοπόννησος βρίσκονται σὲἐπαναστατικὸ ἀναβρασμὸ καὶ τὰ κακὰ μαντάτα δὲνἀργοῦν νὰ φθάσουν στὸν Χουρσίτ. Ὁ Πασὰς τῆς Πελοποννήσου βρίσκεται στὴν Ἤπειρο ἐπικεφαλῆς στρατευμάτων γιὰ νὰ τιμωρήσει τὸν Ἀλὴ Πασά, ποὺ δείχνει τάσεις αὐτονομίας ἀπὸ τὸν Σουλτάνο. Ὁ Χουρσὶτ διατάσσει τὸν Ὀμὲρ Βρυώνη καὶ τὸν Κιοσὲ Μεχμὲτ νὰ καταστείλουν τὴν Ἐπανάσταση στὴ Ρούμελη καὶ ἐν συνεχείᾳ νὰ προχωρήσουν ἀπὸ δύο κατευθύνσεις πρὸς τὴν Πελοπόννησο γιὰ τὴν ἄρση τῆς πολιορκίας τῆς Τριπολιτσᾶς. Στὶς 17 Ἀπριλίου οἱ δύο πασάδες μὲ 8.000 ἄνδρες στρατοπεδεύουν στὸ Λιανοκλάδι, λίγα χιλιόμετρα ἔξω ἀπὸ τὴν Λαμία.Ὁ κίνδυνος εἶναι μεγάλος γιὰ τοὺς ἐπαναστατημένους Ἕλληνες..             Οἱ ὁπλαρχηγοὶ τῆς περιοχῆς συσκέπτονται στὸ χωριὸ Καμποτάδες (20 Ἀπριλίου 1821) καὶ ἀποφασίζουν νὰ ὑπερασπιστοῦν ὅλες τὶς διαβάσεις τοῦ Σπερχειοῦ (Ἀλαμάνας), διαμοιράζοντας τοὺς 1500 ἄνδρες ποὺ διαθέτουν, ὥστε νὰ ἀποκόψουν τὴν πρόσβαση τῶν Τούρκων πρὸς τὰ Σάλωνα καὶ τὴν Λιβαδιά. Τὸ ἐναλλακτικὸ σχέδιο τοῦ Γιάννη Δυοβουνιώτη γιὰ τὴν ἀπὸ κοινοῦ ἀντιμετώπιση τῶν Τούρκων στὸν Γοργοπόταμο ἀπορρίπτεται. Ἔτσι, ὁ Πανουργιᾶς Πανουργιᾶς μὲ 600 ἄνδρες ὀχυρώνεται στὰ ὑψώματα τῆς Χαλκωμάτας, ὁ Δυοβουνιώτης καταλαμβάνει τὴν χαράδρα τοῦ Γοργοποτάμου μὲ 400 ἄνδρες καὶ ὁ Διάκος μὲ 500 ἄνδρες θὰ ἀντιμετώπιζε τὸν ἐχθρὸ στὴν ξύλινη γέφυρα τῆς Ἀλαμάνας (Σπερχειοῦ), πλησίον τῶν Θερμοπυλῶν.
.             Τὸ πρωὶ τῆς 23ης Ἀπριλίου οἱ Τοῦρκοι ἐπιτίθενται ταυτόχρονα καὶ στὰ τρία σώματα τῶν ἐπαναστατῶν. Ὁ Πανουργιᾶς καὶ ὁ Δυοβουνιώτης ὑποχρεώνονται νὰ ὑποχωρήσουν, πρὸ τῶν ὑπερτέρων δυνάμεων τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη, μὲ συνέπεια ὁ κύριος ὄγκος τῶν Ὀθωμανῶν ὑπὸ τὸν Κιοσὲ Μεχμὲτ νὰ ἐπιπέσει ἐπὶ τοῦ Διάκου στὴν Ἀλαμάνα. Ὁ Διάκος ἀρνεῖται νὰ φύγει καὶ νὰ σωθεῖ, ὅπως τὸν προέτρεψαν οἱ συμπολεμιστές του, καὶ ὡς ἄλλος Λεωνίδας μὲ μόνο 48 ἄνδρες μένει καὶ πολεμᾶ μέχρις ἐσχάτων. Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς μάχης, τὸ σπαθί του σπάει κι ἕνα ἐχθρικὸ βόλι τὸν τραυματίζει στὸν δεξιὸ ὦμο, στὸ ὁποῖο κρατᾶ τὸ πιστόλι. Πέντε Ἀλβανοὶ ὁρμοῦν στὸ χαράκωμά του καὶ τὸν συλλαμβάνουν αἰχμάλωτο.
.             Ὁ ἐπίλογος τῆς μάχης γράφεται τὴν ἑπομένη ἡμέρα. Στὶς 24 Ἀπριλίου, ὁ αἰχμάλωτος Ἀθανάσιος Διάκος, μὲ ἀνοιχτὲς τὶς πληγές του, αἱμόφυρτος, μεταφέρεται στὴν Λαμία. Οἱ Ὀθωμανοὶ τοῦ προτείνουν νὰ προσκυνήσει καὶ νὰ συνεργαστεῖ μαζί τους.  Ὁ Διάκος ὑπερήφανα ἀρνεῖται: «Ἐγὼ Γραικὸς γεννήθηκα, Γραικὸς θὲ νὰ πεθάνω», φέρεται νὰ τοὺς ἀπάντησε. Ὁ ἑλληνικῆς καταγωγῆς Ὀμὲρ Βρυώνης δὲν θέλησε νὰ τὸν σκοτώσει, ἀφοῦ τὸν γνώριζε πολὺ καλὰ ἀπὸ τὴν αὐλὴ τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ καὶ ἐκτιμοῦσε τὶς ἱκανότητές του. Ἐπέμενε, ὅμως, ὁ Χαλήλμπεης, σημαίνων Τοῦρκος τῆς Λαμίας, ὁ ὁποῖος ἔπεισε τὸν Κιοσὲ Μεχμέτ, ἱεραρχικὰ ἀνώτερο τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη, ὅτι ὁ Διάκος θὰ ἔπρεπε νὰ τιμωρηθεῖ παραδειγματικά, ἐπειδὴ εἶχε σκοτώσει πολλοὺς Τούρκους.
.             Ἡ ποινὴ ποὺ τοῦ ἐπιβλήθηκε ἦταν θάνατος διὰ ἀνασκολοπισμοῦ καὶ ἐκτελέστηκε τὴν ἴδια μέρα. Προτοῦ ξεψυχήσει, ὁ Διάκος λέγεται ὅτι εἶπε τὸ περίφημο αὐτοσχέδιο τετράστιχο: “Για ἰδὲς καιρὸ ποὺ διάλεξε/ὁ χάρος νὰ μὲ πάρει/τώρα π᾽ ἀνθίζουν τὰ κλαδιὰ/καὶ βγάζει ἡ γῆς χορτάρι”.

Η ΗΡΩΙΚΗ ΕΞΟΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΑΔΙΕΞΟΔΟΣ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ “ΥΒΡΙΔΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ” ΤΟΥ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΑΤΟΥ

Ἡ ἡρωϊκή ἔξοδος τῶν ἐλευθέρων πολιορκημένων
τοῦ Μεσολογγίου καί ἡ κατοχική ἀδιέξοδος
τῶν ὑποδούλων πολιορκημένων τοῦ προτεκτοράτου τῆς Μέρκελ

.       Ἀφορμή γιά τήν πιό κάτω δημοσίευση ἔδωσε ἕνα ἔξοχο καί πρωτότυπο βιβλίο τοῦ κ. Νικολ. Σπ. Βούλγαρη, «Τό Μεσολόγγι τῶν Ἰδεῶν, ἑρμηνεία τῆς ἀπόφασης τῆς ἐξόδου».
.       Ποιός θά τό περίμενε, φίλοι ἀναγνῶστες, ὅτι τό ἀνδρεῖο φρόνημα καί τό βροντερό ἄκουσμα «ἐλευθερία ἤ θάνατος» τῶν σκλαβωμένων Ἑλλήνων θά τό ἀντικαθιστοῦσαν οἱ ὑβριδικοί σημερινοί «Ἕλληνες» μέ τά παγερά χαμόγελα τῆς ἐσχάτης προδοσίας στό στόμα καί τῆς ὑπογραφῆς μνημονίων ὑποτέλειας καί κατοχῆς;.         Ποιός θά τό περίμενε ὅτι τό ἡρωϊκό αἷμα ἀπό τίς σφαγές τῶν «ἐλευθέρων πολιορκημένων» τά μεσάνυκτα τῆς 10ης Ἀπριλίου 1826, θά τό ἀντικαθιστοῦσε ἡ μαύρη μελάνη τῶν «ἐθελόδουλων προδοτῶν» τῆς ντροπῆς καί τῆς ἐθνικῆς ἀτίμωσης;
.        Ἄς διαβάσουμε τοὐλάχιστον μέ βουρκωμένα μάτια τό κείμενο τῆς ἐξόδου, γιά νά ριγήσουμε ἀπό τό μεγαλεῖο τῆς ψυχῆς καί τοῦ ἤθους τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ Μεσολογγίου!!

.        Ἦταν πρωί, Σάββατο τοῦ Λαζάρου 10 Ἀπριλίου τοῦ 1826, ὅταν συγκροτήθηκε τό νεκροδόξαστο ἐκεῖνο Συμβούλιο ἀποφάσεως. Ἦταν ἕνα συμβούλιο θανάτου! Οἱ καπεταναῖοι εἶχαν ἀναλάβει νά διερευνήσουν, μέ ἀνιχνευτές, τήν ὕπαρξη μυστικοῦ δρόμου-διόδου γιά ἀκίνδυνο πέρασμα τῶν ἐλεύθερων πολιορκημένων στήν ἐλευθερία. Κανένας ὅμως δέν ἔφερε ἐλπιδοφόρα πληροφορία. Οἱ λόγμες καί οἱ στενωποί φυλάγονταν ἄγρυπνα ἀπό τούς πολιορκητές σέ βάθος χώρου καί τόπου. Γενική ἦταν ἡ κατήφεια καί ἡ σιωπηλή θλίψη. Τη σιωπή τῆς στιγμῆς ἔσπασε ἡ βροντώδης καί σταθερή ἔκρηξη τοῦ τρανοδύναμου ἀρχηγοῦ τῆς Φρουρᾶς, τοῦ Θανάση Ραζή-Κότσικα.

– «Ὑπάρχει δρόμος ὀρέ!»
– «Ποιός εἶναι, στρατηγέ, καί δέν τόν λές τόση ὥρα;», διαμαρτυρήθηκαν ὅλοι οἱ παριστάμενοι.
– «Εἶναι ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ», φωνάζει.

.        Ὅλοι ὀρθοστηλώθηκαν καί κατανόησαν μονοστιγμής, ὅτι αὐτός ὁ δρόμος ἦταν τῆς θυσίας, τῆς ἐξόδου, τοῦ ὁλοκαυτώματος!… Ἔπρεπε νά τόν ἀκολουθήσουν σάν θεϊκή ἐντολή καί σάν λαϊκή προσταγή πού ἕνας ὁλόκληρος λαός τήν ἀνέμενε γιά τή δόξα τοῦ γένους μέ τό βλέμμα στραμμένο σταθερά στήν ἀπεραντοσύνη τῆς ἱστορίας! Μέ αὐτή τή θυσία θ᾽ἀχολογοῦσαν τά βουνά καί οἱ κάμποι θ᾽ ἀντιβούιζαν, στέλνοντας μηνύματα μέ πολλούς ἀποδέκτες.
.         Ἦταν ἀρκετός ὁ λόγος τοῦτος τοῦ Ραζῆ-Κότσικα γιά νά χαρακτηρίσουν πολλοί ἱστορικοί τό Μεσολόγγι: «Πολιτεία, κράτος τοῦ Θεοῦ»!
.        Τότε ὁ λόγος περνάει στόν Ἐθνάρχη! Κάλεσε ὁ Ρωγῶν νά δρομολογήσουν ὅλοι τό χρέος.

Τό κείμενο τῆς ἀπoφάσεως

«Ἐν ὀνόματι τῆς Ἁγίας Τριάδος»

.         Βλέποντες τόν ἑαυτόν μας, τό στράτευμα καί τούς πολίτας ἐν γένει μικρούς καί μεγάλους παρ᾽ ἐλπίδα ὑστερημένους ἀπό ὅλα τά κατεπείγοντα ἀναγκαῖα τῆς ζωῆς πρό 40 ἡμερῶν καί ὅτι ἐκπληρώσαμεν τά χρέη μας ὡς πιστοί στρατιῶται τῆς πατρίδος εἰς τήν στενήν πολιορκίαν ταύτην καί ὅτι, ἐάν μίαν ἡμέραν ὑπομείναμεν περισσότερον, θέλομεν ἀποθάνει ὄρθιοι εἰς τούς δρόμους ὅλοι.
.         Θεωροῦντες ἐκ τοῦ ἄλλου ὅτι μᾶς ἐξέλιπεν κάθε ἐλπίς βοηθείας καί προμηθείας, τόσον ἀπό τήν θάλασσαν καθώς καί ἀπό τήν ξηράν ὥστε νά δυνηθῶμεν  νά βαστάξωμεν, ἐνῷ εὑρισκόμεθα νικηταί τοῦ ἐχθροῦ, ἀποφασίσαμεν ὁμοφώνως:
.         Ἡ ἔξοδός μας νά γίνη βράδυ εἰς τάς δύο ὥρας τῆς νυκτός 10 Ἀπριλίου, ἡμέρα Σάββατον καί ξημερώματα τῶν Βαΐων , κατά τό ἑξῆς σχέδιον, ἤ ἔλθῃ ἤ δέν ἔλθῃ βοήθεια:

Α´.  – Ὅλοι οἱ Ὁπλαρχηγοί οἱ ἀπό τήν Δάμπιαν τοῦ Στορνάρη ἕως εἰς τήν Δάμπιαν τοῦ Μακρῆ, μέ τούς ὑπό τήν ὁδηγίαν των, μία κολώνα, νά ριχθοῦν εἰς τήν δάμπιαν τοῦ ἐχθροῦ εἰς τήν ἀκρογιαλιάν, εἰς τό δεξιόν. Ἡ σημαία τοῦ στρατηγοῦ Νότη Βότζιαρη θέλει μείνει ἀνοικτή, ὡς ὁδηγός τοῦ σώματος τούτου. Ὁ Στρατηγός Μακρῆς νά τήν συνοδεύσῃ μέ εἰδήμονες, ὅπου γνωρίζουν τόν τόπον.

Β´. – Ὅλοι οἱ Ὁπλαρχηγοί οἱ ἀπό τήν Δάμπιαν τοῦ Στρατηγοῦ Μακρῆ ἕως εἰς τήν Μαρμαροῦν μέ τούς ὑπό τήν ὁδηγίαν των, μίαν κολώνα ὅλοι, νά ριχθοῦν εἰς τόν  προμαχῶνα ἀριστερά κατά τῶν ἐχθρῶν. Ὁ στρατηγός Μακρῆς, μέ τήν σημαίαν του ἀνοικτήν, θέλει εἶναι ὁ ὁδηγός τοῦ σώματος τούτου, ἀριστερά.

Γ´. – Διά νά μή μπερδευθῇ τό Στράτευμα μέ ταῖς φαμελλιαῖς, δίδεται τό γεφύρι τῆς Δάμπιας τοῦ Στορνάρη, καί ὅλοι οἱ φαμελλῖται, ἐντόπιοι καί ξένοι, νά ταῖς συνοδεύσουν καί νά διαβοῦν ἀπ’ ἐκεῖ. Τά δύο γεφύρια εἶναι τό μέν διά τήν δεξιάν κολώναν καί τό τῆς Λουνέττας διά τήν ἀριστεράν.

Δ´. – Κάθε ὁπλαρχηγός νά σηκώνη τούς στρατιώτας του ἀνά ἕναν ἀπό τόν προμαχῶνά του, ὥστε ὁ τόπος νά μείνη εὔκαιρος ἕως εἰς τήν ὕστερην ὥραν.

Ε´. – Οἱ ἀπό τήν Μαρμαροῦν, ἅμα σκοτειδιάση, νά τραβηχθοῦν ἀπό ἕνας-ἕνας καί νά σταθοῦν εἰς τήν Δάμπιαν τοῦ Χορμόβα.

ϛ´. – Ὁ Τζιανβέλας, μέ ὅλον τόν Βοηθητικόν σῶμα, νά μείνη ὀπισθοφυλακή` αὐτός μέ ὅλους θέλει περιέλθει ὅλον τόν γύρον τοῦ Φρουρίου νά δώση τήν εἴδησιν εἰς ὅλους καί νά τούς πάρη μαζί του.

Ζ´. – Τό σῶμα τῆς Κλείσοβας, ὁδηγούμενον ἀπό τούς Ὁπλαρχηγούς του, νά ἐξέλθη μέ τά πλοιάρια εἰς τήν μίαν της νυκτός, σιγανά, καί ἅμα φθάση εἰς τήν ξηράν νά σταθῆ ἕως εἰς τάς 2 ὥρας, ὅπου θά γίνη τό κίνημα ἀπ’ ἐδῶ, νά κινηθῆ καί αὐτό.

Η´. – Ὁ τόπος, τό σημεῖον τῆς διεθύνσεώς μας, θέλει εἶναι ὁ Ἅγιος Σιμεός. Οἱ ὁδηγοί θέλουν προσέχει νά συγκεντρωθοῦμεν ἐκεῖ ὅλοι.

Θ´. – Οἱ λαγουμτζῆδες νά βάλουν εἰς τά φυτίλια φωτιά, λογαριάζοντες νά βαστάξουν μετά τήν ἔξοδόν μας μίαν ὥρα ἐπέκεινα. Τό ἴδιον νά ὁδηγηθοῦν καί οἱ εἰς τάς πυριτοθήκας εὑρισκόμενοι ἀσθενεῖς καί χωλοί. Ἠξεύρομεν ὅλοι τόν Καψάλην.

Ι´. – Ἐπειδή θά πληγωθοῦν καί πολλοί ἐξ ἡμῶν εἰς τόν δρόμον, κάθε συνδροφος χρεωστεῖ νά τόν βοηθῆ καί νά παίρνη καί τ’ ἅρματά του, καί ἐάν δέν εἶναι ἐκ τοῦ ἰδίου σώματος.

ΙΑ´. – Ἀπαγορεύεται αὐστηρῶς κανένας νά μή ἁρπάξῃ ἅρμα συνδρόφου τοῦ εἰς τόν δρόμον, πληγωμένου ἤ ἀδυνάτου, ἀργυροῦν ἤ σιδηροῦν καί φύγῃ. Ὅπου φανῇ τοιοῦτος, μετά τήν σωτηρίαν μας θέλει δίδει τό πράγμα ὀπίσω καί θέλει θεωρεῖσθαι ὡς προδότης.

ΙΒ´. – Οἱ φαμελλίται ὅλοι, ἅμα προκαταλάβουν τούς δύο προμμαχώνας αἱ ἄλλαι δύο κολώναις, θέλουν κινηθῇ ἀμέσως, ὥστε νά περιστοιχισθοῦν ἀπό τήν ὀπισθοφυλακήν.

ΙΓ´. – Κανένας νά μή ὁμιλήσῃ ἤ φωνάξῃ τήν ὥραν τῆς ἐξόδου μας, ἕως ὅτου νά πέσῃ τό δουφέκι εἰς τό ὀρδί τοῦ Κιουταχῆ ἀπό τήν βοήθειαν ὁπού περιμένομεν καί ἐάν, κατά δυστυχίαν, δέν ἔλθουν βοήθειαν οἱ ὄπισθεν, πάλιν θέλουν κινηθῇ ἀμέσως, ὅταν κινηθοῦν αἱ σημαῖαι.

ΙΔ´. – Ὅσοι τῶν ἀδυνάτων πληγωμένων ἐπιθυμοῦν νά ἐξέλθουν καί δύνανται, νά εἰδοποιηθοῦν ἀπό τά σώματά των τοῦτο.

ΙΕ´. – Τά μικρά παιδιά ὅλα νά τά ποτίσουν ἀφιόνι οἱ γονεῖς, ἅμα σκοτειδιάσῃ.

Ιϛ´. – Τό μυστικόν θέλει τό ἔχομεν: «Καστρινοί καί Λογγίσιοι».

ΙΖ´. – Δία νά εἰδοποιηθοῦν ὅλοι οἱ Ἀξιωματικοί τό σχέδιον, ἐπιφορτίζεται ὁ Νικόλας Κασομούλης, γραμματεύς τοῦ Στορνάρη, νά περιέλθῃ ἀπό τώρα νά τούς διαβάσῃ, ἰδιαιτέρως εἰς τόν καθέναν. Ἐάν δέ, εἰς αὐτό τό διάστημα, ἔξαφνα φανῇ ὁ στόλος μας, πολεμῶν καί νινῶν νά μείνωμεν ἕως ὅτου ἀνταποκριθοῦμεν.

Ἐν Μισολογγίῳ 10 Ἀπριλίου 1926»

.       Θρήνησε τήν θυσία τοῦ Μεσολογγίου ἡ Ἑλλάδα. Θρήνησε ἡ Εὐρώπη. Θρήνησε ὁ κόσμος ὅλος. Ἡ ἀντάρα ἀπ’ τόν χαλασμό σκέπασε καί κατακεραύνωσε τούς σκεπτικιστές διανοητές καί λογίους. Βουβάθηκαν πρός στιγμήν. Τά κλάματα τῶν γυναικῶν κυκλοφόρησαν καί ἀκούστηκαν στούς αἰθέρες. Οἱ βόγκοι τῶν πολεμιστῶν ἔγιναν σιωπηλοί κροταλισμοί στούς ἀμφισβητίες τῶν «πολιτισμένων» λαῶν. Ἐκείνη τήν ὥρα, πού τό μαντάτο περιφερόταν ἀπό στόμα σέ στόμα, πολλοί ἦταν πού ζητοῦσαν νά μάθουν τό πῶς; καί τό γιατί; Κανένας ὅμως δέν ἔδινε ἐξηγήσεις, γιατί κανένας δέν γνώριζε τήν αἰτιολογία πού ἔγραφε ἡ ἀπόφαση.

.        Ἡ σκέψη τοῦ Γέρου τοῦ Μοριᾶ, τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, λίγες μέρες μετά τό μεγαλούργημα, μέ στοχασμό καί διορατικότητα πλησιάζει στό μήνυμα τῆς ἐξόδου. Τραντάζει τήν ὡριαία σιωπή τῆς Κυβέρνησης τοῦ Ναυπλίου. Φωνάζει πανηγυρικά, ὅπως θά τό ’θελαν οἱ ἐξοδίτες. Λέγει: «Τό Μεσολόγγι κράζει καί μᾶς δίνει ἐντολή νά στείλουμε στίς Εὐρῶπες δικούς μας ἀντιπροσώπους καί ν’ ἀξιώσουμε μόνοι μας ἀναγνώριση δικαιωμάτων καί λευτεριᾶς»..        Ἔτσι καί ἔγινε! Οἱ ἀντιπρόσωποι, πῆγαν. Οἱ πόρτες τῆς Εὐρώπης ἄνοιξαν. Ὁ σκεπτικισμός της μίλησε μέ τά λόγια τοῦ περιβόητου ἐκείνου Μέττερνιχ: «…μᾶς πρόλαβε τό Μεσολόγγι»!
.       Ἦταν ἄταφα ἀκόμη τά σώματα τῶν ἡρώων καί οἱ καπνοί ἀνέβαιναν σάν λιβανωτός στούς αἰθέρες, ὅταν τή Μ. Τετάρτη τό βράδυ ὁ βασιλιάς τῆς Γαλλίας, ὁ Κάρολος ὁ Ι΄, ἀναφωνεῖ ἀπ’ τόν ἐξώστη τῶν ἀνακτόρων: «Ἔπεσε τό Μεσολόγγι; Ζήτωσαν οἱ Ἕλληνες»!
.          Πρώτη ἀναγνώριση τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης ἀπό ἐπίσημα εὐρωπαϊκά χείλη.
ΑΙΤΙΑ: ΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ!
.         Ἔτσι ἀναπαύτηκαν οἱ ψυχές τῶν ἡρώων τοῦ Μεσολογγίου. Τό ὅραμα, γιά τό ὁποῖο θυσιάστηκαν, ἔγινε δίκαιο καί ἀλήθεια. ΕΓΙΝΕ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
!

Ἡ πίστη τῶν Ἐλευθέρων Πολιορκημένων

Κωνσταντῖνος Χολέβας-Πολιτικός Ἐπιστήμων

.            Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ Ἔξοδος τοῦ Μεσολογγίου ἔγινε τήν Κυριακή τῶν Βαΐων τοῦ 1826. Ἡ πίστη στόν Θεό, ἡ παρουσία τοῦ Ὀρθοδόξου Κλήρου καί ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοση πού ἦταν ἔμφυτη στούς ἀγωνιστές διεδραμάτισαν συμβολικό καί συνάμα οὐσιαστικό ρόλο στή μεγάλη αὐτή στιγμή τοῦ Νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ. Ὁ Κοζανίτης λόγιος καί ὁπλαρχηγός Νικόλαος Κασομούλης περιγράφει ὡς ἑξῆς τήν πίστη τῶν πολιορκημένων Μεσολογγιτῶν στήν Θεία Πρόνοια:
.            «Στίς 22 Μαρτίου οἱ βεζύρηδες ἔκαμαν νέες προτάσεις γιά συνθήκη στούς Μεσολογγίτες. Οἱ καπεταναῖοι συνάχτηκαν νά συντάξουν τήν ἀπάντηση.
-Γράφε, πρόσταξε τόν Κασομούλη ὁ Ραζικότσικας.
-Ἀφῆστε νά τοῦ πῶ ἐγώ τί θά γράψει καί, ἄν δέν σᾶς ἀρέσει, τό χαλᾶμε., εἶπςε ὁ γερο-Νότης.
.            Ὅλοι σώπασαν. Καί ὁ ἀσπρομάλλης πολέμαρχος ὑπαγόρευσε:- «…Πήραμε τό γράμμα σας σήμερα.

-Ἐμεῖς ἀγάδες, κουβέντα δέ ζητήσαμε νά κάμουμε. Ἐσεῖς στείλατε πρῶτοι καί τή ζητήσατε.
-Βλέπουμε στό γράμμα σας νά ζητᾶτε ἄρματα καί ἀποροῦμε πῶς τολμήσατε νά ζητήσετε ὀχτώ χιλιάδες ἄρματα, τά ὁποῖα ἀχνίζουν ἀπό τό αἷμα σας καί νά σᾶς τά δώσουμε μέ τά χέρια μας.
-Τώρα βλέπουμε ὅτι ἐκεῖνο πού θέλετε ἐσεῖς δέ γίνεται οὔτε ἐκεῖνο πού θέλουμε ἐμεῖς. Καί θά γίνει ἐκεῖνο πού ὁ Θεός ἀποφάσισε.».

Ἐν Μεσολογγίῳ τῇ 22 ᾳ Μαρτίου 1826.
Ἡ φρουρά τοῦ Μεσολογγίου.

(Νικολάου Κασομούλη, Ἐνθυμήματα Στρατιωτικά)

.            Ἡ παρουσία τοῦ Ἐπισκόπου Ρωγῶν καί Κοζύλης Ἰωσήφ, πού κατήγετο ἀπό τή Θεσσαλία καί ἦταν βοηθός τοῦ Μητροπολίτου Ἄρτης Πορφυρίου ἔπαιξε καταλυτικό ρόλο. Ὁ Ἐπίσκοπος μαζί μέ τούς ἄλλους κληρικούς κάθε μέρα λειτουργοῦσε, ἐξομολογοῦσε, κοινωνοῦσε καί ἐνέπνεε τούς Πολιορκημένους. Τό σχέδιο τῆς Ἐξόδου, συνδυασμός πίστεως καί στρατηγικοῦ νοῦ, εἶναι δικό του ἔργο καί τό ὑπαγόρευσε στόν προαναφερθέντα Κασομούλη, ὁ ὀποῖος τό διέσωσε. Ὁ Ἰωσήφ εἶχε μαρτυρικό θάνατο. Ὅταν τελικά μπῆκαν οἱ Τουρκοαιγύπτιοι ὁ Ἐπίσκοπος ἀνατινάχθηκε μέσα στόν θρυλικό Ἀνεμόμυλο. Οἱ ἐχθροί τόν βρῆκαν ἡμιθανῆ καί τόν ἀποτελείωσαν μέ φρικτό τρόπο. Σέ κλασικούς πλέον πίνακες Ἑλλήνων καί ξένων ζωγράφων παρουσιάζεται ἡ σεβάσμια φυσιογνωμία τοῦ γέροντος Ἐπισκόπου νά μεταδίδει τήν Θεία Μετάληψη στούς Ἐξοδίτες λίγες ὧρες πρίν ἀπό τή μεγάλη στιγμή τῆς Ἐξόδου καί τῆς θυσίας.

.            Τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου τοῦ 2006 ὁ μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος πραγματοποίησε μία ἐμπνευσμένη ὁμιλία στό Μεσολόγγι καί ἀπευθυνόμενος στούς νέους τόνισε: «… Ἔχετε τό ἀκριβό προνόμιο νά διαθέτετε μέσα στήν πνευματική σας οἰκοσκευή τίς παραδόσεις πού ξεκινᾶνε ἀπό τήν Ἅγία Πίστη μας καί στή συνέχεια ἐπεκτείνονται στήν ἁγία Πατρίδα μας. Μήν ξεχνᾶτε ἐσεῖς τά παιδιά, ὅτι τό Ἱερό κείμενο, τό ὁποῖο περιλάμβανε τό σχέδιο τῆς Ἐξόδου ἄρχιζε μέ τήν ἐπίκληση: «Εἰς τό ὄνομα τῆς Ἁγίας καί Ὁμοουσίου Τριάδος». Ἔτσι πίστευαν οἱ ἀγωνιστές καί μέ αὐτή τήν πίστη προχώρησαν μπροστά, γιατί ἄνθρωποι πού δέν πιστεύουν, ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι δέν εἶναι σέ συνάφεια μέ τίς μάζες τοῦ λαοῦ μας, δέν τά καταλαβαίνουν αὐτά καί νομίζουν ὅτι εἶναι ὀπισθοδρομικότητες. Αὐτά ὅμως εἶναι τά ζώπυρα τοῦ ἔθνους, ἐπάνω σέ αὐτά στηρίξαμε τήν ἐλευθερία μας καί αὐτά πρέπει νά τά τιμήσουμε, γιατί ἄν τά ἐγκαταλείψουμε τότε θά χαθοῦμε».
.            Ἡ πίστη τῶν Ἐξοδιτῶν στόν Θεό ἐμπνέει καί τόν Ἐθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σιλωμό, ὁ ὁποῖος τούς αφιέρωσε τό ἐπικό ποίημά του, τούς «Ἐλεύθερους Πολιορκημμένους». Σταχυολογῶ τίς ἀκόλουθες θεολογικότατες σκέψεις ἀπό τούς Στοχασμούς τοῦ ἴδιου τοῦ ποιητῆ πού συνοδεύουν τά τρία σχεδιάσματα:

.            «Σκέψου βαθειά καί σταθερά ( μιά φορά γιά πάντα) τή φύση τῆς Ἰδέας, πρίν πραγματοπιήσεις τό ποίημα. Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθεῖ τό ούσιαστικότερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης, ἡ Πίστη καί ἡ Πατρίδα… Ὁ Ἅγιος Αὐγουστῖνος λέγει ὅτι ὁ Σταυρός εἶναι ἡ καθέδρα τῆς ἀληθινῆς σοφίας, ἐπειδή ὅσα ὁ Ἰησοῦς εἰς τρεῖς χρόνους ἐδίδαξε μέ τό Εὐαγγέλιο ὅλα τά ἀνακεφαλαίωσε εἰς τρεῖς ὧρες ἀπάνου εἰς τόν Σταυρό…. Τό ποίημα ἔχει ἀσώματη ψυχή, ἡ ὁποία ἀπορρέει ἀπό τόν Θεό καί ἀφοῦ σωματοποιηθεῖ εἰς τά ὄργανα καιροῦ, ἐθνικότητας, γλώσσας, μέ τούς διαφορετικούς στοχασμούς, αἰσθήματα , κλίσεις κ.ἄ. τέλος ἐπιστρέφει εἰς τόν Θεό:

Σέ βυθό πέφτει ἀπό βυθό 
ὥσπου δέν ἦταν ἄλλος. 
Ἐκεῖθε βγῆκε ἀνίκητος.»

.            Ἡ συγκλονιστική ἀπόφαση τῆς Ἐξόδου δέν θά μποροῦσε νά ληφθεῖ ἀπό ἀνθρώπους δίχως Πίστη καί ὅραμα. Εἶχαν μέσα στήν ψυχή της τόν Θεό οἱ Μεσολογγίτες, οἱ Σουλιῶτες καί οἱ ἄλλοι Πολιορκημένοι. Εἶχαν ἐλπίδα καί ὅραμα πού βασιζόταν στήν Σταυροαναστάσιμη πορεία τοῦ Γένους μας. Ἤξεραν, ἔστω κι ἄν δέν εἶχαν πάει ὅλοι στό σχολεῖο, ὅτι γιά κάθε Ὀρθόδοξο Χριστιανό μετά τή Σταύρωση ακολουθεῖ ἡ Ἀνάσταση. Γνώριζαν ὅτι δέν ταιριάζει σέ ἄνδρες καί γυναῖκες μέ ἑλληνορθόδοξο ἦθος νά παραδίδονται καί νά πουλιοῦνται σκλάβοι ἤ σκλάβες. Οἱ λίγοι πάντα νικοῦν ἠθικά τούς πολλούς ἔστω κι ἄν στό πεδίο τῆς μάχης πέσουν νεκροί. Ἡ φρουρά πεθαίνει ἤ κάνει Ἔξοδο μέ τό σπαθί στό χέρι. Ἀλλά δέν παραδίδεται. Αὐτή εἶναι ἡ ἑλληνική εὐψυχία, ἡ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀναβπτιζομένη διαρκῶς μέσα στήν Ὀρθόδοξη Πίστη μας. Αὐτή εἶναι ἡ ρωμαλέα Ρωμηοσύνη πού κράτησε ὄρθια τήν ὑπόδουλη ¨Ελλάδα καί ξεσηκώθηκε γιά τοῦ Χριστοῦ τήν Πίστη τήν Ἁγία καί τῆς Πατρίδος τήν Ἐλευθερία.
.            Χωρίς τήν πίστη στόν Θεό δέν θά ἔγραφαν σελίδες ἡρωισμοῦ οἱ λίγοι πολιορκημένοι τῆς Ἱερᾶς Πόλεως Μεσολογγίου. Καί χωρίς τόν ἡρωισμό τους ἴσως νά εἶχε κακή πορεία ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση. Ὁ ἔνθεος ἐνθουσιασμός τῶν Ἐλευθέρων Πολιορκημένων ἀφύπνισε τήν Εὐρώπη καί στερέωσε τήν Ἐλευθερία.

Ὁ Πόντος στὴν Ἐθνεγερσία

Γράφει ὁ Δημ. Νατσιός
Δάσκαλος-Κιλκίς  

.         «Εἶναι δὲ εἰς θέσιν οἱ Πόντιοι νὰ ἀποτελέσουν τοὺς φρουροὺς τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἐν πρώτοις, εἶναι ἔργον εἰς τὸ ὁποῖον ἔχουν συνηθίσει ἀπὸ αἰώνων. Περιβαλλόμενοι ἐν τῇ ἀπομακρύνσει των ἀπὸ ξένα φύλα, παλαίοντες διαρκῶς πρὸς αὐτά, ἀφομοιοῦντες παρὰ ἀφομοιούμενοι, ἀποτελοῦσι τὸν ἰσχυρότερον τύπον τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς». (Στρατηγὸς Καθενιώτης, σύμβουλος τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου).
.         Ἦταν Μάιος τοῦ 1453, ὅταν ἔπεφτε στὴν πόλη τοῦ Ρωμανοῦ, «ὁ τελευταῖος Ἕλληνας». Ἕνα μοιραῖο, κατὰ Καβάφη, πουλί, ἔφερε στὴν Τραπεζούντα τῶν Μεγάλων Κομνηνῶν τὴν ζοφερὴ εἴδηση: «Ἡ Ρωμανία πάρθεν». Μετὰ ἀπὸ 8 χρόνια ὁ Πορθητὴς κυριεύει καὶ τὴν αὐτοκρατορία τοῦ Πόντου. Ἀρχίζει ἡ μακρὰ περίοδος τῆς αἰχμαλωσίας. Μία-μία οἱ ἑλληνικὲς αὐτοκρατορίες, ποὺ συστάθηκαν μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Φράγκους, θυσιάζονται γιὰ νὰ σωθεῖ ἡ Δύση. Ἡ Δύση ποὺ ἀφοῦ σφετερίστηκε, σύλησε καὶ δήωσε τὸ «Βυζάντιο», προσπάθησε τοὺς ἑπόμενους αἰῶνες νὰ ἀλώσει καὶ πολιτιστικὰ τὸν Ἑλληνισμό. Ἡ καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολὴ καθυβρίζεται, ὑποτιμᾶται, ἡ συμβολή της στὸν εὐρωπαϊκὸ πολιτισμὸ ἀποκρύπτεται. Γιὰ 400 καὶ 500 χρόνια ἡ Ρωμηοσύνη, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ μαχαίρι τοῦ Τούρκου, ὑπομένει τὶς ἱεραποστολικὲς ὀρδὲς τῶν Λατίνων. Τρῶνε τὰ θεριὰ ἀλλὰ ἡ μαγιὰ μένει. Τὸ 1962 ὁ Οὐνίτης πατριάρχης Μάξιμος Δ´ ὁμολογοῦσε κυνικότατα στὴν Β´ βατικάνειο σύνοδο: «Ὁ σουλτάνος ζητοῦσε ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες φόρους καὶ δοσίματα. Ἀντίθετα ἡ λατινικὴ Δύση ἀξίωνε τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχή, τὴν ὑποταγὴ τοῦ πνεύματος, τὸν στραγγαλισμὸ τῆς ἐλευθερίας». Ἢ ὅπως τὸ λέει ὁ Ἅγιος τῶν Σκλάβων, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός: «Καὶ τί; Ἄξιος ἦτο ὁ Τοῦρκος νὰ ἔχη βασίλειον; Ἀλλ’ ὁ Θεὸς τοῦ τὸ ἔδωκε διὰ τὸ καλόν μας. Καὶ διατὶ δὲν ἤφερεν ὁ Θεὸς ἄλλον βασιλέα… Διότι ἤξευρεν ὁ Θεὸς πὼς τὰ ἄλλα ρηγάτα (σ.σ. τὰ εὐρωπαϊκά) μᾶς βλάπτουν εἰς τὴν πίστιν καὶ ὁ Τοῦρκος δὲν μᾶς βλάπτει, ἄσπρα δῶσ’ του καὶ καβαλλίκευσέ τον ἀπὸ τὸ κεφάλι». Ἐδῶ στὴν πολύπαθη Ρωμηοσύνη συνέβη τὸ ἑξῆς ἱστορικῶς πρωτόγνωρο. Νὰ ἀγωνίζεται ἕνα ἔθνος νὰ περισωθεῖ ὄχι ἀπὸ τὸν κατακτητὴ ποὺ δεσμεύει τὴν ἐλευθερία τοῦ σώματος, ἀλλὰ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἐπιχειροῦν νὰ περιορίσουν τὴν πνευματική του ἐλευθερία. Τὸ Γένος ὅμως δὲν χάνεται, ἔχει τὴν κιβωτό του, τὴν Ἐκκλησία, τὸν θεματοφύλακα τῆς ταυτότητας τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἔτσι φτάσαμε στὸ ’21..         Συνηθίζουμε οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες νὰ γιορτάζουμε τὴν ἐπέτειο τῆς Ἐθνικῆς Παλιγγενεσίας καὶ νὰ περιοριζόμαστε μόνο σὲ γεγονότα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν δημιουργία τοῦ λυμφατικοῦ νεοελληνικοῦ κρατιδίου. Ἡ Μικρὰ Ἀσία, ὁ Πόντος, ἐκεῖ ποὺ μέχρι τὸ 1922 ἐπιβίωνε ἀκραιφνὴς Ἑλληνισμός, ἀπουσιάζουν προκλητικὰ ἀπὸ τὶς ἐπίσημες ἱστοριογραφίες μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργεῖται ἡ ἄποψη πὼς οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου, ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρουν στὸ παρὸν ἀφιέρωμα, περίπου συνεργάστηκαν μὲ τοὺς Τούρκους ἢ στὴν καλύτερη περίπτωση, παρέμειναν ἀπαθεῖς καὶ ἀμέτοχοι κατὰ τὴν Ἐπανάσταση. Ξέρουμε πολλὰ γιὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο. Καὶ ὁ Πόντος; ἐκεῖ ὅπου κατοικοῦσε «τὸ ἰσχυρότερον ἑλληνικὸ φύλο», τί ἔκανε τὴν περίοδο τῆς σκλαβιᾶς; Μετὰ τὸ ’22, ἴσως μὲἔκπληξη ἔμαθαν οἱ Ἑλλαδίτες ὅτι ἐσφάγησαν 1.500.000 Ἕλληνες τῆς Μ. Ἀσίας καὶ ἄλλα 2.500.000 ἐκ. προσφυγοποιήθηκαν. Πῶς κατόρθωσαν αὐτοὶ οἱ τελευταῖοι Ρωμιοὶ νὰ διατηρήσουν τὴν ἐθνικὴ συνείδηση ζωντανὴ γιὰ τόσους αἰῶνες; Καὶ ὅμως ἐκεῖ στὰ βουνὰ καὶ στὰ μοναστήρια τοῦ Πόντου ἐπέζησε ὁ φρουρὸς τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὁ Πόντος. Ἕνα τραγούδι τῆς ἐποχῆς λέει: «Ἔρθεν ὁ Τοῦρκον ὁ κακὸν κι ἐκόνεψεν σὴν χώραν/ τ’ ὁμάλα (πεδιάδες) Τούρκ’ς ἐγόμωσεν (γέμισε) καὶ τὰ βουνὰ λεβέντους.» Πάνω στὰ βουνὰ τοῦ Πόντου «οἱ κλέφτες», οἱ «ἐσχιάδες» (=ἐκδικητές), ὅπως ἀποκαλοῦνταν στὸν Πόντο, ἀνακουφίζουν τοὺς πληθυσμοὺς ἀπὸ τὶς ἀτιμίες καὶ κακουργήματα τῶν δυναστῶν. Πολλοὶ κάτοικοι γιὰ νὰ διαφυλάξουν τὴν ὀρθόδοξη πίστη καταφεύγουν στὴν θρησκευτικὴ προσποίηση. Ἔχουμε χιλιάδες κρυπτοχριστιανούς, Σταυριῶτες ὀνομάστηκαν, παίρνοντας τὸ ὄνομα αὐτὸ ἀπὸ τὸ κατ᾽ ἐξοχὴν κρυπτοχριστιανικὸ χωριό, τὸ Σταυρὶν τῆς Ἀργυρούπολης. Τὸ μεγάλο ψυχικὸ δράμα τοῦ κρυπτοχριστιανισμοῦ, μία κατάσταση μεταβατικὴ τῶν Χριστιανῶν πρὸς τὸν ἐξισλαμισμό, σὲ ὁρισμένες περιοχὲς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας κράτησε ὁλόκληρους αἰῶνες (ἀπὸ τὸ β΄μισό τοῦ 17ου αἰ. ὣς τὸ 1856, τότε ποὺ δημοσιεύτηκε τὸ Χάτι-Χουμαγιοῦν. Καὶ ἐξασφάλισε τὸ δικαίωμα τῆς ἀνεξιθρησκίας στὶς ἐθνότητες τῆς Τουρκίας), γιὰ μερικοὺς μέχρι τὸ 1908, τότε ποὺ ἔγινε ἡ ἀνακήρυξη τοῦ τουρκικοῦ Συντάγματος, ἐνῶ γιὰ ἄλλους μέχρι τὸ 1922. Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ ἀναφέρω τὸ ἑξῆς συνταρακτικὸ γεγονὸς στὸν Πόντο ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ Χάτι-Χουμαγιοῦν τὸ 1856: Στὸ Τσεβισκλκοὺκ τῆς Ματσούκας ἀποφασίστηκε ἀπὸ τὸν Δήμαρχο καὶ τὸν μουλά, θρησκευτικὸ ἀρχηγὸ τῶν μωαμεθανῶν, νὰ προσέρχονται γιὰ μερικὲς μέρες ἀπὸ τὴν ἀνατολὴ μέχρι τὴν δύση τοῦ ἥλιου, ὅσοι ἀπὸ τοὺς Κρυπτοχριστιανοὺς ἤθελαν νὰ ὁμολογήσουν μπροστά τους δημόσια πὼς εἶναι χριστιανοί, ὥστε δίπλα στὰ τουρκικὰ ὀνόματά τους νὰ καταγραφοῦν καὶ τὰ πραγματικὰ χριστιανικὰ ὀνόματά τους. Ἦταν ἡ τελευταία μέρα τῆς καταγραφῆς καὶ εἶχε δύσει πλέον ὁ ἥλιος. Ὁ Δήμαρχος ἑτοιμάζεται νὰ ὑπογράψει τὸ πρωτόκολλο καὶ νὰ λήξει ἡ διαδικασία. Τότε ὁ μουλᾶς Βαϊτζόγλου τοῦ λέει: «Μὴν βιάζεσαι. Περίμενε λίγο.» «Τί νὰ περιμένουμε; Ὁ ἥλιος ἔδυσε καὶ δὲν ὑπάρχει κανένας», τοῦ ἁπαντᾶ ὁ Δήμαρχος. «Ὑπάρχει ἀκόμη ἕνας, καὶ αὐτὸς εἶμαι ἐγώ», ἀπαντᾶ ὁ μουλᾶς. Καὶ τὸν βλέπουν ἀποσβολωμένοι οἱ Τοῦρκοι νὰ γράφει στὸν κατάλογο: «Γεώργιος Κηρυτόπουλος. Ἐπάγγελμα ἱερέας». Αὐτὰ ζοῦσε ὁ Ποντιακὸς Ἑλληνισμός. Γνώριζε ὅτι μόνον ἡ διατήρηση τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης θὰ περιφρουρήσει καὶ τὴνἑλληνικότητά του. Μάχου ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος βροντοφωνάζει ὁ Πόντιος ἀρχηγὸς Ὑψηλάντης. Πολλοὶ διακηρύττουν μὲ ἀνδρεία τὴν πίστη τους. Τὸ στέφανο τοῦ νεομάρτυρα τοὺς ἀναμένει. Ὅπως γράφει ὁ καθηγητὴς  Ἀπ. Βακαλόπουλος «Ἡ θυσία τους τόνωσε ὄχι μόνο τὸ θρησκευτικὸ συναίσθημα τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ καὶ τὸ πνεῦμα τῆς ἀντίστασης ἀπέναντι τῶν κατακτητῶν. Ἔτσι οἱ νεομάρτυρες στὴν πραγματικότητα ἦσαν καὶ ἐθνομάρτυρες.».
.         Φτάνουμε στὸ 1800. Τὸ σάλπισμα τοῦ πρωτομάρτυρα τῆς λευτεριᾶς Ρήγα μεταφέρεται καὶ στὸν Πόντο. Στὸν Θούριό του ἀναφέρεται στοὺς Πόντιους Μαυροθαλασσινούς: «Λεβέντες Μαυροθαλασσινοί, ὁ βάρβαρος ὣς πότε θὲ νὰ σᾶς τυραννεῖ». Τὴν ἴδια ἐποχὴ 4.000 Μπαφραῖοι θανατώνονται ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα καὶ πνίγονται στὸν ποταμὸ Ἄλυ. Οἱ πρόγονοι τοῦ«φίλου» Ἐρντογὰν ἐπιδίδονται μὲ μαεστρία στὴν μόνη τέχνη ποὺδιακρίθηκαν καὶ διακρίνονται: τὴν σφαγὴ τοῦ ἄμαχου πληθυσμοῦ..         Τὸ 1814 ἱδρύεται ἡ Φιλικὴ Ἑταιρεία. Ἀρχηγός της ὁρίζεται ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης. Οἱ Ὑψηλάντες ἦταν μία ἀπὸ τὶς ἀρχοντικὲς καὶ παλιὲς ποντιακὲς οἰκογένειες τοῦ Φαναρίου τῆς Πόλης,  κατάγονταν ἀπὸ τὴν Ὑψηλή, ἕνα παλιὸ χωριὸ τοῦ Ὄφι, στὸν Πόντο. Τὴν ἄνοιξη τοῦ 1821 ὁ Ἀλ.Ὑψηλάντης κηρύσσει τὸν πόλεμο τῆς ἀνεξαρτησίας στὴν Μολδοβλαχία. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς διακήρυξης περὶ ἐλευθερίας τοῦ Ὑψηλάντη, Ἕλληνες νέοι σπουδαστὲς σπεύδουν ἀπὸ διάφορα μέρη καὶ ὀργανώνονται κατὰ τὰ πρότυπα τοῦ θηβαϊκοῦ «Ἱεροῦ Λόχου», μὲ ἀρχηγὸ τὸν Λασσάνη. Πολλοί, ἴσως οἱ περισσότεροι, ἦταν Πόντιοι. Στὶς 7 Ἰουνίου τοῦ 1821 στὸ Δραγατσάνι, πέφτουν οἱ περισσότεροι στὸ πεδίο τῆς μάχης. Ἀπὸ τοὺς διασωθέντες εἶναι γνωστὰ τὰ ὀνόματα 19 Ποντίων ἀγωνιστῶν τοῦ Ἱεροῦ Λόχου. Ἂς σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι ὁ Τοῦρκος σουλτάνος κήρυξε τὸν Ἱερὸ Λόχο ὡς ποντιακὴ στρατιωτικὴ μονάδα καὶ μὲ τὴν πρόφαση αὐτή, ἔσφαξε τότε τοὺς προκρίτους τῆς Ἀργυρούπολης. Ἐπὶ δύο χρόνια οἱ κάτοικοι τῆς Ἀργυρούπολης, κι ἄλλων περιοχῶν τοῦ Πόντου, δὲν εἶχαν δικαίωμα νὰ παίρνουν νερὸ τὴν ἡμέρα ἀπὸ τὶς βρύσες τους, ἔστω κι ἂν αὐτὲς βρίσκονταν μέσα στὴν αὐλή τους. Ἑρμηνεύοντας τὸ φιρμάνι ὁδηγούμαστε μὲ βεβαιότητα στὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ Ἱερὸς Λόχος ἀποτελοῦνταν στὴν πλειοψηφία του ἀπὸ Πόντιους φοιτητές.
.         Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ οἱ Πόντιοι ἐνίσχυσαν τὸν μεγάλο ἀγώνα τῆς ἀνεξαρτησίας καὶ μὲ χρήματα. Ἕνα σοβαρὸ παράδειγμα οἰκονομικῆς ἐνίσχυσης τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης εἶναι καὶ ἡ περίπτωση τοῦ λόγιου ἄντρα Ἠλία Κανδήλη ἢ Κανδήλογου. Ἀπὸ τὴν μεγάλη παρουσία ποὺ ἀπέκτησε μὲ τὸ ἐμπόριο, ἕνα μεγάλο μέρος, 500 λίρες Ἀγγλίας, τὸ ἄφησε κληρονομιὰ στὸν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη γιὰ τὴν Φιλικὴ Ἑταιρεία.
.          Δὲν ἔχουμε δυστυχῶς  πολλὲς μαρτυρίες γιὰ τὸ θέμα τῆς συμβολῆς τοῦ Πόντου στὴν Ἐπανάσταση τοῦ ’21. Ἡ ὁλοκληρωτικὴ καταστροφὴ τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ συνεπέφερε καὶ καταστροφὴ τῶν μαρτυριῶν. Σὲ γραπτὰ ὅμως κείμενα ἀγωνιστῶν τοῦ ’21 πολλὲς φορὲς γίνεται μνεία ἑκατοντάδες γιὰ «Μαυροθαλασσίτες», «Τραπεζούντιους», «Σινωπεῖς», «Ἀργυρουπολίτες». Ὅλοι αὐτοὶ οἱ μαχητὲς ἦταν Πόντιοι ἐθελοντὲς ποὺ πολέμησαν γενναία γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πατρίδας. Ἔδωσε, λοιπόν, καὶ ὁ Πόντος τὸν φόρο τὸν αἱματηρὸ γιὰ τὴν ἐλευθερία τῆς σημερινῆς πατρίδας μας. Γιὰ 100 χρόνια ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση τοῦ ’21 ἀνθοῦσε ἡ εὐλογημένη γῆ τῶν Κομνηνῶν. Ὣς τὴν μαύρη μέρα. Καὶ μετὰ σιωπή, ἀπόκρυψη, ἄψογη στάση. Τίποτε δὲν πρέπει νὰ λεχθεῖ ποὺ θὰ ἐρεθίσει τοὺς Τούρκους, ἡἑλληνοτουρκικὴ φιλία δὲν πρέπει νὰ διαταραχθεῖ μὲ ἀσήμαντες λεπτομέρειες. Ἡ ἱστορία τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ, τὰ μεγαλεῖα καὶ οἱ ἆθλοι τῆς Ρωμανίας νὰ λησμονηθοῦν. Ἀνάγκη μεγάλη νὰ μάθει ὁἐκσυγχρονιζόμενος Ρωμηὸς πὼς ἡ ἱστορικὴ μνήμη εἶναι ἀσυμβίβαστη μὲ τὴν δολοφονικὴ Νέα Τάξη Πραγμάτων. Ἡ μόνη ἀναφορὰ ποὺ ἀνέχεται «τὸ ἐθνικὸ κέντρο» γιὰ τὸν Πόντο εἶναι τὰ συκοφαντικὰ ἀνέκδοτα. Θὰ ἀκουστοῦν μεθαύριο στὰ μηνύματα τῶν ἐπισήμων οἱγνωστὲς κοινοτοπίες, οἱ νεφελώδεις καὶ πομπώδεις φράσεις, ὁστόμφος πίσω ἀπὸ τὸν ὁποῖο κρύβεται τὸ τίποτα. Θὰ ἀκουστοῦν  οἱ «τροπαιοῦχοι τοῦ ἄδειου λόγου»… Θὰ ἀκουστοῦν οἱ ἠχηρὲς γελοιότητες περὶ τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης, τὰ ἴδια, μονότονα πράγματα θὰ ξανακουστοῦν…
.         «Τότε μεγαλουργοῦσαν οἱ καρδιές, τώρα μεγαλουργοῦν τὰ χρήματα», ἔλεγε ὁ Κανάρης. Τότε τὸ ’21 ξεσηκώθηκαν καρδιὲς ρωμαίικες, τώρα ἐπικάθησαν στὸ σβέρκο μας Γραικύλοι, ποὺὀνομάζουν τὴν ἀνανδρία τους σωφροσύνη. («Τὸ σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημά ἐστι»). Δὲν θέλω ᾽γὼ καινούργια ἢ ξένα  δῶρα/παληὰ δικά μου πλούτη σοῦ ζητῶ», λέει ὁ Παλαμᾶς. Αὐτὰ τὰ παλιὰ πλούτη εἶναι τὸ αἷμα τῶν παιδιῶν τοῦ Πόντου, τῆς Θράκης, τῆς Μακεδονίας ποὺ σήμερα ἡ μικρὰ καὶ ἔντιμος Ἑλλὰς τὰ κρύβει κάτω ἀπὸ τὰ τουρκο-εὐρωπαϊκὰ σαρίκια της. Ἀλλὰ μὲ τὰ «παληὰ πλούτη» θὰ ἀσχοληθεῖ ὁ«προοδευτικὸς» σκοταδισμός; Μονάχη ἔγνοια του ἡ τύχη τῶν λαθρομειονοτήτων ποὺ ζοῦν στὴν Ἑλλάδα.

 «Καὶ τί θὲ ν’ ἀπογίνει
μὲ τή…μειονότητα
τῶν λιγοστῶν Ἑλλήνων
δῶ μέσα στὴν Ἑλλάδα»

 γράφει ὁ Χρίστος Κατσιγιάννης.
.         Κλείνουμε μὲ τὰ λόγια τοῦ ποντιακῆς καταγωγῆς ἡρωικοῦ ἀρχηγοῦ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ποὺ σὲ μία παράγραφο τῆς προκηρύξεως συνοψίζει καὶ τὸν σκοπὸ καὶ τὸ μήνυμα τῆς Ἐπανάστασης: «…Εἶναι καιρὸς νὰ ἀποτινάξωμεν τὸν ἀφόρητον τοῦτον ζυγόν, νὰ ἐλευθερώσωμεν τὴν Πατρίδα, νὰ κρημνίσωμεν ἀπὸ τὰ νέφη τὴν ἡμισέληνον, διὰ νὰ ὑψώσωμεν τὸ σημεῖον, δι᾽ οὗ πάντοτε νικῶμεν: λέγω τὸν Σταυρὸν καὶ οὕτω νὰ ἐκδικήσωμεν τὴν Πατρίδα καὶ τὴν Ὀρθόδοξον ἡμῶν Πίστιν ἀπὸ τὴν ἀσεβῆ τῶν ἀσεβῶν καταφρόνησιν».

(Τὸ κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε τὸν Μάρτιο τοῦ 2003, στὴν ἐφ. «Χρόνος» τοῦ Κιλκίς. Τὰ βιβλιογραφικὰ βοηθήματα ποὺ χρησιμοποιήθηκαν γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ Πόντου εἶναι ἡ κλασικὴ «Ἱστορία τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ» τοῦ Χρ. Σαμουηλίδη, «Τὰ ἀπελευθερωτικὰ στρατεύματα τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ» τοῦ Ἀχ. Ἀνθεμίδη καὶ «Τραπεζούντα» τοῦ Γ. Μίλλερ).

Συνωστισμένες στὸ Ζάλογγο

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ ὁμώνυμο βιβλίο
τοῦ Γιώργου Καραμπελιᾶ
«Συνωστισμένες στὸ Ζάλογγο. 
Οἱ Σουλιῶτες, ὁ Ἀλὴ πασὰς καὶ ἡ ἀποδόμηση τῆς ἱστορίας» 

Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις, Ἀθήνα 2011

.                  ΕΙΣ. ΣΧ. «ΧΡ. ΒΙΒΛΙΟΓΡ.»: Κατὰ μία παράδοξη σύμπτωση ἡ ἀντίληψη τῆς «ἀπομυθοποιήσεως» καὶ τῆς «ἀποδομήσεως τῶν ἰδεολογημάτων» βρίσκει θερμοὺς ὁμολόγους ὑποστηρικτὲς καὶ στὸν θεολογικὸ /ἐκκλησιαστικὸ χῶρο.

.            Τὶς τελευταῖες δεκαετίες, ἡ ἀποσύνθεση τῶν ἐθνικῶν ταυτοτήτων, κατέστη ὁ κυρίαρχος στόχος τῆς δυτικῆς ἱστορικῆς καὶ κοινωνιολογικῆς σκέψης, ἰδιαίτερα σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στὰ ἔθνη τῆς περιφέρειας. Ἕνας λόγος «ἀντιεθνικιστικός», ἐνίοτε καὶ «ταξικός», ἀπεδείχθη ὁ πλέον πρόσφορος γιὰ νὰ ἀποδώσει τὴν τρέχουσα παγκοσμιοποιητικὴ/αὐτοκρατορικὴ ἰδεολογία καὶ ὁρισμένοι ἀριστεροὶ διανοούμενοι μεταβλήθηκαν στὸ σκεῦος ἐκλογῆς αὐτοῦ τοῦ ἰδεολογικοῦ ἐγχειρήματος.
.        Στὸν βαθμὸ ποὺ ἀναπτυσσόταν καὶ ἑδραιωνόταν αὐτὴ ἡ «νέα ἱστορία», θὰ ἔπρεπε ἀναπόφευκτα νὰ ἀναμετρηθεῖ καὶ μὲ τὸ ἀγωνιστικὸ/ἀνταγωνιστικὸ στοιχεῖο τῶν προεπαναστατικῶν καὶ ἐπαναστατικῶν χρόνων. Θὰ ἔπρεπε νὰ «ἀπομυθοποιηθεῖ» τὸ κρυφὸσχολειό, ἡ 25η Μαρτίου, ἡ κατάληψη τῆς Τριπολιτσᾶς, τὰ Ὀρλωφικά,ἐν τέλει ἡ ἴδια ἡ «κλεφτουριά»..            Ἰδιαίτερα, θὰ ἔπρεπε νὰ ἀποσιωπηθοῦν ἢ νὰ ὑποβαθμιστοῦν τὰ ἐπαναστατικὰ γεγονότα, τὰ ὁποῖα προηγοῦνται τῆς Ἐπανάστασης τοῦ ’21. Διότι αὐτὰ ἀκριβῶς καταδεικνύουν πὼς ἡ ἀφετηρία τῆς παλιγγενεσίας δὲν ἦταν ἀποκλειστικῶς οἱ λόγιοι, ποὺ προσέλαβαν τὶς ἰδέες τῆς γαλλικῆς Ἐπανάστασης καὶ τὶς διοχέτευσαν σὲ μία, λίγο πολύ, ἀδιαφοροποίητη ἐθνικὰ μάζα. Οἱ λόγιοι ἀποτελοῦσαν μία καὶ μόνο συνιστῶσα ἑνὸς ἐθνικοῦ κινήματος. Μία ἄλλη, ἀποφασιστικῆς σημασίας, συνιστῶσα ὑπῆρξαν οἱ ἔνοπλες συσσωματώσεις τῶν Ἑλλήνων, ποὺ συγκρούονται μὲ τοὺς Τούρκους, ἀδιάκοπα, ἀπὸ τὸν Κροκόνδειλο Κλαδᾶ, τὸν 15ο αἰ., ἕως τοὺς Σουλιῶτες, τοὺς Χειμαριῶτες, τὴν κλεφτουριὰ καὶ τὰ ἔνοπλα σώματα τῶν Ἑπτανήσων καὶ τῶν παραδουνάβιων Ἡγεμονιῶν.
.        Στὰ πλαίσια λοιπὸν τῆς «ἀποδόμησης τῶν ἐθνικῶν μύθων», προνομιακὴ θέση κατέχει προφανῶς καὶ ἡ κατάρριψη τοῦ «μύθου» τῶν Σουλιωτῶν, μιᾶς ἀπὸ τὶς ἰσχυρότερες καταγωγικὲς ἀφηγήσεις τοῦνεώτερου ἑλληνισμοῦ. Καὶ πράγματι, οἱ Σουλιῶτες καταλαμβάνουν κεντρικὸ ρόλο στὴ νεώτερη ἑλληνικὴ ἱστορικὴ συνείδηση, ἐξ αἰτίας τοῦ μακρόχρονου καὶ ἀνυποχώρητου ἀγώνα τους, ἐπὶ δύο αἰῶνες, ἐνάντια στοὺς Τούρκους καὶ τῆς –ἀποφασιστικῆς σημασίας– συμμετοχῆς τους στὴν Ἐπανάσταση.
.            Αὐτὸ τὸ ἐγχείρημα ἐκφράζεται κυρίως μέσῳ τῆς ἀποσιώπησης – χαρακτηριστικά, στὸ ἱστορικὸ ντοκιμαντὲρ τοῦ Σκάι γιὰ τὴν Τουρκοκρατία, στὶς ἀρχὲς τοῦ 2011, ἐκθειάζεται ὁ Ἀλὴ πασάς καὶ ἀποσιωποῦνται ὁλοκληρωτικὰ οἱ Σουλιῶτες. Τέλος, ἐπιχειρεῖται καὶ ἕνα βῆμα πιὸ πέρα, δηλαδὴ ἡ ἀνοικτὴ ἀμφισβήτηση τοῦ «ἐθνικοῦ μύθου» τοῦ Σουλίου καὶ τῶν Σουλιωτῶν.
.       Ἡ ἐθνοαποδομητικὴ ἱστορικὴ σχολὴ θὰ πρέπει νὰ καταδείξει,ἔστω καὶ διὰ τῆς χειραγώγησης/ἀποσιώπησης, ἤ, ἂν χρειαστεῖ, καὶ τοῦβιασμοῦ τῶν ἱστορικῶν στοιχείων, πὼς οἱ Σουλιῶτες δὲν ἦταν τίποτεἄλλο παρὰ μία συνένωση ἀπὸ μᾶλλον πρωτόγονες φάρες, ἀλβανικῆς καταγωγῆς καὶ γλώσσας, οἱ ὁποῖες δὲν διέθεταν κάποια ἐθνικὴ ἢ ἔστω πρωτοεθνικὴ συνείδηση, ἀλλὰ μόνο μία χριστιανικὴ ταυτότητα,ἀνταγωνιστικὴ πρὸς τὴ μουσουλμανική του Ἀλῆ Τεπελενλῆ καὶ τῶν Τουρκαλβανῶν του. Ἂν τὸ ἐπιτύχει, τότε θὰ ἔχει προσθέσει ἕνα ἀκόμα λιθαράκι στὸ βασικὸ ἰδεολογικό της πρόταγμα: ἡ ἐθνικὴ συνείδηση εἶναι ἀποῦσα ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες πρὶν ἀπὸ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ ’21 καί, ἑπομένως, τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος διαμορφώνεται κυρίως, μέσῳ τοῦκράτους. Οἱ Σουλιῶτες «δὲν εἶναι» Ἕλληνες, ἀλλὰ «ἐξελληνίζονται» ἐπιγενέστερα, πολὺ μετὰ τὴ σύγκρουσή τους μὲ τὸν Ἀλή.
.            Τὴν ἴδια ἐποχή, ἐξελληνισμὸς καὶ ἐνσωμάτωση στὴν ὑπόθεση τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, τοὺς πολιτικο-στρατιωτικοὺς στόχους καὶ τὸ ἐθνικό της ὅραμα, ἀποτελοῦν τὶς δύο ὄψεις τῆς νέας πραγματικότητας, στὴν ὁποία ἐντάσσονται οἱ Σουλιῶτες[1].
.            Ἐπειδὴ τὸ Κούγκι, ὁ Σαμουήλ, οἱ Τζαβελαῖοι, τὸ Ζάλογγο, ἡΔέσπω καὶ ὁ πύργος τοῦ Δημουλᾶ, ἀποτελοῦν λέξεις/σημαίνοντα, ποὺστὸ ὑποσυνείδητο τῶν Ἑλλήνων ταυτίζονται μὲ τὴν ἀγωνιστικὴδιάσταση, ὄχι μόνο τοῦ Σουλίου, ἀλλὰ τῆς νεώτερης ἑλληνικῆς ταυτότητας γενικά, θὰ πρέπει, ἐν τέλει, νὰ πλήξουμε τὴν ἀληθοφάνεια τῶν γεγονότων καὶ τὸν ἡρωικὸ χαρακτήρα ἀτόμων καὶ πράξεων. Σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε νὰ ἀμφισβητηθεῖ, χωρὶς μάλιστα καμία ἱστορικὴἀντένδειξη, καὶ ὁ χορὸς τοῦ θανάτου τοῦ Ζαλόγγου, δηλαδὴ μία πράξη συνδεδεμένη μὲ τὸ βαθύτερο συναισθηματικὸ καὶ ψυχολογικὸὑπόστρωμα τῶν νεώτερων Ἑλλήνων, ἀπὸ τὸ νηπιαγωγεῖο ἕως τὰγερατειά..        Τὸ Ζάλογγο καθίσταται, ἔτσι, μαζὶ μὲ τὸ «κρυφὸ σχολειό», προνομιακὸς στόχος τοῦ ἐθνο-ἀποδομητικοῦ ἐγχειρήματος, ὅπως καταδεικνύεται καὶ ἀπὸ σχετικὸ κείμενο τοῦ Ἀλέξη Πολίτη για τὸν χορὸ τοῦ Ζαλόγγου – ἀνακοίνωσή του σὲ συνέδριο, μὲ τὸν εὔγλωττο τίτλο, «Μύθοι καὶ ἰδεολογήματα στὴ σύγχρονη Ἑλλάδα», ποὺ πραγματοποιήθηκε στὶς 23-24 Νοεμβρίου 2005, στὴ Σχολὴ Μωραΐτη. Ο Α. Πολίτης, γράφει: «Ὁ Χορὸς τοῦ Ζαλόγγου ἀποτελεῖ, μαζὶ μὲ τὶς μυθοποιημένες ἐκδοχὲς τῶν κλεφταρματολῶν καὶ τῶν ἀλλεπάλληλων ἐξεγέρσεων κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν, τὸ συμπληρωματικὸ ταίρι τοῦ Κρυφοῦ σχολειοῦ: παιδεία καὶ ἀνδρεία συνιστοῦν τὰ ἀγκωνάρια κάθε ἰδεολογήματος γιὰ τὴν ἐξαιρετικὴ ἑλληνικὴ φυλὴ»[2].
.          Ὁ στόχος ἔχει τεθεῖ: ἀφοῦ ἔχει πλέον εὐρύταταἀπονομιμοποιηθεῖ τὸ «Κρυφὸ Σχολειὸ» –δηλαδή, οἱ ἀγῶνες γιὰ τὴν παιδεία καὶ ἡ σχετικὴ συμβολὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, στὴ διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας–, θὰ πρέπει τὸ ἔργο νὰ ὁλοκληρωθεῖ μὲ τὴνἀπονομιμοποίηση τῆς κλεφτουριᾶς. Καὶ τί πιὸ συμβολικὸ ἀπὸ τὸ Σούλι καὶ τὸν χορὸ τοῦ Ζαλόγγου;.            Ἂς προσέξουμε ὅμως. Ἂν τὸ Κρυφὸ Σχολειὸ ἀποτελεῖ μία κατασκευὴ ἐκ τοῦ μηδενός, ὁ πυρήνας τῶν γεγονότων τοῦ Ζαλόγγου ὐπῆρξε. Βέβαια οἱ ὑπερασπιστὲς κι οἱ προδότες τοῦ Σουλίου, ὅπως κι οἱ γυναῖκες ποὺ αὐτοκτόνησαν, δὲν εἶχαν –ἐκεῖνα ἀκόμα τὰ χρόνια, 1803– ἐνταχθεῖ ὁλοκληρωτικὰ στὴν ἐθνικὴ ὁμάδα τῶν Ἑλλήνων· Ἀρβανίτες ἦταν, δηλαδὴ Ἀλβανοί – αὐτὸ εἶναι ὅμως ἄλλο ζήτημα. Ὡς πρὸς τὸ ἴδιο τὸ γεγονός, ἡ μυθοποίηση βρίσκεται μονάχα στὴν ἐξιδανίκευση, στὸ χορό· αὐτὸ ἄλλωστε εἶναι τὸ διαφορετικὸ καὶ τὸ ἐξαιρετικό, ἐπειδὴ αὐτοκτονίες ἀπελπισμένων, ἀκόμα καὶ ὁμαδικές, δὲν εἶναι κάτι τὸ πρωτόγνωρο στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία [3].
.            Στὸ Σούλι, λοιπόν, συνωστίζονταν οἱ «ὑπερασπιστές» του, οἱ «προδότες» καθὼς καὶ οἱ «γυναῖκες ποὺ αὐτοκτόνησαν», κάτι, ποὺ ὅπως δηλώνει ὁ συγγραφέας, δὲν συνιστᾶ ἀφ’ ἑαυτοῦ τίποτε τὸ ἐξαιρετικό. Ἀποσιωπᾶ, βέβαια, τὰ μωρὰ καὶ τὰ παιδιὰ ποὺ ἔριξαν οἱ Σουλιώτισσες στὸ βάραθρο, «γιὰ νὰ μὴ γίνουν σκλάβοι στὰ χέρια τῶν ἐχθρῶν τους», ὅπως ἀναφέρει ὁ Χόλλαντ! Ἄλλωστε –ἔσχατο ἐπιχείρημα– οἱ Σουλιῶτες δὲν ἦταν… κἂν Ἕλληνες! Ἀξιοπρόσεχτη καὶ ἡ τεχνικὴ τῆς στρέβλωσης. Ἡ ἀπόφανση ξεκινᾶ μὲ μία ἤπια σχετικῶς διατύπωση: «δὲν εἶχαν ἐνταχθεῖ ὁλοκληρωτικὰ στὴν ἐθνικὴ ὁμάδα τῶν Ἑλλήνων», γιὰ νὰ καταλήξει «Ἀρβανίτες ἦταν, δηλαδὴ Ἀλβανοί»!
.            Ὅσο γιὰ τὴν Ψιμούλη, στὴν ἴδια κατεύθυνση, ἀμφισβητεῖ ἀκόμα καὶ τὸ ἴδιο τὸ γεγονὸς τῆς αὐτοχειρίας.
.            Ἔτσι στρατεύματα τοῦ Ἀλῆ ἐπιτίθενται αἰφνιδιαστικὰ στοὺς Σουλιῶτες ποὺ ἔχουν καταφύγει στὸ Ζάλογγο. [ ] Στὴ διάρκεια τῆς διεξαγόμενης σὲ στενωποὺς καὶ μονοπάτια τοῦ ὄρους, μάχης, μέρος τῶν γυναικοπαίδων κατακρημνίστηκε εἴτε ἀπωθούμενο στὴν ἄκρη τοῦ γκρεμοῦ ἀπὸ τοὺς ὀπισθοχωροῦντες μαχητὲς εἴτε μὲ ἀπόφαση τῶν γυναικῶν νὰ προτιμήσουν γι’ αὐτὲς καὶ τὰ παιδιά τους τὸν ἑκούσιο θάνατο παρὰ μία ὀδυνηρὴ αἱματοχυσία καὶ αἰχμαλωσία. [4].

 .           Ἴσως, ἐν τέλει, ἐδῶ νὰ βρίσκεται ἡ ἀφετηρία τοῦ φάσματος τοῦ «συνωστισμοῦ», ποὺ κατατρύχει τοὺς Ἕλληνες ἀποδομητές, συνωστισμένοι στὴ Σμύρνη…, συνωστισμένες στὸ Ζάλογγο.

Ἡ συμβολὴ τῆς Ἐκκλησίας στὴν διάσωση τοῦ Γένους

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

.           Οἱ Ἕλληνες εἶναι βέβαιο ὅτι μετὰ ἀπὸ μία περίοδο 400 χρόνων σκληρότατης δουλείας, δὲν θὰ εἶχαν προχωρήσει στὴν ἀπελευθέρωσή τους, τὸ 1821, ἂν δὲν εἶχαν συνειδητοποιήσει καὶ διατηρήσει τὴν ταυτότητα καὶ ἰδιοπροσωπία τους μέσα ἀπὸ τὴν Παιδεία, τὴν ὁποία τοὺς προσέφερε ἡ Ἐκκλησία, μὲ τοὺς διδασκάλους τοῦ Γένους..           Μὲ αὐτὴν τὴν Παιδεία, ποὺ ξεκινοῦσε μὲ τὴν Ὀκτώηχο, τὸ Εὐαγγέλιο καὶ τὸ Μηναῖο τοῦ ὀλιγογράμματου παπᾶ ἢ ἱερομόναχου καὶ ἔφτανε στὶς Σχολὲς τοῦ Γένους μὲ τοὺς ὀνομαστοὺς καὶ φωτισμένους δασκάλους τους, τὸ Ἑλληνικὸ Ἔθνος ξεπέρασε τὴν μακραίωνη βασανιστικὴ δοκιμασία καὶ ἀντιμετώπισε μὲ ἐπιτυχία τοὺς διωγμοὺς τοῦ ἀλλοθρήσκου τυράννου, μὲ τοὺς ὁποίους ἐπιχείρησε νὰ τὸν ἐξισλαμίσει ξεριζώνοντας τὴν ἐθνική του ταυτότητα, τὴν πίστη καὶ τὴν γλώσσα του. Μὲ τὴν βοήθεια τῆς Πίστεως καὶ τῆς Παιδείας ποὺ προσέφερε ἡ Ἐκκλησία ὄχι μόνο δὲν ἔσβησε τὸ Γένος, ἀλλὰ γιγαντώθηκε, ἀπελευθερώθηκε, ἀναπτύχθηκε.
.           Χαρακτηριστικὴ γιὰ τὴν συμβολὴ τῆς Ἐκκλησίας στὴν διάσωση τοῦ Γένους, στὴν μετὰ τὴν Ἅλωση κι ἕως τὸ 1821 περίοδο τῆς δουλείας εἶναι ἡ γραφὴ τοῦ Σπ. Ζαμπελίου: «Μὴ γὰρ κατεδαπάνησε ἡ ὀθωμανικὴ αἰχμαλωσία πᾶσαν τοῦ Γένους ἐσωτερικὴν ζωτικότητα; μὴ γὰρ ἐν ἡμῖν ἐσβέσθη τὸ θεῖον τῆς ἐλευθερίας πῦρ; μὴ γὰρ καὶ θρήσκευμα καὶ ἐθνισμὸς καὶ παλιγγενεσίας ἐλπίδες ὁλοτελῶς ἐξέπνευσαν; μὴ γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἀπέθανε, τὸ ὄνομά της ἐξηλείφθη, τὸ μνημόσυνόν της ἐξέλιπε διὰ παντός; Ὄχι! Ἐπληρώθησαν τὰ ἐν τῇ Ἁγίᾳ Σοφίᾳ προφητικὰ ρήματα τοῦ Γενναδίου περὶ ἡμετέρας φυλῆς! Ὁ Κύριος εὐσπλαγχνίσθη  ἐπ᾽ αὐτῇ καὶ εἶπεν αὐτῇ· Μὴ κλαῖε! Καὶ προσελθὼν ἤψατο τῆς χειρὸς καὶ εἶπε· νεανίσκε σοὶ λέγω ἐγέρθητι! Καὶ ἰδοὺ ἡ Ἑλλὰς ἐν ψαλμωδίαις καὶ δοξολογίαις ἐκ τῶν βυζαντινῶν ἐρειπίων ἀνηγέρθη! Εὐηγγελίσθη τὴν ἡμέραν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ἀλαλαζούσης αὐτῆς τῆς Χριστιανωσύνης! Ἡ Ἑλλὰς ἐπρόσφερε εἰς ὁλοκαύτωσιν τὸν ἀγαπητόν της ἀμνὸν τὴν ἡμέραν τῆς θείας Ἀναστάσεως, τὴν δὲ καθημαγμένην ἐκείνην μεσαιωνικὴν σημαίαν ἐχαιρέτησαν ἀδελφικῶς πάντες οἱ νεώτεροι λαοί! Ὄχι! Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐθνικότης ἀνέζησεν ἐν τῷ σημείῳ τοῦ Σταυροῦ! Ἡ Ἑλλὰς ἀνέπνευσε ἐν βροντῇ μάχης καὶ βοῇ πολέμου!« ( Σπ. Ζαμπελίου «Ἄσματα Δημοτικά τῆς Ἑλλάδος», Κέρκυρα, Τύπ. Ἑρμῆς, 1852, σελ. 585).
.           Οἱ δυνάμεις τοῦ πνεύματος εἶναι καθοριστικὲς γιὰ τὴν πορεία τοῦ Ἔθνους τόνισε ἐξ ἄλλου σὲ ὁμιλία του ὁ σημερινὸς Ὑπουργὸς Παιδείας  κ. Γ. Μπαμπινιώτης: «Οἱ δυνάμεις τοῦ πνεύματος – ἡ γλῶσσα, ἡ πίστη, ἡ παράδοση, ἡ παιδεία – εἶναι καθοριστικὲς στοὺς μεγάλους Ἀγῶνες ἑνὸς Ἔθνους καὶ πὼς οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ πνεύματος μετασχηματίζονται σὲ δυνάμεις ἐθνικοῦ παλμοῦ, πάθους, ἀγωνιστικότητας καὶ θυσίας γιὰ τὴν διεκδίκηση τῆς ἐλευθερίας, ὅπως συνέβη μὲ τὴν ἐπανάσταση τοῦ ᾽21 καὶ μὲ τὸ ἔπος τοῦ ᾽40». ( Ἀπὸ τὸν πανηγυρικὸ στὸ Πανεπιστήμιο τῶν Ἀθηνῶν στὶς 23 Μαρτίου 2001).
.           Γιὰ τὴν προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στὴν Παιδεία, διὰ τῆς ὁποίας συνέβαλε στὴν σωτηρία καὶ στὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους μίλησε καὶ ὁ μακαριστὸς Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κυρὸς Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, στὶς 25 Μαρτίου τοῦ 1935: «Τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ὑπὲρ τῆς ἑλληνικῆς παιδείας ὑπῆρξε ἀληθῶς ὑπέρτερο θαυμασμοῦ, ἔργο μοναδικὸ ἐν τῇ ἱστορίᾶ, ὅμοιο τοῦ ὁποίου οὐδεμία ἄλλη Ἐκκλησία ἔχει νὰ ἐπιδείξη. Διότι οὐδεὶς ἄλλος λαὸς συνεδέθη τόσο στενῶς μετὰ τῆς Ἐκκλησίας ὅσον ὁ Ἑλληνικός, ὅθεν ἡ Ἐκκλησία συνεμερίσθη τὰς τύχας αὐτοῦ, τὴν χαρὰν καὶ τὰς θλίψεις του, τὰς εὐτυχεῖς τῶν μεγαλουργιῶν του καὶ τὰς δυστυχεῖς ἡμέρας τῶν ἱστορικῶν περιπετειῶν του. Διὰ τῆς ἑλληνικῆς παιδείας προελήφθη ἡ ἀφομοίωσις τῶν δουλωθέντων Ἑλλήνων πρὸς τοὺς κατακτητάς, δι᾽ αὐτῆς διεσώθησαν ἡ θρησκεία καὶ αἱ παραδόσεις αὐτῶν, ἡ γλώσσα καὶ ἡ ἐθνικὴ συνείδησις. Ἡ δὲ διάσωσις αὔτη ἀποτελεῖ ἓν τῶν θαυμασιωτέρων γεγονότων τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας, τοῦ ὁποίου κύριος παράγων ὑπῆρξε ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ ὑπ᾽ αὐτῆς ὑποστηριχθεῖσα παιδεία. Βεβαίως οἱ ἔνδοξοι ἥρωες, οἱ διεξαγαγόντες τὸν σκληρὸν καὶ μακρόν, ἀλλὰ ἔνδοξον καὶ πολυύμνητον ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἀγώνα, τοῦ ὁποίου τὴν ἐπέτειον σήμερον ἐορτάζομεν, ἦσαν ἄγευστοι παιδείας, εἶχον ὅμως ἀνατραφῆ ἐν μέσῳ τοῦ ἀπὸ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς παιδείας ἀπαυγάζοντος ἀνεσπέρου φωτός, ἐν μέσῳ τῶν θρησκευτικῶν καὶ ἐθνικῶν  παραδόσεων· ἐξ αὐτῶν ἐνεπνέοντο καὶ ὑπ᾽ αὐτῶν ἐκινοῦντο εἰς τὸν ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος ἀγώνα. Τιμὴ καὶ δόξα εἰς τοὺς ἥρωας, εἰς τοὺς ἀοιδίμους Ἐθνάρχας καὶ τοὺς ὑποστηρικτὰς τῆς Παιδείας, τιμὴ καὶ δόξα εἰς τοὺς γνωστοὺς καὶ εἰς τοὺς ἀφανεῖς Διδασκάλους τοῦ Γένους!».
.        Κατὰ τὴν περίοδο τῆς τυραννίας στὸν ἀλλόθρησκο δυνάστη δὲν ὑπῆρξε μορφωμένος κληρικὸς ποὺ νὰ μὴ συνέστησε στοὺς ὑπόδουλους Ἕλληνες τὴν ἀνάπτυξη τῆς Παιδείας καὶ τὴν δημιουργία σχολείων. Στὴν Ε´ διδαχή του ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς (γεννήθηκε τὸ 1711 στὸν Ταξιάρχη Αἰτωλίας καὶ δολοφονήθηκε μὲ ἀπαγχονισμὸ ἀπὸ τοὺς Τούρκους τὸ 1779) συνιστοῦσε: «Νὰ σπουδάζετε καὶ ἐσεῖς ἀδελφοί μου, νὰ μανθάνετε γράμματα ὅσον ἠμπορεῖτε. Καὶ ἂν δὲν ἐμάθετε, οἱ πατέρες, νὰ σπουδάζετε, τὰ παιδιά σας νὰ μανθάνουν τὰ ἑλληνικά, διότι καὶ ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι εἰς τὴν ἑλληνική. Καὶ ἂν δὲν σπουδάσεις ἑλληνικά, ἀδελφέ μου, δὲν ἠμπορεῖς νὰ καταλάβης ἐκεῖνα ὁπού ὁμολογεῖ ἡ Ἐκκλησία μας. Καλύτερον ἀδελφέ μου νὰ ἔχης ἑλληνικὸ σχολεῖο εἰς τὴν χώρα σου, παρὰ νὰ ἔχης βρύσες καὶ ποτάμια· καὶ ὡσὰν μάθης τὸ παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται ἄνθρωπος. Τὸ σχολεῖο ἀνοίγει τὶς Ἐκκλησίες· τὸ σχολεῖο ἀνοίγει τὰ μοναστήρια».
.        Γιὰ τὴν σπουδαιότητα τῆς μαθήσεως ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος (γεννήθηκε στὰ 1721 στὸ χωριὸ Κῶστο τῆς Πάρου καὶ πέθανε τὸ 1813)  ἔγραψε μεταξὺ ἄλλων: «Δὲν μποροῦμε νὰ ἀρνηθοῦμε πὼς εἶναι φυσικὸς ὁ πόθος τοῦ ἀνθρώπου νὰ μάθει καὶ ἀξιωματικὴ εἶναι ἡ φωνὴ τοῦ Ἀριστοτέλη, ἡ λέγουσα, ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι “τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται”. Ἀλλὰ σφάλλουν ὅσοι τὴν ψυχὴ τοὺς τὴν μετροῦν ὡσὰν ἕνα πράγμα εὐκαταφρόνητο καὶ λίγης ἢ καὶ οὐδεμιᾶς τιμῆς ἄξιο… Οἱ ἔχοντες τὴν ἔξω σοφία πολλοὶ ὠφέλησαν τὴν Ἐκκλησία. Καὶ πάλιν ἄλλοι αὐτὴν μεταχειριζόμενοι ἐκ τοῦ ἐναντίου, πολλὴ βλάβη καὶ ταραχὴ προξένησαν στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ὥστε ἡ ἔξω σοφία, δὲν εἶναι ἀπὸ τὴν δική της φύση, οὔτε κακὴ οὔτε καλή. Ἀλλὰ ἀπὸ τὴν μεταχείριση αὐτῶν ποὺ τὴν χρησιμοποιοῦν γίνεται ἢ καλὴ ἢ κακή».
.      Ὁ Νεόφυτος Δούκας (γεννήθηκε τὸ 1760 στὰ Ἄνω Σουδενὰ τοῦ Ζαγορίου στὴν Ἤπειρο καὶ ἀπέθανε τὸ 1845) σὲ ἐπιστολή του πρὸς τοὺς ἁπανταχοῦ συμπατριῶτες του ἐκφράζει τὴν ἐπιθυμία νὰ γυρίσει καὶ νὰ πεθάνει στὴν πατρίδα του καὶ ταυτόχρονα τοὺς παρακαλεῖ νὰ ὀργανώσουν σχολεῖο Ἑλληνικό, γιὰ νὰ προκόψουν τὰ παιδιά τους καὶ νὰ γίνουν πλουσιότερα καὶ εὐτυχέστερα. Καὶ ὁ Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλὸς (γεννήθηκε περὶ τὸ 1597 στὸ Μέγα Δένδρο τῆς Αἰτωλίας καὶ πέθανε τὸ 1862 στὴν Μονὴ τῆς ἁγίας Παρασκευῆς Ἀγράφων) ἐλέγχει μὲ πολὺ αὐστηρὸ τρόπο τὸν μαθητή του Γρηγόριο Μάνεση, ποὺ ἀμέλησε τὸ ἔργο τοῦ δασκάλου: «Ἐγὼ δὲν σὲ ἔπεμψα αὐτοῦ νὰ γεροντεύης καὶ νὰ ἀκολουθᾶς Μητροπολίτας, ἀλλὰ νὰ διδάσκης καὶ νὰ δείχνης γράμματα ὁπού τοὺς καιροὺς αὐτοὺς πανταχοῦ ἐχάθηκαν… Ἐπικατάρατος λέγει ἐν τῇ θείᾳ Γραφῇ πᾶς ὁ ποιῶν τὸ ἔργον Κυρίου ἀμελῶς καὶ ἀφωρισμένος ἐκ Θεοῦ. Ἐπάνελθε γοῦν καὶ ἐπιλαβοῦ τῆς παιδεύσεως καὶ ἂν ἐγήρασες κατὰ τὸ παρὸν καὶ δὲν δύνασαι εὐκόλως νὰ ὑπηρετῆς σχολεῖον, θέσε ἀντί σοῦ τὸν δοκιμώτερόν σου μαθητὴν νὰ δείχνη αὐτοῦ τὰ γράμματα καὶ νὰ παιδεύη τοὺς ἀπαιδεύτους, διὰ νὰ δοξάζηται ὁ Θεὸς καὶ οἱ φίλοι τοῦ Θεοῦ ἅγιοι καὶ μετὰ Θεὸν ὁ ἄρχων ἐκεῖνος ὁπού ἔδωκεν τὰ ἔξοδα”.
.      Γιὰ τὴν φροντίδα τῆς Παιδείας ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία στὴν Τραπεζούντα καὶ γενικότερα στὸν Πόντο κατὰ τὴν περίοδο τῆς δουλείας γράφει ὁ Ἐπαμεινώδας Θ. Κυριακίδης στὸ ἔργο τοῦ ” Βιογραφίαι τῶν ἐκ Τραπεζοῦντος καὶ τῆς περὶ αὐτὴν χώρας ἀπὸ τῆς ἁλώσεως μέχρις ἠμῶν ἀκμασάντων λογίων” ( Ἔκδ. Πάρ. Λεώνη, Ἀθῆναι, 1897, σελ. 53 κ.ε.): «Κατὰ τὸν 17ο αἰώνα τὸ δένδρον τῆς Παιδείας ἀνεβλάστανε καὶ οἱ καρποὶ ἐξ αὐτοῦ ἀφθονώτατοι προανηγγέλλοντο. Ἀνὰ τὴν χώραν ἡ παιδεία προήγετο καὶ ἄνδρες γνώσεων πολλῶν ἐγκρατεῖς ἤρξαντο πανταχόθεν τῆς Τραπεζουσίας χώρας νὰ ἀναφαίνωνται. Καὶ δὲν συνεστήθησαν μὲν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς σχολαὶ συστηματικαί, ἀλλὰ διδάσκαλοι οἴκοι καὶ ἐπὶ τῷ αὐτῷ διδάσκοντες ἀναφαίνονται ἱκανοὶ καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῖς παιδευόμενοι ἄλλους ἔπειτα ἐπαίδευον. Ὀτε αἴφνης βίαιος κλονισμὸς συνταράττει τὸ τέως ἤρεμον καὶ γαληνιαῖον τοῦτο ἔδαφος· δυνάσται ἐπιτόπιοι τυραννίαν ἐπιβάλλουσι· διοίκησις ἀσθενεστέρα ἐν ἀμφιβόλῳ τῶν κατοίκων τὴν ζωὴν τίθησιν· ἐν αὐτῇ τῇ Τραπεζοῦντι δύο τῶν ἐναπομεινάντων ναῶν, ὁ τῆς ἁγίας Σοφίας καὶ ὁ τοῦ ἁγίου Φιλίππου, ὅστις καὶ ἐχρησίμευεν ὡς Μητροπολιτικὸς τῆς Τραπεζοῦντος Ναός, παρ᾽ ὅλας τῆς ἀρχῆς τὰς ἐνεργείας καὶ τῶν χριστιανῶν τὰς διαμαρτυρίας διαρπάζονται· ἐξομώσεις ἀθρόαι ἐπιβάλλονται· καὶ βίος ἐν γένει ἀβίωτος καὶ κινδύνων πλήρης διαδέχεται τὴν τέως σχετικὴν γαλήνην. Ἀλλ’ ἡ παιδεία οὐδένα πλέον διέτρεχε κίνδυνον, διότι βαθυτάτας τὸ καλλίκαρπον αὐτῆς δένδρον εἶχε τὰς ρίζας καὶ ἐκ τῶν κλάδων αὐτῆς λαμβάνοντες οἱ τὴν βίαν φεύγοντες δενδρύλλια ἀλλαχοῦ μεταφυτεύουσι πολλά. Ἐν ταῖς μοναῖς ἰδίως ταῖς ὑπερκειμέναις σκηνοὶ ἀκινδύνως καὶ σταθερῶς. Ἀπηλλαγμένη ἐκεῖ φόβων καὶ πρόσφορον εὑροῦσα τὸ ἔδαφος ἀγλαωτάτους ἀποφέρει καρπούς. Κατὰ τὴν μακρὰν καὶ ὀδυνηρὰν ταύτην περίοδον, λέγει ὁ Παρανίκας, οἱ λειτουργοί τῆς Ἐκκλησίας ἦσαν ὁδηγοὶ καὶ ποιμένες τοῦ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀγραμμάτου ποιμνίου, αἱ δὲ ἱεραὶ μοναὶ καὶ τὰ θυσιαστήρια τῆς χάριτος ἐγένοντο τὰ καταγώγια τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς ἱκανότητος· ἐνίοτε φυτώρια τῶν γραμμάτων καὶ οἱ κευθμῶνες (κρυφοὶ τόποι, κρυψῶνες) πολλῶν θησαυρῶν τῶν ἀρχαίων προγόνων ἡμῶν».
.        Ἡ Ἐκκλησία διέσωσε τὴν γλῶσσα τοῦ Γένους καὶ συνέβαλε  στὴν ἀπελευθέρωση, τὸ 1821. Τώρα ὅμως ἀκούγονται φωνὲς ἀνησυχίας γιὰ τὸ μέλλον της. Ὁ Γ. Ράλλης εἶχε παραδεχθεῖ ὅτι ἦταν λάθος ποὺ κατὰ τὴν μεταρρύθμιση ἐπὶ ὑπουργίας του στὸ Ὑπ. Παιδείας περιελήφθη στὰ διδακτικὰ βιβλία τοῦ Γυμνασίου μόνο ἡ μετάφραση χωρὶς τὴν συμπαράθεση καὶ τοῦ ἀρχαίου κειμένου. Ὅπως παραδέχθηκε ὅτι ἦταν λάθος ποὺ δὲν προβλέφθηκε ἡ διδασκαλία ἀπὸ τὸ πρωτότυπο ἁπλῶν κειμένων τῆς κοινῆς π.χ. περικοπὲς τοῦ Εὐαγγελίου, ἐπίλεκτα κείμενα μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως τὸ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου “Πρὸς τοὺς νέους ὅπως ἂν ἐκ τῶν ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων” καὶ παραλείφθηκαν λογοτεχνικὰ κείμενα, ὅπως λ.χ. τοῦ Παπαδιαμάντη, ἀπὸ τὰ Νεοελληνικὰ Ἀναγνώσματα τοῦ Γυμνασίου.

.         Ὁ καθηγητὴς Π. Β. Πάσχος ἔγραψε: « Τὰ παιδιά μας, ἀπὸ τὸ Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, ἴσαμε τὸ Πανεπιστήμιο φτωχαίνουν καὶ κουτσαίνουν γλωσσικὰ κι ἔχουν σὲ τέτοιο σημεῖο ἀλαλία καὶ ἀφωνία, ποὺ εἶναι ἀδύνατο νὰ οἰκοδομήσεις ἐπάνω τους κάτι ἀξιόλογο ἀπὸ τὴν ἄποψη τῶν ἀπαραιτήτων εἰδικῶν γνώσεων καὶ τῆς παιδείας γενικότερα…Δὲν γεννᾶται, φυσικά, ζήτημα νὰ δυνηθοῦν νὰ κατανοήσουν οἱ φοιτητές μας τὰ ὑμνολογικὰ ἢ ἁγιολογικὰ κείμενα (ποὺ θὰ χρειαστεῖ νὰ διδάξουν  αὔριο στὰ σχολεῖα τους) ἀφοῦ ἀγνοοῦν τὴν στέρεη βασικὴ δομὴ τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς, τὴν γραμματική της, τὸ συντακτικό της, κανόνες τονισμοῦ, συλλαβισμοῦ κ.λπ.». Καὶ προτρέπει ὁ κ. Πάσχος «νὰ ἀνασκουμπωθοῦμε, ἀμέσως ἀπὸ σήμερα, γι᾽ ἀγῶνες τίμιους, γιὰ  νὰ ξανακερδίσουμε τὴν γλῶσσα καὶ τὴν ψυχή μας». (Π. Β. Πάσχου “Ἀδελφοὶ συνέλληνες”, Ἔκδ. Νομ. Αὐτοδ. Κοζάνης &”Ἁρμός”, 2002, σελ. 377).
.          Ἀπαισιόδοξος καὶ ὁ φιλόλογος καὶ συγγραφέας κ. Σαρ. Καργάκος. Στὸ βιβλίο του «Ἀλαλία, ἤτοι τὸ σύγχρονο γλωσσικό μας πανόραμα» σημειώνει ὅτι ἐξακολουθεῖ νὰ γράφει στὸ ἐθνικὸ – πολυτονικό, ὅπως σημειώνει, σύστημα ὀρθογραφίας καὶ ὄχι στὸ κρατικὸ – μονοτονικό, γιατί αὐτό, κατὰ τὴν ἄποψή του, ἀποτελεῖ “πράξη ἀντίστασης στὴ γλωσσική μας κατολίσθηση”. Στὸν πρόλογο τοῦ ἴδιου βιβλίου γράφει  τὴν φράση τοῦ Λένιν: «Ἂν θέλεις νὰ ἐξαφανίσεις ἕνα λαό, ἐξαφάνισε τὴ γλῶσσα του». Καὶ προσθέτει ὁ κ. Καργάκος προφητικὰ στὸ συγκεκριμένο βιβλίο του, ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 2005: «Τὸ ζοῦμε τώρα. Ἂν δὲν ἀντισταθοῦμε ἐμεῖς οἱ συγγραφεῖς μὲ ὅ,τι μποροῦμε, θὰ χαθοῦμε. Καὶ θὰ εἶναι ἀργά, ὅταν θὰ ποῦμε τὸ στίχο τοῦ Νεκράσωφ: “Συγγραφεῖς, ἀδέλφια μου, στὸ πεπρωμένο μας κάτι μοιραῖο ὑπάρχει”. Ἡ Ἑλλάς, ὡς πνευματικὴ οὐσία, θὰ εἶναι νεκρή. Θὰ ἔχει γίνει ξένη περιουσία καὶ ὅσοι Ἕλληνες ἀπομείνουν, θὰ καταντήσουν νομάδες τοῦ κόσμου, σὰν τοὺς λογίους ποὺ ἔφυγαν στὴ Δύση μετὰ τὴν ἔλευση τῆς τότε σκλαβιᾶς”.
.        Στὰ χρόνια ποὺ κύλησαν ἀπὸ τὸ 2005 τὰ πράγματα ἔχουν γίνει πολὺ χειρότερα ὡς πρὸς τὴν Γλῶσσα καὶ τὴν Παιδεία. Εἶναι ἐνδεικτικὸ ὅτι ἐνῶ μὲ βάση τὰ στοιχεῖα τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ στὴν Ἑλλάδα τὸ 97,2% ἔχουν  τελειώσει τὴν ὑποχρεωτικὴ ἐκπαίδευση καὶ γνωρίζουν νὰ διαβάζουν καὶ νὰ γράφουν, σύμφωνα μὲ τὰ ἴδια στοιχεῖα, πάνω ἀπὸ τὸν μισὸ πληθυσμὸ τῆς χώρας δὲν ἔχει τὴν δυνατότητα νὰ μελετήσει ἕνα σοβαρὸ μυθιστόρημα, δὲν μπορεῖ νὰ συντάξει ἕνα μέσου μεγέθους κείμενο, νὰ κάνει βασικοὺς μαθηματικοὺς ὑπολογισμοὺς καὶ νὰ ἐργασθεῖ σὲ ἁπλὲς ἐργασίες σὲ ἠλεκτρονικὸ ὑπολογιστή.
.       Χαρακτηριστικὸ τῆς παρακμῆς τῆς κοινωνίας μας εἶναι τὰ ὅσα ἔχουν περάσει τὰ Πανεπιστήμιά μας. Σήμερα, ναὶ σήμερα, οἱ πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι καὶ φοιτητὲς ἀσχολοῦνται πάντα καὶ μόνο μὲ τὸν τρόπο τῆς διοίκησης καὶ τῆς διαρρύθμισης τῆς ἐκπαίδευσης καὶ ὄχι μὲ τὴν οὐσία τῆς Παιδείας, ποὺ εἶναι τὸ ἦθος καὶ ἡ δεοντολογία τῆς κάθε Ἐπιστήμης. Τὸ ἀποτέλεσμα τῆς παρακμῆς τῆς δικῆς μας Παιδείας, ποὺ διδάσκεται σὲ ὅλο τὸν κόσμο, καὶ τοῦ μαρασμοῦ τῶν Ἀρχῶν καὶ τῶν Ἀξιῶν μας εἶναι ὁ φοιτητὴς νὰ μὴ νιώθει τὸ βάρος τῆς Παράδοσης ποὺ κουβαλάει, νὰ μὴν αἰσθάνεται δέος μέσα στὶς αἴθουσες, στὰ ἐργαστήρια, στὰ σπουδαστήρια, στὶς βιβλιοθῆκες, νὰ μὴν ἐπιθυμεῖ τὴν γνώση, νὰ μὴν σέβεται τὴν περιουσία ποὺ τοῦ ἐμπιστεύθηκε ἡ Πατρίδα, νὰ καταντᾶ μηδενιστής.  Τώρα λοιπὸν εἶναι ἡ εὐκαιρία νὰ δοῦμε τὴν Παιδεία μας στὴν οὐσία της. Μόνο ἂν ἀποκτήσουμε ἐπίγνωση αὐτῆς καὶ τὴν ἐκτιμήσουμε μποροῦμε νὰ ξεπεράσουμε τὴν κρίση ποὺ μᾶς μαστίζει.

Ἀφιέρωμα στὸν Γεώργιο Καραϊσκάκη

Ἐπίσημοι λόγοι

Γεώργιος Αἰνιάν
Λόγος στὴν Κηδεία τοῦ Γ. Καραϊσκάκη

Σπυρίδων Τρικούπης
Λόγος ἐπικήδειος εἰς τὸν Καραϊσκάκην
(24 Ἀπριλίου 1827)

Ἰάκωβος Ρίζος
Εἰς τὸν ἀοίδιμον Καραϊσκάκην
καὶ τοὺς ὑπὲρ τῶν Ἀθηνῶν πεσόντας
(22 Ἀπριλίου 1835)

Σπῦρος Μήλιος
Λόγος κατὰ τὴν μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Καραϊσκάκη
(22 Ἀπριλίου 1835)


Ἱστορικὰ μελετήματα

Κωνσταντῖνος Ράδος
Γεώργιος Καραϊσκάκης

Νικόλαος Πετιμεζᾶς Λαύρας
Ὁ Καραΐσκος

Δημήτρης Σταμέλος
Ἕνας ἥρωας ποιητικὸς καὶ τραγικὸς


Ὁ Καραϊσκάκης στή Λογοτεχνία

Κωστῆς Παλαμᾶς
Διαβάστε ποίημά του γιὰ τὸν Καραϊσκάκη

Γεώργιος Δροσίνης
Γεώργιος Καραϊσκάκης, πολιορκία τῆς Ακροπόλεως

Παῦλος Νιρβάνας
Χριστός Ἀνέστη (διήγημα)

ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το φαινόμενο του Φιλελληνισμού, που αναπτύχθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, και γαλουχήθηκε μέσα στο κλίμα του κλασικισμού και του ρομαντισμού, έφθασε στην πλήρη του έκφραση με το μεγάλο ξεσηκωμό των Ελλήνων.

Στην αρχαιολατρία, στις κλασικές σπουδές και στο αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους απογόνους των αρχαίων κατοίκων της Ελλάδος, προστέθηκε ένας ενθουσιασμός που προκάλεσε ο σκληρός αγώνας του ίδιου εκείνου λαού που, από τα πολύ παλιά χρόνια, έβαζε ως πρωταρχική αξία την ελευθερία.

Κανένα άλλο κίνημα της εποχής δεν ξεσήκωσε με τόση θέρμη και ενθουσιασμό την κοινή γνώμη και τη λογιοσύνη. Ενθαρρύνθηκε όμως και από την έντονη κινητοποίηση των Ελλήνων του Εξωτερικού, με πιο σημαίνουσες τις συστηματικές προσπάθειες τριών αυτοεξόριστων προσωπικοτήτων, του Αδαμάντιου Κοραή, στο Παρίσι, του μητροπολίτηΙγνάτιου Ουγγροβλαχίας στην Πίζα και του ακάματου διπλωμάτη, Ιωάννη Καποδίστρια, που χρησιμοποίησε τις διεθνείς του γνωριμίες, ως υπουργού Εξωτερικών του τσάρου.

Ο έμπρακτος φιλελληνισμός εκδηλώθηκε με ποικίλους τρόπους: Εθελοντές σπεύδουν στα πεδία της μάχης, ιδρύονται φιλελληνικές επιτροπές (Κομιτάτα) με σκοπό την περίθαλψη των προσφύγων και του άμαχου ελληνικού πληθυσμού και την ενίσχυση των αγωνιζομένων με πολεμοφόδια, τρόφιμα. χρήματα κλπ.

Ήδη από τα τέλη Μαϊου 1821 παρουσιάσθηκε ζωηρή κινητοποίηση υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων. Οι πρώτες εκκλήσεις για συμπαράσταση στον ελληνικό Αγώνα βρήκαν ευνοϊκή απήχηση. Ένα κύμα από εθελοντές ξεκίνησε για την Ελλάδα, ενώ παράλληλα οργανώθηκαν τα πρώτα φιλελληνικά Κομιτάτα.

Μαζί με τους ρομαντικούς ιδεολόγους και αρχαιολάτρες, τους φιλελεύθερους και τους ενθουσιώδεις φοιτητές, θα βρεθεί και ένα πλήθος στρατιωτικών που θα συμπαρασυρθεί από το φιλελληνικό ρεύμα και θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να φθάσει στο «θέατρο» του πολέμου.

Κοντά στους αξιωματικούς, κάθε λογής άτομα, επιστήμονες, υπάλληλοι, έμποροι, φοιτητές, ακόμη και μαθητές, θα τρέξουν, με αυταπάρνηση, να υπηρετήσουν την ελληνική υπόθεση.

Ο λόρδος Βύρων (Byron) και ο Σατωβριάνδος(Chateaubriand)σφράγισαν τη συλλογική μνήμη ως κορυφαίοι εκφραστές και διερμηνευτές του φιλελληνισμού.

Ο Μπάιρον, με την ποίησή του, ενίσχυσε το φιλελληνικό  ρεύμα, ήδη πριν από την Επανάσταση και συντάραξε τον κόσμο όλο με τον πρόωρο θάνατό του στο Μεσολόγγι, το 1824, ενώ ο Σατωμπριάν με τη συγγραφή, το 1825, του περίφημου φυλλαδίου «Υπόμνημα περί της Ελλάδος», μεταστρέφεται πολιτικά, διερμηνεύει επάξια τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης και παράλληλα ενεργοποιείται στο φιλελληνικό κίνημα. Ο φίλος του Βύρωνα, ποιητής  Shelley, θα συνθέσει το λυρικό δράμα Hellas το οποίο αφιερώνει στον Αλ. Μαυροκορδάτο, σε ένδειξη «θαυμασμού, συμπάθειας και φιλίας».

Την ίδια διαδρομή ακολούθησε και o Βίκτορ Ουγκό, εκπρόσωπος του γαλλικού ρομαντισμού, που δημοσιεύει ποιήματα εμπνευσμένα από τον ηρωισμό των Ελλήνων αγωνιστών, και ιδιαίτερα του Κανάρη, καθώς και ο Γκαίτε το έργο του οποίου μπολιάστηκε από τα ιδεώδη του ελληνικού κλασικισμού.

Σε χίλιους διακόσιους περίπου υπολογίζονται οι εθελοντές που πήραν συνολικά μέρος στα πολεμικά γεγονότα. Προέρχονται από τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία, ενώ υπάρχει αντιπροσωπευτική συμμετοχή και από την Πολωνία, την Ελβετία και τη Βρετανία, χωρίς να λείπουν και εκπρόσωποι από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική.

Συμμετοχή υπάρχει και από τους βαλκανικούς γείτονες, που θα καταταγούν στο πλευρό των αγωνιζομένων Ελλήνων, αφού συμμερίζονταν την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.
Η πρώτη αποστολή εθελοντών ξεκινά από την Τεργέστη τον Ιούνιο του 1821. Τον Ιούλιο, υδραίικο καράβι, ναυλωμένο από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο μεταφέρει από τη Μασσαλία ξένους εθελοντές και έλληνες φοιτητές, καθώς και πολεμοφόδια. Στη Βέρνη και στη Στουτγκάρδη συστήνονται τα πρώτα φιλελληνικά Κομιτάτα υποστήριξης του Αγώνα.

Μετά την καταστροφή της Τριπολιτσάς, οι λεηλασίες που ακολούθησαν και οι σφαγές των Τούρκων, από τους Έλληνες, θα προκαλέσουν την αποστροφή πολλών φιλελλήνων, που είχαν πάρει μέρος στη μάχη και οι οποίοι θα επιστρέψουν στην Ευρώπη.

Ανάμεσα στους φιλέλληνες εθελοντές ο Δ. Υψηλάντης διάλεξε ως «προγυμναστήν στρατιωτικό» τον Κορσικανό έμπειρο αξιωματικό του γαλλικού στρατού Baleste, ο οποίος, από τον Ιούνιο του 1821 θα αναλάβει την οργάνωση στρατιωτικής μονάδας εκπαιδευμένης σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Αργότερα θα διευθύνει τον αγώνα των Κρητικών.

Ο Γάλλος φιλέλληνας αξιωματικός Maxime Raybeau, θα δράσει στην Ελλάδα, από τον Ιούλιο του 1821 και θα εκδώσει αργότερα βιβλίο με τις αναμνήσεις του, πολύτιμη πηγή για την ιστορία της επανάστασης.

Με πρωτοβουλία του εύπορου Σκωτσέζου αξιωματικού Τόμας Γκόρντον φθάνει, τον Αύγουστο του 1821,  ένα καράβι φορτωμένο με όπλα και πολεμοφόδια. Ο Συνταγματάρχης Γκόρντον θα πάρει μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς. Θα πληρώσει, ακόμη, και τα έξοδα για οκτώ Έλληνες και ορισμένους Γάλλους φιλέλληνες, μεταξύ των οποίων και οι OlivierVoutier και ο Maurice Persat. Θα γράψει δίτομη ιστορία των γεγονότων, από τις πιο έγκυρες.
Ο, επίσης Σκώτος, Τζορτζ Φίνλεϊ, συμμετείχε στον Αγώνα από το 1823. Μετά την απελευθέρωση έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αθήνα, ως ανταποκριτής των «Τάιμς του Λονδίνου».

Ο Βυρτεμβέργιος στρατηγός Νόρμαν θα αποκρούσει, μαζί με τους εθελοντές την τουρκική επίθεση στο Ναβαρίνο. Θα περιλαμβάνεται μέσα στους επιτελείς του Μαυροκορδάτου.

Τον Μάιο του 1822 κηρύχθηκε επίσημα η σύσταση φιλελληνικού σώματος, από Γάλλους, Ιταλούς, Γερμανούς και Πολωνούς. Το τάγμα των Φιλελλήνων ήταν χωρισμένο σε δύο λόχους με αρχηγούς τον Ελβετό Chevalier και τον Πολωνό Mizewski, ενώ τη διοίκησή του ανέλαβε ο Ιταλός Dania.

Ωστόσο υπήρξαν και επιφυλάξεις για τη συμμετοχή ορισμένων φιλελλήνων από φόβο μην συνδεθεί ο αγώνας των Ελλήνων με αναρχικά κινήματα της Ευρώπης. Γι' αυτό, αρχικά αντέδρασαν στην κάθοδο του Ιταλού επαναστάτη, πρώην υπουργού των Στρατιωτικών στην κυβέρνηση του Πεδεμοντίου Santorre Di Santa Rosa  (Σανταρόζα). Ο Ιταλός επαναστάτης θα πεθάνει στη Σφακτηρία σε αναμέτρηση εναντίον των δυνάμεων του Ιμπραήμ. Γνωστοί Ιταλοί φιλέλληνες ήταν και οι Tarella και Gubernati, με συμμετοχή σε κρίσιμες μάχες.

Με την ίδια επιφυλακτικότητα έγινε δεκτός και ο Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού FrankHastings, ο οποίος ενίσχυσε γενναιόδωρα τον Αγώνα από την προσωπική του περιουσία και με τις ναυτικές του ικανότητες συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του εχθρού.

Ο ρωσικός φιλελληνισμός εκδηλώθηκε με την προεπαναστατική ίδρυση και δράση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό, τη συμμετοχή Ρώσων σ' αυτή και με τη συγκρότηση και αποστολή στη Μολδοβλαχία εθελοντών σωμάτων, την αποστολή εφοδίων, τη μετάφραση και κυκλοφορία επαναστατικών προκηρύξεων και μελετημάτων και τη φιλελληνική λογοτεχνική παραγωγή με εκπρόσωπο τον Αλεξάντρ Πούσκιν, ο οποίος έγραψε το ποίημα «ξεσηκώσουΕλλάς». Πολλοί Ρώσοι αγωνίστηκαν ως μέλη πληρωμάτων του επαναστατικού στόλου, αλλά και των σωμάτων ξηράς.
Νέα φιλελληνικά Κομιτάτα ιδρύονται στη Γαλλία και ο Γαλλοελβετός τραπεζίτης Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος θα γίνει η ψυχή της φιλελληνικής κίνησης στην Ελβετία και Γαλλία.

Το 1825, ο Γάλλος Κάρολος Φαβιέρος (Charles Fabvier) ορίζεται διοικητής του τακτικού στρατού των Ελλήνων., ενώ ο Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού Jourdain, θα πάρει μέρος με τη μοίρα του Μιαούλη στις επιχειρήσεις στο βόρειο Αιγαίο.

Γνωστοί φιλέλληνες ήταν και ο γερμανός Καρλ Γκούσταβ Χάιντεκ, ο Βρετανός στρατηγός Ρίτσαρντ Τσορτς, ο Ελβετός Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ και ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζορτζ Κάνινγκ που συνέβαλε αποφασιστικά στην «ελληνική υπόθεση».

Στη μάχη στο Πέτα της Ηπείρου, από τους εκατό φιλέλληνες μόλις καμιά τριανταριά σώθηκαν από τη σφαγή. 34 Γερμανοί, 12 Ιταλοί, 9 Πολωνοί, έξι Γάλλοι, 3 Ελβετοί, 1 Ολλανδός, 1 Ούγγρος και ένας Μαμελούκος χάθηκαν πολεμώντας για την ελληνική απελευθέρωση. Ανάμεσά τους και οι ανώτεροι αξιωματικοί, Tarella, Dania, Mizewski, Chevalier. Ο Νόρμαν, τραυματισμένος θα πεθάνει λίγους μήνες αργότερα στο Μεσολόγγι. Το τάγμα των Φιλελλήνων είχε ουσιαστικά διαλυθεί.

Με την εμφάνιση του ποιητή λόρδου Βύρωνα, (Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον) στην ελληνική σκηνή, του πιο γνωστού και, ίσως του πιο σημαντικού φιλέλληνα, αρχίζει μια νέα περίοδος για τον φιλελληνισμό στην Ελλάδα. Ο διάσημος Άγγλος ποιητής έφθασε στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1823 για να βοηθήσει με ενθουσιασμό τον Αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία. Ο θάνατός του στο Μεσολόγγι, στα 36 του χρόνια, θα προκαλέσει παγκόσμια συγκίνηση.

Το 1880, ο Φ. Ντοστογιέφσκι, σ' έναν πανηγυρικό λόγο, για τον Πούσκιν, θα γράψει:
».Στην πιο μίζερη στιγμή της Ιστορίας της γηραιάς ηπείρου ανατέλλει στο ευρωπαϊκό στερέωμα η γεμάτη πάθος διάνοια του λόρδου Βύρωνα. Είναι η χρονική στιγμή της κατάρρευσης των οραμάτων, των ελπίδων και των ειδώλων της Γαλλικής Επανάστασης. Η λύρα του ποιητή εκφράζει τώρα τη θλίψη και την απογοήτευση της Ανθρωπότητας για τις φρούδες ελπίδες και τα απατημένα ιδανικά. Μια νέα, πρωτόφαντη Μούσα της εκδίκησης και της θλίψης, της κατάρας και της απελπισίας, προβάλλει. Είναι το πνεύμα του βυρωνισμού που, αναπάντεχα όσο και ολοκληρωτικά, θα θρονιάσει στο μυαλό και το συναίσθημα των ανθρώπων.»

Ο Edward Everett, ελληνιστής, πολιτικός και καθηγητής στο Χάρβαρντ, πρώτος Αμερικανός που επισκέφθηκε την Ελλάδα, καλλιέργησε και ενίσχυσε με κάθε τρόπο τον φιλελληνικό «πυρετό» στις Η.Π.Α.

Ο Daniel Webster, διαπνεόμενος από έντονα φιλελληνικά αισθήματα, τόνιζε «το χρέος του πολιτισμένου κόσμου προς τη γη της επιστήμης, της ελευθερία και των τεχνών, ένα χρέος που δεν μπορεί ποτέ να εξοφληθεί». Κι ακόμη ο Ντουάιτ κι ο Κλέι.

Κι ο ίδιος ο πρόεδρος των Η.Π.Α. James Monroe, το 1822 λέει: «Το όνομα της Ελλάδας γεμίζει τον νου και την καρδιά με τα υψηλότερα και ευγενέστερα αισθήματα». Στον επίσης πρόεδρο των Η.Π.Α., Tomas Jefferson, θα απευθυνθεί ο Κοραής, για να ζητήσει τη συμπαράστασή του στον ελληνικό Αγώνα.

Στην Ύδρα φθάνει, επίσης, ο γιος του Αμερικανού προξένου στο Αμβούργο, Jarvis, ή Γεώργιος Ζέρβης, όπως τον αποκαλούσαν οι Έλληνες, που θα αφοσιωθεί στην απελευθέρωση του ελληνικού λαού. Άλλοι Αμερικανοί εθελοντές ήταν ο Τζόναθαν Μίλερ και ο ιατρός και παιδαγωγός, Σάμιουελ Γκρίνλι Χάου.

Συνολικά, από στοιχεία που δημοσιεύονται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της «Εκδοτικής Αθηνών», ήρθαν στην Ελλάδα, από το 1821 μέχρι και το 1825, κατά εθνικότητα, οι φιλέλληνες:
342 Γερμανοί, 196 Γάλλοι, 137 Ιταλοί, 99 Άγγλοι, 35 Ελβετοί, 30 Πολωνοί, 17 Ολλανδοί και Βέλγοι, 16 Αμερικανοί, 9 Ούγγροι, 9 Σουηδοί, 8 Δανοί, 9 Ισπανοί και 33 άγνωστης εθνικότητας, συνολικά 940, από τους οποίους οι 313 έπεσαν στα πεδία των μαχών ή υπέκυψαν στις κακουχίες του πολέμου.

Γυναίκες φιλέλληνες
Δεν ήταν μόνο οι γνωστοί άνδρες φιλέλληνες που συνέδραμαν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του '21. Ήταν και γυναίκες φιλέλληνες που πρωτοστάτησαν στην προβολή της Ελλάδας και των δικαίων της. Οι γυναίκες αυτές πήραν πάνω τους τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού και την προσπάθεια αφύπνισης των Ελληνίδων για τη βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Η Σοφία ντε Μαρμπουά (δούκισσα της Πλακεντίας), κόρη Γάλλου διπλωμάτη, η Ρωξάνδρα Στούρτζα, η αγαπημένη του Ι. Καποδίστρια, η Ρουμάνα πριγκίπισσα λόγια και συγγραφέας, Ελένη Γκίκα και η Γαλλίδα συγγραφέας και πολιτικός, Ιουλιέττα Αδάμ-Λαμπέρ, ήταν οι πιο ενεργές φιλέλληνες.

Κύπρος και 1821

Η ιστορική έρευνα δεν έχει φωτίσει επαρκώς την πολύπλευρη και πολυδιάστατη συμβολή της Κύπρου στην ελληνική Επανάσταση του 1821, όμως από τα διάσπαρτα στοιχεία σε δημοσιευθέντα έγγραφα, στα απομνημονεύματα των αγωνιστών και σε άλλες πηγές διαπιστώνεται ότι η Μεγαλόνησος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην προπαρασκευή και εξέλιξή της. Η δε μαζική κατάταξη Κυπρίων εθελοντών στα επαναστατικά σώματα μαρτυρεί την έντονη παρουσία του νησιού στο ιστορικό προσκλητήριο της εθνικής παλιγγενεσίας.

Η Φιλική Εταιρεία δραστηριοποιήθηκε και στην Κύπρο, όπου  μυήθηκαν ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός και άλλοι κληρικοί και προύχοντες του νησιού. Όμως, η μεγάλη απόσταση από τις περιοχές της επικείμενης εξέγερσης, άφησαν την Κύπρο έξω από τον κεντρικό επαναστατικό εφοδιασμό.

Ή συμβολή της Κύπρου δεν περιορίστηκε μόνο στην οικονομική συνεισφορά, στην αποστολή εφοδίων και στην τροφοδοσία ελληνικών καραβιών. Επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς, όπως η ανάμιξη Κυπρίων στην πολιτική διοίκηση των χρόνων της Επανάστασης και, κυρίως, στη συμμετοχή μεγάλου αριθμού εθελοντών σχεδόν σε όλες τις αναμετρήσεις που έκριναν την τύχη του Αγώνα.

Σημαντικές για την κυπριακή συμμετοχή είναι οι μαρτυρίες των οπλαρχηγών, όπως καταγράφονται στα πιστοποιητικά που χορηγούσαν στους αγωνιστές ή στα μέλη των οικογενειών τους, μετά τον Αγώνα. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, περίπου 1.000 Κύπριοι συμμετείχαν στην ελληνική Επανάσταση.

Επίλογος

Στο φιλελληνικό κίνημα, ήταν αναπόφευκτο, μαζί με τους ιδεολόγους, τους ρομαντικούς και τους πραγματικούς αγωνιστές, να παρεισφρήσουν και κάποιοι τυχοδιώκτες, ή και συμφεροντολόγοι που είδαν την ελληνική επανάσταση σαν συμφέρουσα οικονομική επιχείρηση.

Από τους φιλέλληνες, ο ελληνικός λαός τιμά τους πραγματικούς αγωνιστές της ελευθερίας του και δεν ξεχνά τις θυσίες του. Η αδέκαστη όμως ιστορία θα ξεχωρίσει εκείνους που πραγματικά θυσιάστηκαν από εκείνους που εκμεταλλεύτηκαν για προσωπικό όφελος τον ελληνικό λαό και τους αγώνες του.

Κωστής Παλαμάς
Από τον «χαιρετισμό των νεκρών φιλελλήνων»

Έπεσες και στα στήθη σου τα καταματωμένα
με το' να χέρι σφίγγοντας τα ράκη της χλαμύδας
τα παλικάρια αναζητάς τ' αλλόφυλα, τα ξένα,
και πριν ακόμα στοχαστείς τα τέκνα τα δικά σου,
πλέκεις με τ' άλλο χέρι σου μαγιάτικα στεφάνια
για τα παιδιά μιας άλλης γης, μιας μακρινής πατρίδας
που 'τρεξαν κι απαρνήθηκαν τα πατρικά λιμάνια
για να δεχτούν κατάστηθα, σαν ευλογία ουράνια,
το βόλι για τη δόξα σου και για τον έρωτά σου.

Διονύσιος Σολωμός
Αφιέρωμα στον εθνικό μας ποιητή

Διαβάστε στη Μυριόβιβλο

Οδυσσέας Ελύτης
Σολωμοῦ συντριβὴ καὶ δέος

Hλίας Λάγιος
Ἰακώβου Πολυλᾶ: «Προλεγόμενα»
Περιδιάβαση στὸ χῶρο τοῦ φανταστικοῦ

Νίκος Καρούζος
Ὁ Σολωμός στ’ ὄνειρό μου

Kωστής Παλαμάς
Ἀπὸ τὰ βάθη τοῦ τάφου

Γιάννης Κοντός
Οἱ φίλοι του, τὸν εἶχαν ξεχάσει στὴν Ιταλία, νόμιζε

Νικηφόρος Βρεττάκος
Διονύσιος Σολωμὸς


Ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού

1821 - εικόνες Πρόσωπα της επανάστασης mathima.gr

Αικατερίνη Β'	Αλέξανδρος Α'	Αλή Πασάς	Ανδρούτσος Οδυσσέας	Ανδρούτσος Οδυσσέας	Ανδρούτσος Οδυσσέας	Ανδρούτσος Οδυσσέας	Ανδρούτσος Οδυσσέας
Ανδρούτσος Οδυσσέας	Ανδρούτσος Οδυσσέας	Ανδρούτσος Γεώργιος	Βασιλείου Μελέτης	Μπουμπουλίνα	Μπουμπουλίνα	Μπουμπουλίνα	Μπουμπουλίνα
Μπουμπουλίνα	Μπουμπουλίνα	Μπουμπουλίνα	Μπουμπουλίνα	Φαβιέρος Κάρολος	Φαβιέρος Κάρολος	Δασκαλάκη Χαρίκλεια	Δασκαλάκης Ιωάννης
Δεληγιάννης Καννέλος	Δεληγιάννης Καννέλος	Διάκος Αθανάσιος	Διάκος Αθανάσιος	Διάκος Αθανάσιος	Διάκος Αθανάσιος	Διάκος Αθανάσιος	Διάκος Αθανάσιος
Διάκος Αθανάσιος	Δημοτσέλιος (Γεροδήμος)	Δράκος Γεώργιος	Δουβουνιώτης Ιωάννης	Δουβουνιώτης Ιωάννης	Δουβουνιώτης Ιωάννης	Παππάς Εμμανουήλ	Παππάς Εμμανουήλ
Ευμορφόπουλος Διονύσιος	Νταλιάνος Χατχημιχάλης	Οι Φιλικοί	Φωτήλας Ασημάκης	Φώτο Πίκος	Φραγγίστας Γιάννης	Frank Abney	Γαρδικιώτης Γρίβας
Γαζής Άνθιμος	Γαζής Άνθιμος	Γαζής Άνθιμος	Γεωργάκης Ολύμπιος	Γεωργιάδης Σταμάτιος	Γιατράκος Παναγιώτης	Γκούρας Ιωάννης	Μηλαΐτης Ιωάννης
Γουβέλης Δημήτριος	Γρηγόριος Ε'	Γρηγόριος Ε'	Γρίβας Θεόδωρος	Χατζηπέτρος Χριστόδουλος	Ιμπραήμ Πασσάς	Ιμπραήμ Πασάς	Σερ Ρίρτσαρντ Τσωρτς
Καΐρης Θεόφιλος	Καΐρης Θεόφιλος	Καΐρης Θεόφιλος	Κανάρης Κων/νος	Κανάρης Κων/νος	Κανάρης Κων/νος	Κανάρης Κων/νος	Καποδίστριας Ιωάννης
Καποδίστριας Ιωάννης	Καποδίστριας Ιωάννης	Καποδίστριας Ιωάννης	Καποδίστριας Ιωάννης	Καποδίστριας Ιωάννης	Καραϊσκάκης Γεώργιος	Καραϊσκάκης Γεώργιος	Καραϊσκάκης Γεώργιος
Καραϊσκάκης Γεώργιος	Καραϊσκάκης Γεώργιος	Καραϊσκάκης Γεώργιος	Καρατάσος Τσάμης	Καρπενησιώτης Αθανάσιος	Τζαβέλας Κίτσος	Τζαβέλας Κίτσος	Τζαβέλας Κίτσος
Τζαβέλας Κίτσος	Κωλέττης Ιωάννης	Κωλέττης Ιωάννης	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος
Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης Θεόδωρος
Κολοκοτρώνης Θεόδωρος	Κολοκοτρώνης (ευλογημένος)	Κολοκοτρώνης (ηλικιωμένος)	Κολοκοτρώνης (νεκρός)	Κοραής Αδαμάντιος	Κοσμάς Αιτωλός	Κοσμάς Αιτωλός	Κουντουριώτης Γεώργιος
Κουντουριώτης Γεώργιος	Κουντουριώτης Λάζαρος	Κουντουριώτης Λάζαρος	Κριεζής Αντώνιος	Λασσάνης Γεώργιος	Λεοπόλδος του Σαξ Κόμπουργκ	Λογοθέτης Ιωάννης	Λογοθέτης Λυκούργος
Λογοθέτης Λυκούργος	Λόντος Ανδρέας	Λόντος Ανδρέας	Λόντος Ανδρέας	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων
Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων	Λόρδος Βύρων
Μακρής Δημήτριος	Μακρής Δημήτριος	Μακρυγιάννης	Μακρυγιάννης	Μακρυγιάννης	Μακρυγιάννης	Μαυρογένους Μαντώ	Μαυρογένους Μαντώ
Μαυρογένους Μαντώ	Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος	Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος	Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος	Μαυρομιχάλης Δημήτριος	Μαυρομιχάλης Δημήτριος	Μαυρομιχάλης Γεώργιος	Μαυρομιχάλης Ηλίας
Μαυρομιχάλης Ιωάννης	Μαυρομιχάλης Κυριακούλης	Μαχμούτ Πασάς Δράμαλης	Μεταξάς Ανδρέας	Μεταξάς Ανδρέας	Μεταξάς Κωνσταντίνος	Μέττερνιχ Κλέμενς	Μέττερνιχ Κλέμενς
Μιαούλης Ανδρέας	Μιαούλης Ανδρέας	Μιαούλης Ανδρέας	Μιαούλης Ανδρέας	Μιαούλης Ανδρέας	Μιαούλης Ανδρέας	Μιαούλης Ανδ. (Εγγονόπουλος)	Μπότσαρης Μάρκος
Μπότσαρης Μάρκος	Μπότσαρης Μάρκος	Μπότσαρης Μάρκος	Μπότσαρης Μάρκος	Μπότσαρης Νότης	Μπότσαρης Παναγιώτης	Νικηταράς	Νικηταράς
Νικηταράς	Νικηταράς	Νικηταράς	Νικηταράς	Νικηταράς	Νικήτας	Νικόδημος Κωνσταντίνος	Νικόδημος Κωνσταντίνος
Νικολά Ζοζέφ Μαϊζόν	Οικονόμου Αντώνιος	Ομέρ Βρυώνης	Όθων	Παλαιών Πατρών Γερμανός	Παλαιών Πατρών Γερμανός	Παλαιών Πατρών Γερμανός	Παλαιών Πατρών Γερμανός
Πανουργιάς	Πανουργιάς	Παπαφλέσσας	Παπαφλέσσας	Παπαφλέσσας	Παπαφλέσσας	Παπαφλέσσας	Παπανικολής Δημήτριος
Παπανικολής Δημήτριος	Παπαρηγόπυλος Ιωάννης	Περραιβός Χριστόφορος	Περραιβός Χριστόφορος	Πετιμεζάς Αναγνώστης	Πετιμεζάς Νικόλαος	Πετιμεζάς Βασίλειος	Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης
Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης	Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης	Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης	Πλαπούτας	Πλαπούτας	Ράγκος Ιωάννης	Ράγκος Ιωάννης	Ράγκος Ιωάννης
Ράγκος Ιωάννης	Ραζηκότσικας Αθανάσιος	Ραζηκότσικας Αθανάσιος	Ρήγας Φεραίος	Ρήγας Φεραίος	Ρήγας Φεραίος	Ρήγας Φεραίος	Ρήγας Φεραίος
Ρήγας Φεραίος	Ρήγας Φεραίος	Ρήγας Φεραίος	Σαχτούρης Γεώργιος	Σέκερης Παναγιώτης	Σισίνης Γεώργιος	Σισίνης Γεώργιος	Σκουφάς Νικόλαος
Σκουφάς Νικόλαος	Σολωμός Διονύσιος	Σωτηρίου Ζήσης	Σουλτάνος Μαχμούτ Β'	Σούλτσος Μιχαήλ	Στριφτόμπολας Αναγνώστης	Θέμελης Δημήτριος	Τομπάζης Ιάκωβος
Τομπάζης Μανώλης	Τσακάλωφ Αθανάσιος	Τσακάλωφ Αθανάσιος	Τσουδερός Γεώργιος	Κιουταχής Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς	Βούρβαχης Διονύσιος	Εμμανουήλ Ξάνθος	Εμμανουήλ Ξάνθος
Εμμανουήλ Ξάνθος	Χουρσίτ Πασάς	Χουρσίτ Πασάς	Υψηλάντης Αλέξανδρος	Υψηλάντης Αλέξανδρος	Υψηλάντης Αλέξανδρος	Υψηλάντης Αλέξανδρος	Υψηλάντης Δημήτριος
Υψηλάντης Δημήτριος	Υψηλάντης Δημήτριος	Ζαΐμης Ανδρέας	Ζαΐμης Ανδρέας	Ζαΐμης Ανδρέας

Ελληνική επανάσταση 1821 Εικόνες της εποχής mathima.gr

Αναγνωσταράς	1821	Έλληνες μαχητές	Η Ελλάδα ευγνωμονούσα	Επετειακή σύνθεση του στρατού	Αγία Λαύρα	Αγία Λαύρα	Αγία Λαύρα
Το λάβαρο της επανάστασης	Αγριότητες	Η γέφυρα της Αλαμάνας	Αλβανοί μισθοφόροι των Τούρκων	Αποχαιρετισμός	Αρβανιτόβλαχος	Η Αθήνα	Βάπτιση
Μπουμπουλίνα	Το σπίτι της Μπουμπουλίνας	Η εκκλησία ευλογεί τους πολεμιστές	Έλληνας μαχητής	Ο Διάκος αποχαιρετά	Εκστρατεία του Δράμαλη	Εικονογράφιση του αγώνα	Έξοδος Μεσολογγίου
Μάχη Τριπολιτσάς	Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου	Χάρτης του '21	Το νεοσύστατο κράτος	Έλληνας πολεμιστής	Οι Έλληνες	Έλληνες πολεμιστές	Έλληνες πολεμιστές
Ελληνίδα με βρέφος παρακολουθεί τη μάχη	Ελληνικά χρονικά	Ο όρκος των Φιλικών (Εγγονόπουλος)	Ο ερχομός του Όθωνα	Το Φανάρι στην Κων/πολη	Το έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας	Ο όρκος των Φιλικών	Τα πρόσωπα των Φιλικών
Η σφραγίδα των Φιλικών	Η σημαία του Διάκου	Η σημαία των Φιλικών	Φυγή από την Πάργα	Γάλλοι στρατιώτες στον Μοριά	Εγγονόπουλος	Έλληνας του 1821	Έλληνας πολεμιστής
Έλληνας επαναστάτης	Ο απαγχονισμός του Γρηγορίου Ε	Ο απαγχονισμός του Γρηγορίου Ε	Γρηγόριος Ε (Λύτρας)	Ο θάνατος του Γρηγορίου Ε	Ο Ιερός Λόχος	Η Καλαμάτα	Η Καλαμάτα
Τα Καλάβρυτα	Καλύτερα μιας ώρας...	Ο Κανάρης στην Κύπρο	Πυρπόληση από τον Κανάρη	Κανάρης (Λύτρας)	Πυρπόληση από τον Κανάρη	Η δολοφονία Καποδίστρια	Η δολοφονία Καποδίστρια
Η δολοφονία Καποδίστρια	Ο Χ. Καψάλης ανατινάζει το Μεσολόγγι	Στρατόπεδο Καραϊσκάκη	Ο Καραϊσκάκης	Υποδοχή Καραϊσκάκη στο Φάληρο	Καραϊσκάκης σταρτόπεδο στον Πειραιά	Ο Θάνατος του Καραϊσκάκη	Ο Καρπενισιώτης στη μάχη
Υποταγή Τούρκων από Λάμπρο Κατσώνη	Η Κέρυρα στα τέλη του 18ου αι.	Κλέφτης	Ο Κολοκοτρώνης	Κολοκοτρώνης - Έλληνες γλεντούν	Άρματα του Κολοκοτρώνη	Άρματα του Κολοκοτρώνη	Η περικεφαλαία και το σελαχλίκι
Κολοκοτρώνης επιθεώρηση	Κολοκοτρώνης	Η φυλακή του Κολοκοτρώνη	Η Κόρινθος	Το κρυφό σχολειό	Η Λειβαδιά	Ο Ανδρέας Λόντος	Λόρδος Βύρων (όρκος)
Λύρα	Μακεδονικό λάβαρο	Ο Μακρυγιάννης	Μεμελούκος Τούρκος	Η Μάνη	Μάχες Ελλήνων	Μάχες Ελλήνων	Έλληνες οπλαρχηγοί
Μάχη	Η μάχη στην Αλαμάνα	Η μάχη στην Αλαμάνα	Η μάχη στο Βαλτέτσι	Η μάχη στο Βαλτέτσι	Η μάχη στο Βαλτέτσι	Η μάχη στα Βασιλικά	Ο Γκούρας στα βασιλικά
Δερβενάκια	Μάχη στο Καρπενήσι	Ο Μπότσαρης μάχεται στο Καρπενήσι	Μάχη Μύλων Ναυπλίας	Παπαφλέσσας Μάχη Πυλίας	Μάχη στην Ανάλατο	Η μάχη της ακρόπολης	Μάχη της Τριπολιτσάς
Η μάχη της Τριπολιτσάς	Η μάχη της Τριπολιτσάς	Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς	Τελευταία μετάληψη Μεσολόγγι	Μετά την πτώση των Ψαρρών	Ανδρέας Μεταξάς	Υποδοχή του Μιαούλη στην Ύδρα	Ο Μιστράς
Ο Μπότσαρης αποχαιρετά την οικογένειά του	Κηδεία του Μπότσαρη στο Μεσολόγγι	Ο θάνατος του Μαρ. Μπότσαρη	Ο θάνατος του Μαρκου Μπότσαρη	Ο θάνατος του Μ. Μπότσαρη	Τραυματισμός του Μπότσαρη	Το βόλι που σκότωσε τον Μπότσαρη	Ναύπακτος
Ναυτικό κανόνι του 1821	Το Ναυαρίνο	Η ναυμαχία στο Ναυαρίνο	Ναυμαχία στον Πατραϊκό	Ναυμαχία στον Πατραϊκό	Νίκες Ελλήνων	Ο Νικηταράς	Ο Νικηταράς ο τουρκοφάγος
Η Οδυσσός αρχές 19ου αι.	Όπλο της επανάστασης	Πιστόλα της επανάστασης	Γιαταγάνι	Όπλα της επανάστασης	Χαρπμί	Μπιστόλες	Τρομπόνι
Καριοφίλι	Παλάσκες	Σελάχι	Μεδουλάρι	Σπάθα	Μανιάτισσα	Ο όρκος των Φιλικών	Η Οθωμανική αυτοκρατορία
Στολές Τούρκων	Παλ. Πατρών Γερμανός	Παλ. Πατρών Γερμανός	Παλ. Πατρών Γερμανός	Το φιλί του Ιμπραήμ στον Παπαφλέσσα	Παρηγοριά	Η Πάτρα	Η Πάτρα
Παζάρι στην Αθήνα	Λαβωμένος πατέρας	Σκηνές μαχών	Σκηνές μαχών	Γυναικόπαιδα	Πλαπούτας Δερβενάκια	Πολιορκία Αθηνών	Πολιορκία Κων/πολης
Πολιορκία Αθηνών	Πολιορκία Μεσολογγίου	Πρόσωπα της επανάστασης	Προσωρινό πολίτευμα	Παπανικολής Πυρπόληση	Πυρπόληση τουρκικής ναυαρχίδας	Πυρπόληση τουρκικής ναυαρχίδας	Πυρπόληση Κανάρης
Ρήγας - Κοραής σώζουν την Ελλάδα	Ο θούριος του Ρήγα	Τα Σάλωνα	Η σφαγή της Χίου	Η σφαγή της Χίου	Σύνθεση για την 25η Μαρτίου	Σουλιώτης στην Κέρκυρα	Σουλιώτισσες μαχόμενες
Σύνταγμα 1823	Σύνταγμα 1827	Ο Θεός ευσπλαχνεί την Ελλάδα	Ο Θούριος του Ρήγα	Η θυσία του Επισκόπου Κυπριανού	Το τάμα (Γύζης)	Τουρκαλβανός Αγάς	Τριπολιτσά
Τριπολιτσά	Βοστίτσα - Αίγιο	Αθηναία γυναίκα	Γυναίκα της Λειβαδιάς	Καρύταινα	Χορός σπαθιών Αλβανία	Υποδοχή του Λ. Βύρωνα στο Μεσολόγγι	Υπογραφή του πρωτοκόλλου του Λονδίνου

ΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΤΟΥ 1821

Η Ρόδος, με τα νησιά Χάλκη, Τήλο, Σύμη, Νίσυρο, Κάλυμνο, Κω και Καστελλόριζο κατεχόταν, από το 1309, από το κράτος των Ιπποτών του τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Η Κάρπαθος και η Κάσος βρισκόταν υπό τη διοίκηση της ενετικής οικογένειας των Κορνάρων, η Αστυπάλαια υπό τους Κουερίνι, ενώ η Πάτμος διατηρούσε μια αυτονομία, χάρη στην ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.

Τον Ιούνιο του1522, μια τεράστια τουρκική αρμάδα, έπλευσε στα νερά της ιπποτοκρατούμενης Ρόδου και αποβίβασε στο νησί 200.000 πολεμιστές, αρχίζοντας έτσι τη δραματική πολιορκία του φρουρίου. Ένα μήνα μετά, έφτασε στη Ρόδο ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής για να αναλάβει ο ίδιος τη διοίκηση των στρατευμάτων. Η υπεροχή των Τούρκων σε αριθμό ανδρών και οπλισμό ήταν συντριπτική. Οι Ιππότες αναγκάσθηκαν να συνθηκολογήσουν και να αποχωρήσουν την 1η Ιανουαρίου του 1523, παραδίδοντας τη Ρόδο στους Τούρκους.

Μέσα στους επόμενους μήνες οι Τούρκοι κατέλαβαν και τα νησιά της Σύμης, Τήλου, Χάλκης, Κω, Καλύμνου, Λέρου Νισύρου, ενώ ο παλαιός πειρατής και ναύαρχος του οθωμανικού στόλου, ο διαβόητος Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσας, συμπλήρωσε την κατάληψη των νησιών, καταλαμβάνοντας, το 1537, την Κάρπαθο, την Κάσο, την Αστυπάλαια και την Πάτμο.

Άρχισε έτσι η μακρά και σκοτεινή περίοδος της Τουρκοκρατίας.

Τα Δωδεκάνησα την παραμονή της Επανάστασης του 1821 Την εποχή της Εθνεγερσίας του 1821, τα σημερινά Δωδεκάνησα, ήταν γνωστά ως τα δώδεκα νησιά του συμπλέγματος των «Νότιων Σποράδων», ή «Προνομιούχα νησιά του Αρχιπελάγους», αφού διατελούσαν υπό καθεστώς ειδικών προνομίων. Ήταν τα ίδια νησιά που σήμερα αποκαλούνται Δωδεκάνησα, αλλά χωρίς τη Ρόδο και την Κω, που τις θέσεις τους έπαιρναν η Ικαρία και το Καστελλόριζο. Ιστορικά, οι Φράγκοι, ονόμαζαν «Δουκάτο της Δωδεκανήσου», σύμπλεγμα δώδεκα νησιών μέσα στις Κυκλάδες, με πρωτεύουσα τη Νάξο. Κι ακόμη, παλαιότερα, το «Θέμα της Δωδεκανήσου» κατά τον 10ο αιώνα, περιελάμβανε τις σημερινές Κυκλάδες και την Αστυπάλαια, ενώ η Ρόδος και άλλα νησιά ανήκαν στο θέμα των Κιβυρραιωτών, ονομασία που πήρε από τα Κίβυρρα της Παμφυλίας της Μικράς Ασίας. Ο όρος Δωδεκάνησος, με τη σημερινή του γεωγραφική του κάλυψη, χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει το σύμπλεγμα των δώδεκα ελληνικών νησιών του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, που είχε καταλάβει η Ιταλία την άνοιξη του 1912. Στη Ρόδο και στην Κω δεν είχαν παραχωρηθεί τα ειδικά προνόμια που είχαν δοθεί στα άλλα νησιά, που πληρώνοντας έναν κατ' αποκοπήν φόρο, τον λεγόμενο «μακτού», είχαν τη δική τους αυτοδιοίκηση, τη δημογεροντία, που για τέσσερις, περίπου, αιώνες τα βοήθησε να επιβιώσουν και να προκόψουν. Τα δύο νησιά απολάμβαναν μόνο τα γενικά προνόμια που είχε παραχωρήσει σε όλους τους υπόδουλους χριστιανούς, στα 1453, ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής. Ακόμη στα νησιά αυτά υπήρχε η εξουσία του Τούρκου πασά, που ασκούσε στρατιωτική και πολιτική δικαιοδοσία. Οι εκκλησίες αποτέλεσαν πυρήνες ζωής και διατήρησης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, για τα 390 χρόνια της δουλείας των Οθωμανών. Στην Μητρόπολη κατέφευγαν ως εθνικό κέντρο, οι Έλληνες σε κάθε περίπτωση, εθνική ή θρησκευτική αφού ο Μητροπολίτης ήταν ο Εθνάρχης των Ορθοδόξων Ελλήνων, πρόεδρος των σχολικών εφορειών, της Δημογεροντίας και του Πνευματικού δικαστηρίου.

Συμμετοχή των νησιών στην Εθνεγερσία του 1821. Η Ρόδος, επαρχία του Οθωμανικού κράτους, πρωτεύουσα του νησιωτικού συμπλέγματος, έδρα του Τούρκου διοικητή (βαλή) και βάση στρατευμάτων, με οθωμανικό πληθυσμό να κατοικεί μέσα στο Κάστρο, δεν θα μπορέσει να πάρει ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821. Συμβάλλει, όμως, στον αγώνα για την ανεξαρτησία του υπόδουλου Έθνους. Επίλεκτα μέλη της, μυούνται στη Φιλική Εταιρεία, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Αγάπιο. Όμως, το κίνημα που δημιουργήθηκε, προδόθηκε και οι μυημένοι σ' αυτό συλλαμβάνονται, βασανίζονται και φυλακίζονται. Ροδίτες, σπουδαστές στην Ευρώπη, έμποροι της Αιγύπτου και όσοι έφυγαν από τη Ρόδο στην επαναστατημένη Ελλάδα, παίρνουν μέρος στην Επανάσταση ή βοηθούν οικονομικά τον Αγώνα. Πάτμιος είναι ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, όπως επίσης Πάτμιος είναι και ο φλογερός απόστολος και αγωνιστής Δημήτριος Θέμελης, ο οποίος επισκέπτεται τα περισσότερα νησιά και μυεί όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα στη Φιλική Εταιρεία, προετοιμάζοντας τον γενικό ξεσηκωμό. Δημήτριος Θέμελης Διοικητής της Ρόδου τα χρόνια της επανάστασης, (1822-1835), ήταν ο διαβόητος Μεχμέτ Σουκιούρμπεης, μπέης μουτεσαρίφης του σαντζακίου της Ρόδου, που η παράδοση περιγράφει ως τρομερό χριστιανομάχο, ανάλγητο και τυραννικό. Είχε αντικαταστήσει τον φιλέλληνα Γιουσούφ Βέη, που μετατέθηκε στη Χίο με τον τίτλο του πασά. Λέγεται ότι ο Σουκιούρμπεης καταγόταν από τη Μάνη, γόνος της αρχοντικής οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων και αδελφός του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Στη Ρόδο, διέμενε στη συνοικία του Νιοχωριού, στου «Μουσταφά Καπιτάνου το Σαράι», κοντά στη σχολή των «Φρέρηδων». Μικρό παιδί το πήραν οι Τούρκοι και τούρκεψε. Κι όπως ήταν έξυπνος ανέβηκε γρήγορα στα αξιώματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ως ναύαρχος, επισκέφθηκε τη Μάνη, την πατρίδα του και τον υποδέχθηκε εθιμοτυπικά ο ίδιος ο αδελφός του ο Πετρόμπεης. Ζήτησε να δει τη γρια αρχόντισσα, τη Μαυρομιχάλαινα κι όταν βρέθηκε μπροστά της γονάτισε, της φίλησε το χέρι και της είπε ότι είναι ο χαμένος της γιος. Κι εκείνη, αγέρωχη αρχόντισσα του δήλωσε πως δεν μπορεί να έχει Τούρκο γιο και τον έδιωξε ασυγκίνητη. Αλλά αν η Ρόδος δεν μπόρεσε να επαναστατήσει, τα άλλα μας νησιά ξεσηκώνονται και στέκονται αλληλέγγυα στο μαχόμενο Έθνος. Πρώτη η Πάτμος υψώνει τη σημαία της Επανάστασης με υποκίνηση του Πάτμιου Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφιλου, ο οποίος κηρύχθηκε έκπτωτος για τη δράση υπέρ του αγώνα. Τον Απρίλη του 1821 ξεσηκώνεται η Κάσος και θέτει στη διάθεση του αγώνα τη ναυτική της αρμάδα. Τα μέχρι τότε εμπορικά καράβια οπλίζονται με κανόνια κι αρχίζουν την πολεμική τους δράση. Τα κασιώτικα καράβια πλέουν προς τη Ρόδο με ξεδιπλωμένες τις επαναστατικές τους σημαίες και αρχίζουν τον κανονιοβολισμό του φρουρίου της, προκαλώντας πανικό στους Οθωμανούς του νησιού. Την Κάσο ακολουθεί η Κάρπαθος, η Χάλκη, η Νίσυρος,  η Σύμη, η Τήλος, η Κάλυμνος, η Λέρος, η Κως, το Καστελλόριζο, η Αστυπάλαια, όλα τα Δωδεκάνησα σηκώνουν τη σημαία της λευτεριάς και διώχνουν τις τουρκικές φρουρές. Στην Κω, στίφη φανατισμένων μουσουλμάνων ξεχύνονται στο νησί, σφάζουν, λεηλατούν και εξανδραποδίζουν. Τα νησιά φοβούνται αντίποινα. Και τότε, δυο κασιώτικα πολεμικά καράβια αναλαμβάνουν να περιπολούν νύχτα και μέρα το στενό της Ρόδου, άγρυπνοι φύλακες της Σύμης, της Χάλκης, της Τήλου και της Νισύρου. Αλλά η κασιώτικη αρμάδα προσπαθεί να βοηθήσει και την Κρήτη, παίρνοντας τροφές, όπλα, εφόδια στο επαναστατημένο νησί και μεταφέροντας Κρητικούς πρόσφυγες στην Κάσο και την Κάρπαθο. Σ' εκείνες τις πολεμικές επιχειρήσεις θα σκοτωθεί, πολεμώντας ηρωικά, ο καπετάν Θεόδωρος Κανταριτζής, ένας από τους πιο δοξασμένους καπετάνιους της Κάσου. Κι οι ναυτικές επιχειρήσεις των Κασιωτών γίνονται ολοένα και πιο παράτολμες. Καταστρέφουν τουρκικά πλοία μέσα στον κόλπο της Αττάλειας, επιχειρούν ριψοκίνδυνες επιδρομές στο Καστελλόριζο και ιδιαίτερα στο λιμάνι της Δαμιέττης της Αιγύπτου, με τον καπετάν Χατζη-Νικόλα Μακρή. Αιχμαλωτίζουν 36 πλοία γεμάτα τροφές, που τις μετέφεραν στη λιμοκτονούσα Κάσο, τα δε καράβια τα παρέδωσαν στην επαναστατική κυβέρνηση για να τα μετατρέψει σε πυρπολικά. Το 1824, η αρμάδα του Μεχμέτ Αλή, μεταφέροντας χιλιάδες στρατιωτών, ανεβαίνει στο Αιγαίο. Οι Κασιώτες αντιλαμβάνονται ότι θα είναι ο πρώτος της στόχος, αλλά δεν πτοούνται. Οχυρώνουν το νησί σε όλα τα σημεία μιας πιθανής απόβασης των Τουρκοαιγυπτίων και εξοπλίζουν όλους, όσοι μπορούν να κρατήσουν όπλα, υπερήφανοι και αποφασισμένοι για τον έσχατο αγώνα και την αναπόφευκτη υπέρτατη θυσία. Η Κρήτη ήδη είχε πέσει και η επανάστασή της είχε καταπνιγεί στο αίμα. Αρχές Μαϊου του 1824 κι ο εχθρικός στόλος ζώνει την Κάσο. Οι Τούρκοι προσπαθούν να βγουν και το ηρωικό νησί απαντά με τα κανόνια του. Μα πόσο θα μπορέσει να αντέξει; Γράφουν στην κυβέρνηση και ζητούν απεγνωσμένα βοήθεια, περιγράφοντας την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Είναι η περίοδος του εμφύλιου σπαραγμού στην ηπειρωτική Ελλάδα, το δάνειο δεν έρχεται, οι ιδιωτικοί πόροι είναι πενιχροί και δεν επαρκούν ούτε για τις δικές τους ανάγκες. Η Κάσος θα μείνει μόνη. Η εχθρική αρμάδα αφού ανασυντάχθηκε, ενισχυμένη από 35 ακόμα πλοία, αρχίζει την ασφυκτική της πολιορκία, από τη θάλασσα, με επικεφαλής τον Χουσεϊν μπέη. Είναι 27 Μαϊου του 1824, ημέρα Σάββατο. Η ώρα της θυσίας πλησιάζει. Ακολουθούν φονικές μάχες και οι Τουρκοαιγύπτιοι αποβιβάζουν 200 άνδρες σε ερημική τοποθεσία του νησιού για να κυκλώσουν τους ηρωικούς μαχητές. Ο ίδιος ο Χουσεϊν βγήκε στη ξηρά με 2.000 στρατό. Οι Κασιώτες πολεμιστές, με τους αρχηγούς τους, Ιωάννη Γρηγοριάδη κα Μάρκο Μαλλιαράκη, μετά από σφοδρή και άνιση μάχη, με πολλούς νεκρούς, υποχωρούν στα βουνά αφήνοντας τα χωριά στα χέρια των εχθρών. Οι Τουρκοαιγύπτιοι ρίχτηκαν στη σφαγή, την αρπαγή, τη λεηλασία και σε κάθε είδους κτηνωδία. 2.000 γυναικόπαιδα εξανδραποδίστηκαν και μεταφέρθηκαν για να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και της Αφρικής. Ο καπετάν Μάρκος Μαλλιαράκης, που, με λίγους πολεμιστές, αντιστάθηκαν σθεναρά στα βουνά απέναντι σε 2.000 αιμοχαρείς τουρκοαιγύπτιους, πιάστηκε ζωντανός και οδηγήθηκε μπροστά στον πασά. Κατάφερε να λυθεί και να σκοτώσει τρεις Τούρκους. Μέχρι που χίμηξαν όλοι οι άλλοι πάνω του και με τις σπάθες τους τον κομμάτιασαν. Έτσι πέθανε ο Μάρκος, έτσι πατήθηκε η Κάσος. Η καταστροφή της θα συγκλονίσει την Ελλάδα. Η κασιώτικη δημοτική μούσα θα τραγουδήσει εκείνο το χαλασμό, με το τραγούδι: Μαύρο πουλάκι κάθεται στης Κάσου τ' αγριοβούνι, βγάλλει φωνίτσα θλιερή και μαύρο μοιρολόι. Μάνα, κλαμός και βουγκητός εις το νησί της Κάσου! Η μάνα κλαίει το παιδί και το παιδί τη μάνα κι ο αερφός την αερφή κι άουρος τηκ καλήτ του. Μπας και πανούκλα πλάκωσε, μπας και σεισμός εϊνη; Μηδέ πανούκλα πλάκωσε, μητέ σεισμός εϊνη, Χουσεϊν πασιάς επλάκωσεν από την Αλεξάντρα. Γίνονται στίβες τα κορμιά, τα αίματα ποτάμια. Σφάζουν τους γέρους και τις γριές κι όλα τα παλικάρια τις κοπελιές και τα μωρά στη φλότα τους μπαρκάρουν σκλάβους να τους πουλήσουσι στης Μπαρμπαριάς τα μέρη. Και μια απ' τις σκλάβες ήλεγε με θλιερή φωνίτσα. Χίλια κι αν κάμεις, Χουσεϊν, χίλια κι αν μας πουλήσεις, εμείς του Τούρκου το σπαθί 'εθ θα το φοηθούμε για θα μας κόψεις ούλους μας, για λευτεριά θα 'ούμε. Την κατάληψη της Κάσου ακολούθησε η κατάληψη της Καρπάθου, της Χάλκης, της Σύμης και των άλλων επαναστατημένων νησιών. Τα πράγματα προχωρούν με γοργό ρυθμό. Ο αιγυπτιακός στόλος από 245 πλοία σε τρεις μοίρες, ξεκίνησε από την Αίγυπτο και φθάνει στην Ελλάδα. Η πρώτη μοίρα φθάνει στη Ρόδο, λίγο μετά και οι άλλες δύο, με τον Ιμπραήμ. Πολλά ξένα μεταγωγικά που συμμετέχουν έχουν διάφορες ευρωπαϊκές σημαίες. Η Ρόδος και η Μάκρη, απέναντι, είναι τα κέντρα όπου συγκεντρώνονται. Πολλά θλιβερά επεισόδια διηγούνται για την έξοδο των πληρωμάτων στην πόλη. Οι κάτοικοι, κυρίως οι γυναίκες, κλείνονταν στα σπίτια, για να αποφύγουν τους βανδαλισμούς. Είναι οι λεγόμενοι «γαλουντζήδες» που μεθούσαν κι άρχιζαν τις βιαιότητες στις συνοικίες έως τα Τριάντα. Σκότωσαν τον πλοίαρχο Μάκρα με τρεις ναύτες και διαρπάσαν το καράβι του στο Μανδράκι. Ο ελληνικός στόλος θα εκδικηθεί για την Κάσο και τα Ψαρά, που κι αυτά είχαν το ίδιο φρικτό τέλος, όταν, στις 29 Αυγούστου του 1824,  στον μικρασιατικό κόλπο του Γέροντα, απέναντι από την Κάλυμνο, θα δώσει τη μεγαλύτερη ναυμαχία της Επανάστασης.  Ο ναύαρχος Μιαούλης, παρά την αριθμητική υπεροχή του εχθρού, θα κάψει τα πλοία τους και θα πετύχει πρωτοφανή νίκη, προκαλώντας παραλήρημα χαράς στο λαό της Καλύμνου που υποδέχθηκε τους δοξασμένους ναυμάχους, όταν τα καράβια αγκυροβόλησαν, μετά τη ναυμαχία, στο νησί τους. Απόσπασμα από δημοτικό τραγούδι της Κω, για το πώς έζησαν οι Κώοι τη ναυμαχία του Γέροντα. (Από τη συλλογή του Άγγλου νεοελληνιστή, R.M. Dawkins, Τραγούδια της Δωδεκανήσου, που κατέγραψε ο Κώος ιστοριοδίφης και συλλέκτης λαογραφικού υλικού, Ιάκωβος Ζαρράφτης) ................... Δευτέρας το ξημέρωμα, κοντά το μεσημέρι, οι Τούρκοι πέσαν άξαφνα βαριά αρματωμένοι, να κατασφάξουν τορ ραγιάν, κανένας να μη μένη. Άλλοι επέφτα στο γιαλό, και άλλοι στα πηγάδια και άλλοι ξεκόφτα σαλ λαγοί στους βάτους, στα λιβάδια, και άλλοι κόφτα στα βουνά, όσ' ήσαμ παλληκάρια, όσ' είχαν δυνατήγ καρδιά κι ακούραστα ποδάρια Κι εκεί που φεύγαν έλεγαν με μμάτια δακρυσμένα, με χείλη στο παράπονον της πίκρας βουτισμένα. Χριστέ, ας είχαμεγ κ' εμείς άρματα σαγ κ' εκείνους, να πολεμούσαμεγ κ' εμείς μ΄ αυτούς τους Σαρακήνους! Χριστέ, κι ας είχαμε σπαθιά, τουφέκια και κοντάρια, να πολεμούσαμε κ' εμείς σαγ κι άλλα παλληκάρια. Χριστέ, κι ας ήτο βολλετόν κι εμείς ν' αρματωθούμεν, να δούσι οι Σαρακηνοί κ' εμείς πώς πολεμούμεν. Μα τώρα οι Αγαρηνοί μας σφάζαν σαν θρεφτάρια, παιδιά με μάνες και κυρούς, κόρες και παλληκάρια. Τες πόρτες σπούσι καθενός, τα έχει μας μάς παίρνουν, τες εκκλησιές μας γδύνουσι, και τους παπάδες γδέρνουν, κοιλιές μανάδων σχίζουσι και τα μωρά σκοτώνουν, τους γέρους καίουν ζωντανούς και τους τρυποσουβλώνουν. Τα παλληκάρια ξέγκωνα, εκεί που θα τα βρούνε, εις τα παλούκια ζωντανά απάνω τα περνούνε. Τες όμορφες, τες ακριβές, που δεν τες είδε μμάτι, πο τα μαλλιά τες σέρνουνε για ένα μας γινάτι. ................... Το τελειωτικό κτύπημα στους τουρκοαιγύπτιους, δόθηκε, όταν ο ενωμένος στόλος της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας έστειλε τα πλοία τους στο βυθό του κόλπου του Ναβαρίνου και αναπτέρωσε τις ελπίδες των Ελλήνων που, μετά τους εμφυλίους πολέμους, βρέθηκε με την επανάσταση στο χείλος της καταστροφής. Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 επικύρωσε την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους, που η Ελλάδα είχε κερδίσει, με το αίμα των ηρωικών αγωνιστών της στα πεδία των μαχών αλλά που πέρασε από τις συμπληγάδες πέτρες του διπλωματικού παρασκηνίου και της «μάχης», για πολιτική επικράτηση, των λεγόμενων «προστάτιδων δυνάμεων» επί του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα τον καιρό του ξεσηκωμού (Συμβολή στην Εθνεγερσία του 1821) Γεωργίου Μαρτίνη Αξιόλογες μαρτυρίες για τον ξεσηκωμό των νησιών περιέχονται στο παραπάνω άρθρο του Γεωργίου Μαρτίνη που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 1971. Ο αγώνας στα νησιά Σ' όλα τα νησιά, το μήνυμα του ξεσηκωμού έφερε γενική αναταραχή. Ο Φιλικός Εμμανουήλ Ξάνθος είχε ρίξει παντού τον σπόρο τον καλό. Κι οι νησιώτες διώξανε τις τουρκικές φρουρές, δημιουργήσανε μικρές Πολιτείες και στείλανε αντιπροσώπους στην έδρα της επαναστατικής Αρχής. Στοιχεία για τον ξεσηκωμό, δίνει ένα έγγραφο του Γάλλου προξένου, με ημερομηνία, Απρίλης 1822, στο οποίο αναφέρεται πως έφθασαν για να δηλώσουν υποταγή οι αντιπρόσωποι της επαναστατημένης Τήλου, κι ότι οι αντιπρόσωποι των άλλων νησιών «αναμένονται». Έτσι υπάρχει έγγραφη μαρτυρία, που βεβαιώνει ότι τα νησιά είχαν ξεσηκωθεί. Αλλά υπάρχουν και τα εξής λεπτομερειακά στοιχεία: Στην Πάτμο, με επικεφαλής τους καλόγερους της Μονής του Αγίου Ιωάννου, ξεσηκώθηκαν οι κάτοικοι και διώξανε τις φρουρές. Στην Πάτμο, ήταν εγκατεστημένος και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος Β' Παγκώστας, επίλεκτος Φιλικός, που καταγόταν από το νησί αυτό. Μόλις έφθασε το μεγάλο μήνυμα, υποκίνησε τους Πατμίους να πάρουν τα όπλα, τους όρκισε κι έστειλε γράμμα σε όλα τα νησιά, προτρέποντας τους κατοίκους τους να ξεσηκωθούνε. Η ενέργειά του αυτή του στοίχισε το θρόνο του πατριαρχείου γιατί δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω στην Αλεξάνδρεια. Στη Λέρο, το κίνημα οργανώθηκε καλά, διώξανε τους Τούρκους και με επικεφαλής τους αδελφούς Χατζημανώλη, τον Κρασούζη και τον Τουρκομάνωλο, οργάνωσαν την «πολιτεία» τους. Λέγεται ότι ένας από τους αδελφούς Χατζημανώλη, έφυγε, πολέμησε στην Κρήτη και πέθανε στ' Ανάπλι. Η Κάσος ξεσηκώθηκε από την πρώτη στιγμή. Άρχισε επιδρομές εναντίον των Τούρκων της Ρόδου, της Κρήτης, της Κύπρου και των βορειο-αφρικανικών παραλίων, με τα πλοία της, εμποδίζοντας τις μεταφορές, ενοχλώντας τους στόλους του κατακτητή, προκαλώντας φθορές στον εχθρό και υποκινώντας παντού τον ξεσηκωμό. Οι Νισύριοι, ξεσηκωμένοι, ζήτησαν και τοποθετήθηκε έπαρχος στο νησί τους, σταλμένος από το Ναύπλιο, μαζί με 60 στρατιώτες. Στη μικρή νησίδα Γυαλί έβρισκε συχνά καταφύγιο ο Μιαούλης. Την 11η Ιουλίου 1821, έγινε η μεγάλη σφαγή της Κω. 12.000 ήταν οι Τούρκοι του νησιού και 6.000 οι χριστιανοί. Οι Τούρκοι, όμως, έφεραν και 600 άτακτους οπλοφόρους και αυτοί άρχισαν με αταξίες, αρπαγές, φόνους και βιασμούς. Στην Αστυπάλαια, στις 4 Μαϊου 1823, κατάργησαν τη σουλτανική κυριαρχία και πολλοί νέοι έλαβαν μέρος στη ναυμαχία του Γέροντα. Οι Καρπάθιοι, έδιωξαν, στις 4 Μαϊου 1823, τον εκπρόσωπο του Σουλτάνου οριστικά και ανακηρύχθηκαν ελεύθεροι. Τον Ιούνιο του 1821 τρία  Καστελλοριζιακά σκάφη, με αρχηγούς τους καπετάν Γιάννη, καπετάν Διαμαντάρη και Χατζηστάθη Ζεμπιλά, κατεναυμάχησαν τουρκική αρμάδα στον κόλπο της Αττάλειας. Οι Συμιακοί, ξεσηκώθηκαν από τους πρώτους, και στείλανε καράβια και χρήμα στην κυβέρνηση. Στις 4 Μαϊου 1823 αυτοανακηρύχθηκαν τμήμα της ελευθέρας Ελλάδος. Οι Χαλκήτες, πολύ κοντά στη Ρόδο και εκτεθειμένοι στον πασά, δεν δίστασαν να τροφοδοτούν τα κασιώτικα πολεμικά και να συμμερίζονται σαν ναύτες τις περιπέτειες του αγώνα. Οι Καλύμνιοι, επίσης , έλαβαν μέρος σαν ναυτικοί, στη ναυμαχία του Γέροντα. Επίσης, πρόσφεραν πολλά στον Μιαούλη, τρόφιμα και γρόσια, όταν μετά τη ναυμαχία, έφτασε στην Κάλυμνο.

Ιστορικά Έγγραφα
Η Επανάστασις του 21 και οι Δωδεκανήσιοι

Στο Δωδεκανησιακόν Ημερολόγιον του Παντελή Καστρουνή (έτος πέμπτον, 1928), που τυπωνόταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, δημοσιεύονται δύο ανέκδοτα, τότε, έγγραφα, του Γάλλου Προξένου στη Ρόδο A. Auban, γραμμένα την εποχή της έκρηξης της ελληνικής επανάστασης του 1821, που απευθύνονταν προς τον Υπουργό των Εξωτερικών της Γαλλίας, με τα οποία τον ενημέρωνε ότι μεταξύ των πρώτων που εξεγέρθηκαν κατά των Τούρκων, ήταν και οι Δωδεκανήσιοι οι οποίοι υπέστησαν άγριες διώξεις.

Η δημοσίευση αυτών των εγγράφων έγινε για να πληροφορηθεί και ο Ιταλός δυνάστης της Δωδεκανήσου, Mario Lago, ότι ο τότε Τούρκος διοικητής Γιουσούφ πασάς, ήταν πολύ πιο πολιτισμένος και χριστιανός από τον, υποτίθεται, χριστιανό και πολιτισμένο Ιταλό κυβερνήτη.

Ρόδος, 11 Ιουνίου 1821
Προς την Α.Ε. τον Βαρώνον Παρκιέ, Υπουργόν των Εξωτερικών, εις Παρισίους
Εξοχώτατε,
».Η νήσος μας διατελεί εν απεριγράπτω ταραχή, της οποίας δεν δύναμαι να προϊδω την έκβασιν. 
Μέχρι της 1ης Ιουνίου επεκράτει ακόμη ησυχία. Πλην της επαύριον, ησθάνθημεν και ημείς την ισχυράν δόνησιν ήτις συνεκλόνισε την Οθωμανικήν Αυτοκρατορίαν και την οποίαν προυκάλεσεν ομάς ανταρτών τόσω ωμών όσω και αφρόνων.
Ο καλός ημών Διοικητής Γιουσούφ Βέης, ως και αι επίλοιποι Αρχαί καθηρέθησαν εν πρώτοις υπό τινων δυσηρεστημένων, επί τη κατηγορία ότι υπήρχε συνεννόησις μεταξύ αυτών και των επαναστατών, εις τους οποίους οι πρώτοι είχον δήθεν παραδώσει τας νήσους Σύμην και Καστελλόριζον. Αλλ' η πραγματική αφορμή του μίσους των ήτο ότι η ευστάθεια και παρρησία, άς επέδειξεν ο ευγενής αυτός Διοικητής, προσπαθών ν' αποτρέψη τον ολοσχερή όλεθρον των Ελλήνων της νήσου, τον οποίον επεδίωκον επιμόνως μερικοί άθλιοι.
Κατόπιν της τοιαύτης τροπής των πραγμάτων, οι υφαρπάσαντες την εξουσίαν διήγειραν και εξώθησαν τον λαόν κατά των αθώων, οίτινες πλην της θρησκείας ουδέν είχον το κοινόν με τους επαναστάτας, τοιουτοτρόπως δε ήρχισεν η σφαγή των Ελλήνων, ήτις ευτυχώς δεν προσέλαβε σοβαράς διαστάσεις.
Ο πλοίαρχος μετά του πληρώματος του πλοίου, του Διοικητού ως και μερικοί ατυχείς υπάλληλοι εν τη υπηρεσία του ναυστάθμου, οίτινες είχον ταχθή με το μέρος της νομίμου Αρχής, υπήρξαν τα μόνα θύματα, τα οποία έχομεν να θρηνήσωμεν.
 Άμα τη εκρήξει της στάσεως, συνήθροισα εις το Προξενείον όλους τους ομοεθνείς μας, υπερτριακόσιοι δε Έλληνες, αποτελούμενοι εξ ανδρών και γυναικοπαίδων, επωφελήθησαν της στιγμής, καθ' ήν αι θύραι ήσαν ακόμη ανοικταί, όπως ζητήσωσιν άσυλον υπό την σημαίαν του Βασιλέως της Γαλλίας.
Η Α.Ε. ο υποπρόξενος της Αγγλίας, όστις ήτο στενώς συνδεδεμένος μετά του Διοικητού, και ούτινος η ζωή επαπειλείτο εξ αυτού και μόνου του λόγου, κατέφυγε μετά της οικογενείας του εις το Προξενείον της Γαλλίας, ένθα παραμένει εισέτι. Πλοίαρχός τις Ρώσος, ως και μέρος του πληρώματός του, προσήλθον επίσης εις το Προξενείον όπου εκλείσθησαν μεθ' ημών.
 Εις τοιαύτας δυσχερείς περιστάσεις το χρήμα είναι πάροχον μεγάλης βοηθείας, ενόμισα δε ότι είχον καθήκον να μη φανώ φειδωλός περί την χρήσιν αυτού, και ν' αφεθώ επί του προκειμένου εις την δικαιοσύνην και γενναιοψυχίαν της κυβερνήσεως. Παρακαλώ όθεν εκ των προτέρων την Υμετέραν Εξοχότητα όπως, εγκρίνουσα τας γενομένας δαπάνας, θελήση να συμπεριλάβη ταύτας εν των δελτίω εξόδων υπηρεσίας, το οποίον είχον την τιμήν ν' απευθύνω την 4ην Ιουνίου.
Επωφελήθην καταλλήλου στιγμής, όπως αναγκάσω τους εν τω Προξενείω ευρισκομένους Έλληνας εις αναζήτησιν άλλου καταφυγίου, εκ φόβου μήπως η παρ΄ημίν παραμονή των διακινδυνεύση την ασφάλειαν των ομοεθνών μας Γάλλων. Οι δυστυχείς ούτοι, με δακρυβρέκτους οφθαλμούς και με ζωηράν έκφρασιν θλίψεως και τρόμου, εξήλθον νύκτωρ του Προξενείου, κομίζοντες μερικά τρόφιμα, άτινα εφρόντισα να διανεμηθώσιν αυτοίς, όπως μεταβώσιν εις τα δάση και τα όρη, αναμένοντες να κατευνασθή η πρώτη έξαψις και μήνις των Μουσουλμάνων.
Παρά τον επαπειλούντα ημάς κοινόν κίνδυνον, είχον στερράν απόφασιν να επιβάλω τον οφειλόμενον σεβασμόν προς τον οίκον του Βασιλέως και προς ημάς αυτούς. Μόλις δε ηδυνήθην να έλθω οπωσδήποτε εις επικοινωνίαν μετά των αρχηγών της προσωρινής κυβερνήσεως, ηξίωσα παρ' αυτών την παροχήν εγγυήσεων υπέρ του γαλλικού Προξενείου και των Γάλλων υπηκόων, εναντίον πάσης οιασδήποτε προσβολής εκ μέρους του όχλου. Εις απάντησιν μοι παρεσχέθη η διαβεβαίωσις ότι επί του προκειμένου εδόθησαν αυστηρόταται διαταγαί και ότι ουδένα είχον λόγον ν' ανησυχώ. Πράγματι δε, έκτοτε, δωδεκάς ανδρών φρουρεί ημέρας τε και νυκτός τας θύρας του Προξενείου.
Όλων τα πνεύματα ευρίσκονται ακόμη εν αναβρασμώ, εφ' όσον δε διατελούμεν άνευ νομίμου Αρχής, δεν είμεθα απαλλαγμένοι κινδύνων.
Ο κ. υποπρόξενος της Αγγλίας επέμεινε παρά τω Γενικώ αυτού Προξένω εν Σμύρνη, όπως τω αποσταλή πολεμικόν πλοίον. Δεν ηθέλησα να προβώ εις παρομοίαν αίτησιν, παρά το κατεπείγον των περιστάσεων, εκ σεβασμού προς τους λόγους τους υπαγορεύοντας την παραμονήν των ιδικών μας πλοίων εν τω λιμένι της ρηθείσης πόλεως.
Ο Διοικητής ημών υφίσταται βάναυσον και αναξίαν κακομεταχείρισιν εν τη φυλακή ένθα ενεκλείσθη. Είθε ο Σεπτός Αυτού Αυτοκράτωρ να τω αποδώση δικαιοσύνην, ης τυγχάνει άξιος δια τα φιλάνθρωπά του αισθήματα, άτινα διετράνωσε καθ' όλον το διάστημα της δράσεως και παραμονής του εν υπηρεσία.
Τα Προξενεία Γαλλίας και Αγγλίας υπέστησαν ύβρεις εκ μέρους φανατικών τινων, τους οποίους επιφυλαττόμεθα να υποδείξωμεν εις τας οικείας αρχάς, εις καταλληλοτέραν περίστασιν. Η καθ' ημών εχθρότης των προκύπτει εκ του γεγονότος ότι, οι επαναστάται εσεβάσθησαν μέχρι σήμερον τας σημαίας μας, και εκ της κρατούσης υπονοίας ότι τα Προξενεία μας επρομήθευον εις τους τελευταίους πολεμεφόδια.
Πλέον των εκατόν οθωμανικών πλοίων διατελούν εν στενώ αποκλεισμώ εις τον λιμένα, οπόθεν δεν θα δυνηθούν να εξέλθουν παρά μόνο μετά την κατατρόπωσιν των επαναστατών υπό του στόλου του Καπετάν Πασά. Εν τω μεταξύ, τα ευρωπαϊκά έθνη επωφελούνται από κοινού της καταστάσεως. Μετά λύπης μου δε βλέπω την απουσίαν γαλλικών πλοίων.
Διατελώ μετά βαθυτάτου σεβασμού

1. Auban

Επιστολή 2                                
Εν Ρόδω τη 24 Ιουνίου 1821
Προς την Α.Ε. τον Βαρώνον Παρκιέ, Υπουργόν των Εξωτερικών, εις Παρισίους
Εξοχώτατε,
Δια της υπ' αριθμ. 2 επιστολής, ήν είχον την τιμήν ν' απευθύνω προς την Υμετέραν Εξοχότητα, υπέβαλλον έκθεσιν των εν τη νήσω επισυμβάντων γεγονότων. Έκτοτε η κατάστασις επιδεινούται οσημέραι. Οι πρώτοι υποκινηταί της στάσεως, έπεσαν και αυτοί θύματα του όχλου, ούτινος την οργήν αφήκαν αχαλίνωτον απλώς και μόνον όπως κορέσωσι το μίσος των κατά του Διοικητού ημών.
Και ημείς αυτοί, διατελούμεν υπό αυστηροτάτην επιτήρησιν, υποθέτω δε ότι, αι επιστολαί μας κατακρατούνται. Εκείνο όπερ είναι απολύτως βέβαιον, είναι ότι επί μήνα και πλέον δεν μας επετράπη ν' αποστείλωμεν ταχυδρόμον εις Σμύρνην. 
Η αυστηρότης αύτη προέρχεται εκ του γεγονότος, ότι ο λαός παρεπλανήθη παρ' εκείνων, οίτινες παρέστησαν εις αυτόν, ότι είμεθα σύμφωνοι με τους επαναστάτας, ζητεί δε να μας εμποδίση από του να γράψωμεν την αλήθειαν, ιδίως υπέρ του παυθέντος Διοικητού. Μέχρι τούδε, αι επιστολαί μας επεδίδοντο όλως τυχαίως και υπό απόλυτον εχεμύθειαν εις του Γάλλους πλοιάρχους, οίτινες συνέπιπτε να διέλθωσι δια του Προξενείου.

Α. Π. Βακαλόπουλου υφηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Δωδεκανησίων συμφορές κατά την ελληνικής επανάστασιν του 1821
(Περιοδικό «Ελεύθερα Δωδεκάνησα», Αθήναι, Ιούνιος 1945)

«Όπως όλες, σχεδόν, οι ελληνικές χώρες, έτσι και τα Δωδεκάνησα έδωσαν κι αυτά με το παραπάνω το αίμα των παιδιών τους κατά τη μεγάλη ελληνική επανάσταση του 1821, για το πότισμα του γιγάντιου δέντρου της ελληνικής ελευθερίας.
Πιο γνωστή είναι η ηρωική συμβολή της Κάσου στον αγώνα. Ειδήσεις βέβαια πολλές και λεπτομερειακές για τα αιματηρά γεγονότα στα άλλα Δωδεκάνησα δεν έχουμε. Ίσως η μικρή αυτή μελέτη ανακινήσει το ζήτημα και γίνει αιτία να συναχτούν τυχόν σωζόμενες επιτόπιες λαϊκές παραδόσεις ή να προσαχτούν νέες μαρτυρίες στηριζόμενες σε γραπτά μνημεία άγνωστα, ή και σε νέες πηγές.
Όπως είναι γνωστό, όταν στην Κωνσταντινούπολη μαθεύτηκε η επαναστατική δράση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, εξαπολύθηκε ένα φοβερό κύμα τρομοκρατίας, που είχε σαν αποτέλεσμα το φόνο επίσημων και ανεπίσημων Ελλήνων και τη διαρπαγή, λεηλασία και καταστροφή των σπιτιών και των εκκλησιών τους.
Τις αγριότητες των Τούρκων της πρωτεύουσας δεν αργούν να μιμηθούν οι αχαλίνωτοι όχλοι των μεγάλων πόλεων της Μικράς Ασίας, Σμύρνης, Κυδωνιών και Νέας Εφέσου. Το ρεύμα της τρομοκρατίας μεταδίδεται σαν ηλεκτρισμός και σε δυο μεγάλα νησιά της Δωδεκανήσου, την Κω και τη Ρόδο, όπως μαρτυρούν σύγχρονοι ιστοριογράφοι.
Η Κως με τους ωραίους μυρωμένους της κήπους, που στον περιηγητή Thevet έδωσε την εικόνα του επίγειου παραδείσου, έπαθε μεγάλες συμφορές. Αν και οι Τούρκοι ήταν πολύ περισσότεροι και οπλισμένοι, μολαταύτα δεν ήταν απόλυτα ήσυχοι. Φοβούνταν τις επιδρομές των τολμηρών Ελλήνων κουρσάρων, που διέσχιζαν το Αιγαίο προς κάθε κατεύθυνση. Για την απόκρουση μιας ενδεχόμενης επιδρομής, κατά διαταγή της Πόλης, αποβιβάστηκαν στο νησί, τον Απρίλη κιόλας του 1821, 600 άτακτοι προερχόμενοι από τα μέρη της Ανατολής.
Από τότε, άρχισαν καθημερινοί φόνοι, αρπαγές και άλλες αταξίες σε βάρος του ελληνικού στοιχείου. Αλλά τα δεινά των κατοίκων κορυφώθηκαν την 11η Ιουλίου, μέρα Δευτέρα, δυο μέρες ύστερα από τα τραγικά γεγονότα της Νέας Εφέσου (Κουσάντασι) και Κύπρου. Την αφορμή για την έναρξη της τουρκικής τρομοκρατίας την έδωσε η εμφάνιση του ελληνικού στόλου στα παράλια του νησιού. Στις ομαδικές βιαιοπραγίες, που άρχισαν οι Τούρκοι εκείνη τη μέρα, δεν παρακινήθηκαν μόνο από το φόβο τους, μήπως οι Έλληνες κάτοικοι πάρουν θάρρος από τη θέα του στόλου και ξεσηκωθούν, αλλά προπάντων από τα αισθήματα εκδίκησης και της αρπαγής. Τους παρουσιαζόταν τότε μοναδική ευκαιρία για λεηλασία και πλουτισμό. Έσφαξαν λοιπόν πολλούς άντρες, λεηλάτησαν σπίτια, άρπαξαν περιουσίες, βεβήλωσαν εκκλησίες, ατίμασαν γυναίκες και έκαναν ένα σωρό άλλα κακά.
Μόνον από τους κατοίκους της Χώρας σφάχτηκαν 98, ενώ όλα τα σπίτια λεηλατήθηκα, κι όσες γυναίκες δεν πρόφτασαν να σωθούν στα βουνά, πιάστηκαν και κρατήθηκαν τρεις μέρες.
Ο πλάτανος του Ιπποκράτη της Κω, που χάρισε τη σκιά του στους μαθητές του, χρησιμοποιήθηκε για κρεμάλα. Εκεί κρέμασαν κληρικούς και πάνω στους αναθηματικούς βωμούς του, έβαλαν τα κεφάλια τους.
Εννιακόσιοι χριστιανοί χάθηκαν και θα είχαν χαθεί όλοι αν δεν τους αναχαίτιζε ο πασάς, που είχε περιχαρακωθεί στο κάστρο. Μέσα στην αναρχία ο πρόξενος και ένα πλοίο του βασιλικού ναυτικού της Γαλλίας έσωσαν ένα πλήθος προγραμμένων, που αποσύρθηκαν στα νησιά Νίσυρος, Τήλος και στους όρμους της Αλικαρνασσού.
Και όλα αυτά σε βάρος ελληνικού πληθυσμού, που δεν είχε δείξει επαναστατικές διαθέσεις αφού δεν είχε καν όπλα γιατί η κτήση και η χρήση τους ήταν ανέκαθεν απαγορευμένη.
Στη Ρόδο, οι βαρβαρότητες των Τούρκων πήραν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Το νησί είχε δυο πόλεις, πέντε τουρκικά χωριουδάκια, πέντε κωμοπόλεις και σαράντα ένα ελληνικά χωριά. Τον ελληνικό πληθυσμό τον υπολόγιζαν σε 12.000 ψυχές.
Εκεί, όταν οι Τούρκοι έμαθαν ότι Έλληνες κουρσάροι είχαν ρίξει στη θάλασσα ένα πλήθος μουσουλμάνων προσκυνητών, που γύριζαν από τη Μέκκα, έγιναν έξω φρενών. Ξεχύθηκαν ασυγκράτητοι στις πόλεις κα στα χωριά και έσφαξαν κληρικούς, προκρίτους και βιοτέχνες.
Κατά τον Γάλλο περιηγητή, Pouqueville, το ένα τέταρτο, περίπου, του ελληνικού πληθυσμού, δηλαδή περίπου τα 4.000 άτομα, έπεσαν θύματα της τουρκικής θηριωδίας. Τόση ήταν η μανία των Τούρκων, ώστε είδαν πολλούς απ' αυτούς, όπως και στην Κω, να προχωρούν έφιπποι και μέσα στη θάλασσα, για να πυροβολήσουν τους Έλληνες εκείνους , που είχαν σωθεί στ΄ αντικρινά κοντινά νησιά.
Δεν τολμούσαν όμως να τους κυνηγήσουν εκεί, γιατί φοβούνταν, μήπως οι Έλληνες κουρσάροι καταπλεύσουν και τους αποκλείσουν. Και τότε αλίμονό τους.
Αν και τα Δωδεκάνησα πλήρωσαν ακριβά το φόρο του αίματος για την ελληνική ελευθερία, η ευρωπαϊκή διπλωματία στάθηκε σκληρή απέναντί τους, όπως και απέναντι τόσων άλλων επαναστατημένων χωρών,  που δεν συμπεριλήφθηκαν στα όρια του νέου ελληνικού κράτους.
Η Ελλάδα, περισσότερο από κάθε άλλο βαλκανικό κράτος, έπρεπε να χύνει κάθε λίγο ποτάμια αίματα και δάκρυα για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων παιδιών της ή για τη διατήρηση της ακεραιότητάς της. Τώρα όμως όλοι πια το πιστέψαμε πως τα Δωδεκάνησα είναι αναπόσπαστο τμήμα της μητέρας Ελλάδας.

Ενέργειες των Δωδεκανησίων προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια Οι Δωδεκανήσιοι, όμως, δεν έπαψαν τις ενέργειές τους για να συμπεριληφθούν τα νησιά στο νέο κράτος. Επιτροπή που συγκροτήθηκε στη Σύρο από Ροδίτες, είχε στείλει, ήδη από το 1828, στον κυβερνήτη Καποδίστρια την παρακάτω αναφορά. «Εξοχώτατε, Σας είναι γνωστή η Ρόδος. Σας είναι γνωστότατον και το οποίον όφελος προξενεί εκ φύσεως και θέσεως, εις την ναυπηγίαν, εμπόριον και ασφάλειαν της ναυτικής δυνάμεως και των πέριξ πολλών και αδυνάτων νησιδίων, εάν περιληφθή εις την επικράτειαν της Ελλάδος. Οι Ρόδιοι εστάθησαν μέχρι τούδε ακίνητοι εγγύτατα της Ασίας, πλησίον της Αιγύπτου και στερημένοι οποιουδήποτε όπλου δεν εδύναντο, παρά να στενάζουν υπό τον ζυγόν εξοδεύοντες σχεδόν όλην την ζωήν τους εις αγγαρείας και δουλεύοντες εις ξυλοτομίας, ναυπηγίας κ.λ.π. Η πυρπόλησις όμως του στόλου των πολεμίων και η έλευσις του πατρός και προστάτου τούς εμψυχώνει και η προθυμία των ήδη δεν περιμένει παρά την πατρικήν Σας κηδεμονίαν δια να εξοπλισθή ο καθείς, όπως δύναται, κατά των τυράννων. Οι εχθροί πεφοβισμένοι ήδη περιορίζονται πάντοτε, μέσα εις το φρούριον του οποίου η περίμετρος είναι σχεδόν 5 μίλια, διότι περιέχει την πόλιν, εις την οποίαν κατοικούν μόνον Τούρκοι και Εβραίοι. Το φρούριον, αν και παλαιόν έργον των Ιππέων, αρκετά όμως δυνατόν ως προς ημάς, έχει κανόνια υπέρ τα 150 και οι ένοπλοι Τούρκοι εντόπιοι και Ασιανοί δεν συμποσούνται περισσότερον των δύο χιλιάδων, ώστε μία δύναμις κατ' αρχάς από δύο χιλιάδας στρατιώτας και 4 πλοία θέλουσι τους αποκλείσει και πολιορκήσει πάραυτα. Ρόδιοι Έλληνες άξιοι όπλων είναι περί τας 3.000. Με έν διάταγμα της εξοχότητάς Σας όλα τα πέριξ νησίδια ημπορούν να αποβιβάσωσι χιλίους άνδρας ενόπλους. Από την Ρόδον ημπορεί να γίνη ωφέλεια χρηματική υπέρ του στρατού και ωφέλεια τροφής από βόας και πρόβατα. Ημείς, οι εκτός της πατρίδας μας Ρόδιοι, ημπορούμεν εκ του υστερήματός μας να συνεισφέρωμεν εις τούτο έως πέντε χιλιάδας τάληρα, έχομεν και πεντακόσια τουφέκια έτοιμα, προσφέρομεν εν ταυτώ και την προθυμίαν την ιδικήν μας και ζητούντες έλεος και αντίληψιν δια την πολλά πάσχουσαν ανθρωπότητα υποφαινόμεθα με βαθύτατον αίσθημα. Εν Σύρα τη 10 Ιανουαρίου 1828. Οι ταπεινότατοι και ευπειθέστατοι δούλοι σας: Παναγιώτης Γ. Ρόδιος, Χριστοφής Μηλιόνης, Σταμάτιος Κωνσταντίνου, Κ. Κάζιρας, Μαυριανός Μηλιόνης, Μαν. Κάζιρας, Χριστόδουλος Χριστόδ. Ασκληπιάδης, Μαν. Κωνσταντίνου, Ιω. Ροδίτης, Νικόλαος Κάλογλους, Νικόλαος Καστρίσιος, Αντ. Παύλου». Συγκινητική είναι και η πάνδημος αναφορά των Νισυρίων προς τον Ιωάννη Καποδίστρια στις 3 Απριλίου 1828, που την υπογράφουν «άπαντες οι εν τη Νισύρω οικούντες προύχοντες και λοιποί χριστιανοί». Παρόμοιες ενέργειες θα αναλάβουν και οι πληρεξούσιοι Καρπάθιοι, Χατζηλίας Οικονόμου και Γεώργιος Ψαρουδάκης, με υπόμνημά τους προς την Δ' Εθνοσυνέλευση του Άργους στις 5 Αυγούστου 1829. Ο Ιωάννης Κωλέττης, έκτακτος Επίτροπος των Ανατολικών Σποράδων, με έδρα τη Σάμο, προς τον οποίο απευθύνονται οι Δωδεκανήσιοι για να ζητήσουν βοήθεια και προστασία, θα αναλάβει κι αυτός μεσολαβητικό ρόλο προς τον Ι. Καποδίστρια, τον Οκτώβριο του 1828. Οι αναφορές αυτές θα πυκνώσουν και μετά την υπογραφή του οριστικού Πρωτοκόλλου του Λονδίνου τον Φεβρουάριο του 1830 και μάλιστα απευθύνονται και προς τους διπλωματικούς εκπροσώπους των προστάτιδων Δυνάμεων στην Ελλάδα. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά των Συμαίων, στις 29 Οκτωβρίου 1830 προς τον Ι. Καποδίστρια. Την υπογράφουν «οι απελπισμένοι κάτοικοι της νήσου Σύμης», ΧατζηΑγαπητός Χατζη Ιωάννου, Νικόλας Μαγκαφάς και Διάκος Κώνστα Μπογιατζή. Και πάλι οι Νισύριοι γράφουν προς τον Κυβερνήτη στις 20 Δεκεμβρίου 1830 που υπογράφουν «Οι εν τη νησω Νισύρω κατοικούντες άπαντες μικροί τε και μεγάλοι». Η απάντηση του Ι. Καποδίστρια στους προκρίτους της Καρπάθου Στις 20 Σεπτεμβρίου 1830, ο κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας απαντά προς τους προκρίτους της νήσου Καρπάθου: « Ελάβομεν τα από 16 Αυγούστου γράμματά σας και λυπούμεθα καιρίως διότι δεν δυνάμεθα να σας δώσωμεν εις απάντησιν οδηγίας συμφώνους με τας ευχάς σας. Η νήσος σας είναι εκτός των ορίων του νέου Ελληνικού Κράτους, και αν ηθέλαμεν να μεσολαβήσωμεν απ' ευθείας υπέρ υμών, δεν ηθέλαμεν κατορθώσει άλλο ειμή να αποκαταστήσωμεν δεινοτέραν την θέσιν σας. Η μόνη συμβουλή, την οποίαν ημπορούμεν να σας δώσωμεν επί του παρόντος, είναι να συμμορφωθήτε καθώς σας υπαγορεύει ο Σουκιούρ μπέης και να διευθήνητε προς αυτόν τους αντιπροσώπους σας. Αν πρόκειται να συμφωνήσητε μετ' αυτού περί της πληρωμής του φόρου, δεν δύνασθε να τον αποφύγετε. Αλλ' αν αι απαιτήσεις του ήθελον υπερβαίνει τους όρους του δικαίου, θέλετε προσπαθήσει να αναβάλετε το να του δώσετε απάντησιν, και εν τω μεταξύ θέλετε σπεύσει να στείλετε αντιπροσώπους σας εις Κωνσταντινούπολιν δια να παρακαλέσουν τους πρέσβεις των τριών συμμάχων  Δυνάμεων να μεσολαβήσουν υπέρ υμών. Αν έχετε απόφασιν να μετοικήσετε εις το νέον Κράτος, δεν σας συμβουλεύομεν να την κοινοποιήσετε επί του παρόντος προς τον Σουκιούρ μπέην, αλλά να φανερώσετε τον περί τούτου σκοπόν σας εις τους οποίους θα στείλετε εις Κωνσταντινούπολιν αντιπροσώπους σας. Μ' όλον ότι κατά τας συνθήκας έχετε το δικαίωμα της μεταναστεύσεως, δεν ημπορείτε όμως να το μεταχειρισθήτε ειμή όταν αι Δυναμεις σάς χορηγήσουν την επί τούτω προστασίαν των. Ευχόμεθα εις τας δεινάς ταύτας και δυστυχείς περιστάσεις σας, να σας δώσει ο Κύριος την αναγκαίαν σύνεσιν και φρόνησιν δια να διευθύνετε καλώς τα πράγματά σας. Ναυπλίω τη 20 Σεπτεμβρίου 1830                       Ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας Ο Γραμματεύς Ν. Σπηλιάδης Τα σχόλια περιττεύουν. Τι μπορούσε όμως να κάνει ένας Κυβερνήτης, που μετά από τόσους διπλωματικούς αγώνες που έδωσε για να καμφθούν οι αντιρρήσεις των «προστάτιδων Δυνάμεων» ευτύχησε να δει να υπογράφεται, επιτέλους, το πρωτόκολλο του Λονδίνου, που δημιουργούσε το, οπωσδήποτε κατώτερο των αγώνων, των θυσιών και των προσδοκιών, ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, αλλά και πώς μπορούν οι δύσμοιροι Δωδεκανήσιοι να αποδεχθούν την σκληρή τους μοίρα, και παρά τους αγώνες και τις θυσίες τους να βλέπουν το όραμα της ελευθερίας να ξεθωριάζει και να σβήνει και την γυμνή σπάθα του εκδικητικού Σουκιούρ μπέη να πλησιάζει απειλητικά και εκδικητικά; Και οι αναφορές των νησιωτών συνεχίζονται. Η πιο δραματική, από τη σειρά αυτή, είναι εκείνη της νήσου Πάτμου, προς τους βασιλείς των τριών προστάτιδων Δυνάμεων, δια μέσου των πρεσβευτών τους στην Ελλάδα και της ελληνικής κυβέρνησης, που βρέθηκε στο αρχειοφυλακείο της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, το κείμενο της οποίας εικάζεται ότι συντάχθηκε από λόγιο δάσκαλο της Πατμιάδος ή μοναχό της Σχολής. Αρχίζει η επιστολή: ».Δεν περικυκλώνουν πλέον σήμερον την Πάτμον ύδατα των θαλασσών, αλλ' όλη καταβρέχεται με τα πικρά και θλιβερά δάκρυά της. Δεν την σκεπάζει πλέον σήμερον ο ήλιος, ειμή το βαρύ σκότος της απελπισίας και της λύπης.». ένα σπαραχτικό και άκρως συγκινητικό κείμενο από τους απελπισμένους νησιώτες μας. Παρόμοια αναφορά θα υποβάλουν οι Πάτμιοι, αργότερα, και προς τον βασιλέα Όθωνα, στις 8 Απριλίου 1833, δια του διδασκάλου, Πατμίου την καταγωγή, Κυρίλλου Σγουρομαλλινού. Στην αναφορά αυτή θα απαντήσει, με αποκαρδιωτικό τρόπο, ο υπουργός εξωτερικών Σπυρίδων Τρικούπης, λέγοντάς τους ότι «όσοι εγκαταλείψουν τον τόπο τους και  μεταναστεύσουν στην Ελλάδα, θα γίνουν δεκτοί ως αδελφοί του λαού της Α.Μ του βασιλέως.»!. Όλες αυτές οι ενέργειες, δεν έφεραν το ποθούμενο αποτέλεσμα, γιατί η ευρωπαϊκή διπλωματία προσπαθούσε να λύσει το ελληνικό ζήτημα με τρόπο, όσο το δυνατό, ανώδυνο για την Τουρκία, γι' αυτό η διάσκεψη του Λονδίνου δεν δίστασε να παραχωρήσει όλα τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία, ακόμη και τα ελεύθερα, για να δοθεί η Εύβοια στην Ελλάδα. Ο διοικητής της Ρόδου Σουκιούρμπεης, εκτελών διαταγές της Υψηλής Πύλης, με εκφοβιστικές εγκυκλίους, θα καλέσει τους κατοίκους των νησιών να προσκυνήσουν και να επανέλθουν υπό την εξουσία του. Τα Δωδεκάνησα δεν απελευθερώθηκαν ούτε κατά τους νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, αφού από ειρωνεία της τύχης και ιστορική συγκυρία, η ιταλική κατοχή του 1912, δεν επέτρεψε στα μαρτυρικά νησιά να ενταχθούν κι αυτά στο διπλασιασμένο σε έκταση και πληθυσμό ελληνικό κράτος. Θα περιμένουν στωικά μέχρι το 1947, αφού πρώτα πέρασαν από σκληρές δοκιμασίες και άντεξαν στον αφελληνισμό και εξιταλισμό που επιχείρησαν οι Ιταλοί κατακτητές, αφού θυσίασαν στο βωμό της ελευθερίας τα παιδιά τους για να ενσωματωθούν στη μητέρα Ελλάδα και να γιορτάσουν την ιστορική και άγια αυτή ημέρα στις 7 Μαρτίου του 1948.

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

Πολλοί ήταν οι Δωδεκανήσιοι που αγωνίστηκαν και διέπρεψαν στις επιχειρήσεις του Αγώνα της εθνικής Παλιγγενεσίας, όχι μόνο στα νησιά αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Ο Παναγιώτης ο Ρόδιος, πήρε μέρος σε διάφορες μάχες και διετέλεσε Γραμματέας του Εκτελεστικού στην κυβέρνηση Κουντουριώτη και Υπουργός Στρατιωτικών επί Καποδίστρια, αλλά και αργότερα, επί Όθωνος. Για τον διακεκριμένο αυτόν άνδρα από τη Ρόδο θα υπάρξει ειδικό και πιο αναλυτικό αφιέρωμα.

Μαζί με τον Μητροπολίτη Αγάπιο, που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και μαζί με άλλους προύχοντες του νησιού προδόθηκαν, από κάποιον Ασημάκη, όργανον των Τούρκων, βασανίστηκαν και εκδιώχθηκαν, αναφέρονται ακόμη και οι:
Μανόλης Καστρίσιος, ο Ιωάννης Καζούλλης, ο εφημέριος της Αγίας Αναστασίας, Παπά Μανόλης, ο Απόστολος Βλαστός, ο Φιλιππάκης Δημητρίου, ο Βασίλειος Ζαχαριάς, ο Αν. Δελαπόρτας, ο Αν. Στουπεντζής, κ.ά.

Ρόδιος ήταν και ο Μιχαήλ Ροδίτης, που γεννήθηκε στη Ρόδο στα 1802 και πέθανε στα 1868. Ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, διακρίθηκε για τον πατριωτισμό του και έφτασε στο βαθμό του συνταγματάρχη, του τακτικού στρατού, για τις μεγάλες υπηρεσίες του. 

Ο Αναστάσιος Ρόδιος ή Ροδίτης, γεννήθηκε στη Ρόδο στα 1804 και πέθανε στα 1854 σαν φρούραρχος Ναυπλίου. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας, με τους αγώνες του στον τακτικό στρατό έφθασε στο βαθμό του συνταγματάρχη. Πήρε μέρος στις μάχες της Τριπόλεως, των Μύλων, της Καρύστου, του Χαϊδαρίου, των Θηβών, του φρουρίου Αθηνών και την πολιορκία της Χίου. Έμενε οικογενειακώς στο Ναύπλιο, όπου υπήρχε ροδίτικη παροικία έως το 1835. Δεινός ξιφομάχος, αντιμετώπισε με επιτυχία έναν ξιφομάχο Φράγκο που κανείς δεν τολμούσε να αντιμετωπίσει και ενθουσίασε το λαό που του αφιέρωσε αυτοσχέδια τραγούδια.

Ο Βασίλειος Βενετοκλής, αδελφός του λόγιου ποιητή Παναγιώτη Βενετοκλή. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας, νυμφεύθηκε τη Δέσποινα Ρεϊση, και ήταν πατέρας των μεγάλων Ροδίων ευεργετών Μίνωα και Δημητρίου Βενετοκλή. Ο Βασίλειος Βενετοκλής, έφυγε από τη Ρόδο, κρυφά από τους δικούς του, κατατάχθηκε στον επαναστατικό στρατό στο Ναύπλιο και έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις. Απολύθηκε με το βαθμό του λοχαγού.

Ο Παναγιώτης Σπανός Ροδίτης, γνωστός με το όνομα καπετάν Παναγιώτης, αγωνίστηκε με τους Κασίους κοντά στην Κω, τη Νίσυρο κι είχε ορμητήριο του πλοίου του «Ηρακλής» το Τρίστομο της Καρπάθου.

Ο Γεώργιος Καζούλης ήλθε στην Ελλάδα και υπηρέτησε με διάφορους οπλαρχηγούς και τον αρχηγό του ελαφρού ιππικού συνταγματάρχη Χατζηχρήστο, ενώ συγχρόνως εκτελούσε χρέη Γραμματέα.

Ο Αθανάσιος Ανθού Ρόδιος, αξιωματικός διορισμένος από την προσωρινή κυβέρνηση στην Κάρπαθο, με διοικητικές εξουσίες, επιφορτισμένος με την στρατολογία. Υπογράφει ως χιλίαρχος. Πιθανή καταγωγή του τα τριάντα όπου σύνηθες όνομα είναι το Ανθός.
Ο Χριστοφής Μηλιόνης, ήταν γνωστός από την Επιτροπή Ροδίων της Σύρου για την απελευθέρωση της Ρόδου.

Ο Κωνσταντίνος Καστρίσιος, γεννήθηκε το 1793 και ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Όταν άρχισε η επανάσταση έφυγε από την Αίγυπτο, όπου εργαζόταν ως έμπορος κι ήρθε στην Ελλάδα και υπηρέτησε στη Φάλαγγα των Φιλελλήνων κι έφτασε στο βαθμό του λοχαγού. Πέθανε στο Ναύπλιο στα 1846.

Από τον Αναστάσιο Βρόντη, στο έργο του «Η Ρόδος στα 1821 και οι άγνωστοι ήρωές της», (1950), αναφέρονται ακόμα, οι Αναστάσιος Χατζησταυρής, από τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου (Πάνω), Καπετάν Τζαννής, Γεώργιος Κυριαζής, από την ενορία της Μητρόπολης Ρόδου, Στεφανής Γεωργίου Κασαλαμπάς, ή Κλεφτοστεφανής, από την Ιαλυσό (Τριάντα) της Ρόδου,  Κυριάκος Κυριάκας από το Παραδείσι, ο Ζερβός από την Ασκληπειό, Ο Γιαννάς από τη Διμυλιά, ο Παπατρέχας από το Βάτι.

Οικονομική ενίσχυση έδωσαν στον Αγώνα οι Αθανάσιος Καζούλης, από τη Ρόδο, έτος κατηχήσεως 1819, τόπος Αλεξάνδρεια, ο Νικόλαος Καστρίσιος, μέλος της Επιτροπής της Σύρου, Νικόλαος Κάλογλους, ο Ροδίτης Γεώργιος Μηλιόνης, που πρωτοστάτησε στην ίδρυση του πρώτου νοσοκομείου στην Ερμούπολη της Σύρου στα 1826, ο Παρασκευάς Κάζιρας Ρόδιος, αντιπροσώπευσε την Ερμούπολη στην Δ' Εθνοσυνέλευση του Άργους. Από την οικογένεια Κάζιρα, αναφέρονται και ο Κων/νος Κάζιρας, μέλος της Δημογεροντίας της Σύρου και ο γιος του Αριστείδης, επίλεκτο μέλος της κοινωνίας της Σύρου

Ο Πάτμιος Δημήτριος Θέμελης, υπήρξε από τους μεγάλους Εθναποστόλους της Φιλικής Εταιρείας. Εργάστηκε ακαταπόνητος για την προετοιμασία της Εθνεγερσίας σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, την Μικρά Ασία, και στην Στερεά Ελλάδα. Πολέμησε στο Μεσολόγγι και έπεσε στις επάλξεις της ηρωικής πόλης τον Απρίλιο του 1826, λίγο πριν από την έξοδο των Ελεύθερων Πολιορκημένων.

Ο ερευνητής και ιστοριοδίφης, Ιάκωβος Ζαρράφτης θα διασώσει τα ονόματα των Κώων αγωνιστών: του Σοφιανού από το Ασφενδιού, του Σκενδέρη Χατζηγεώργη από το Πυλί και του Ζουλούφη από την Αντιμάχεια.

Συμμετοχή των Δωδεκανησίων στις Εθνοσυνελεύσεις

Οι Δωδεκανήσιοι συμμετείχαν στον πολιτικό βίο του Έθνους, στις διάφορες Εθνοσυνελεύσεις της επαναστατικής περιόδου.

Στην Α' Εθνοσυνέλευση , που άρχισε τις εργασίες της στις 20 Δεκεμβρίου του 1821 στο χωριό Πιάδα κοντά στην Επίδαυρο, πήραν μέρος 60 αντιπρόσωποι, «παραστάτες», από τις επαναστατημένες περιοχές της Ελλάδος. Μετείχε μόνο ένας αντιπρόσωπος της Κάσου, ενώ, για διάφορους λόγους, δεν μετείχαν αντιπρόσωποι από τα υπόλοιπα νησιά των Νότιων Σποράδων. Ο πληρεξούσιος της Κάσου, Εμμανουήλ Χατζηαντωνίου, γενναίος καπετάνιος και ένθερμος πατριώτης, που είχε διαθέσει για τον Αγώνα όλη του την περιουσία, υπέγραψε το ψήφισμα σαν «καπετά μανόλις κασιότις».

Στην Β' Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρίας (29 Μαρτίου-18 Απριλίου 1923), πήραν μέρος, συνολικά, 7 πληρεξούσιοι από τα Δωδεκάνησα, από τους οποίους, τρεις (3) αντιπρόσωποι της Κάσου, ο καπετάνιος Δημήτριος Αρβανιτόπουλος, ιδιοκτήτης πλοίων, ο καπετάνιος Μάρκος Μαλλιαράκης και ο πλοίαρχος Μηνάς Σακελλαρίου, δύο (2) της επαρχίας Πάτμου, ο Εμμανουήλ Ξένος, λόγιος και έμπορος που έδρασε στην Οδησσό και ο Δημήτριος Θέμελης, ο Δωδεκανήσιος πληρεξούσιος με την πιο έντονη κοινοβουλευτική δραστηριότητα στην επαναστατική περίοδο. Ακόμη, ο αντιπρόσωπος της Καρπάθου,Χατζηλίας Οικονόμου, Φιλικός, και της Νισύρου, ο παλαιός προεστός, ΔιακογεώργιοςΠαύλου.  

Στην Γ' Εθνοσυνέλευση, γνωστή σαν Συνέλευση της Τροιζήνας, που συνήλθε διαδοχικά, στη Νέα Επίδαυρο, στην Ερμιόνη και στην Τροιζήνα (19 Μαρτίου-5 Μαϊου 1827), πήραν μέρος τρεις Δωδεκανήσιοι πληρεξούσιοι. Οι Κασιώτες της διασποράς, πλέον, ΜηνάςΣακελλαρίου, και ο καπετάνιος Νικόλαος Γρηγοριάδης, που προσήλθαν στην Τροιζήνα με αυξημένο πατριωτικό κύρος, μετά το ολοκαύτωμα της Κάσου. Στην ίδια Εθνοσυνέλευση τηνΠάτμο αντιπροσώπευσε ο Δημήτριος Αλεξάνδρου, Φιλικός και έμπορος της διασποράς.

Στην Δ' Εθνοσυνέλευση του Άργους (11 Ιουλίου-6 Αυγούστου 1829), η Δωδεκάνησος αντιπροσωπεύθηκε από 6 πληρεξουσίους. Από την Κάρπαθο οι Χατζηλίας Οικονόμου και Γεώργιος Ψαρουδάκης, από την Κάσο ο Δημήτριος Αρβανιτόπουλος και ΝικόλαοςΓρηγοριάδης και από την Πάτμο οι Ιωάννης Καρπαθάκης και Ποθητός Νικολαϊδης, Φιλικοί με πλούσια δράση στο επαναστατημένο Έθνος..
Στην ίδια Εθνοσυνέλευση πήρε μέρος, ως πληρεξούσιος της Ερμούπολης Σύρου, ο Ρόδιος Παρασκευάς Κάζηρας, από τους πρώτους οικιστές της πόλης, ενώ αναφέρεται και ο Φ. Κ. Μαύρος, που πιθανόν να προέρχεται από οικογένεια του Καστελλορίζου.
Η παρουσία των Δωδεκανησίων αντιπροσώπων στην Δ' Εθνοσυνέλευση είχε περισσότερο χαρακτήρα διαμαρτυρίας, παρά συμμετοχής, εξαιτίας του αποκλεισμού των νησιών από το ανεπίσημο Πρωτόκολλο του Λονδίνου στις 22 Μαρτίου 1829. Η ατμόσφαιρα ήταν καταθλιπτική και ο ίδιος ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, στις διαμαρτυρίες και εκκλήσεις των Δωδεκανησίων και ιδιαίτερα των Καρπαθίων πληρεξουσίων, «.συνεβούλευσε σύνεση και φρόνηση επικαλούμενος υπέρ αυτών το έλεος της Θείας Πρόνοιας.»
Στις επόμενες δύο Εθνοσυνελεύσεις του Άργους, η παρουσία της Δωδεκανήσου ήταν πλέον εντελώς περιθωριακή, αφού, ήδη, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, τα νησιά μας παρέμειναν υπό τουρκική κυριαρχία.

Ζωγραφικοί πίνακες από πρόσωπα και ιστορικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης

Τα ερείπια του Μεσολογγίου – Ευγένιος Ντελακρουά

Έφιππος Έλληνας Αγωνιστής.
Εθνική πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου.Ευγένιος Ντελακρουά

H σφαγή της Χίου. Musee du Louvre
Ευγένιος Ντελακρουά

Σφαγή της Χίου Musee du Louvre (Παρίσι, Γαλλία)
Ευγένιος Ντελακρουά

Μάχη Έλληνα και του πασά
Ευγένιος Ντελακρουά

Προσωπογραφία του Νικήτα – Adam de Friedel 1827.

Προσωπογραφία Ιωάννη Λογοθέτη, 1827
επιχρωματισμένη Λιθογραφία

Μπουμπουλίνα 1827.Adam Friedel.

Η Μαντώ Μαυρογένους, λιθογραφία του Adam Friedel, 1827.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ. ADAM DE FRIEDEL
1829 λιθογραφία επιχρωματισμένη 48 χ 34 εκ.

Ο Θ. Κολοκοτρώνης.Adam Friedel

Ο Θ. Κολοκοτρώνης, σύμφωνα με σχέδιο που δημοσιεύθηκε το 1827 στο Παρίσι από τον A. Friedel και θεωρείται από τις πιο πιστές απεικονίσεις του ήρωα.

Οι Σουλιώτισσες
από Ary Scheffer (1827)

ARY SCHEFFER (1795-1858) ΣΟΥΛΙ

Οι Ελληνίδες Ζητώντας την βοήθεια της Παναγίας.Ary Scheffer

Ελληνόπουλο που υπερασπίζεται τον πατέρα του.Ary Scheffer

Νικολάκης Μητρόπουλος.Louis Dupre,

Η πριγκίπισσα Ελένη Σούτσου.Louis Dupre

Ο Δημήτριος Μαυρομιχάλης.Louis Dupre

Ο πρίγκιπας της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσος.Louis Dupre

Ο Ιωάννης Λογοθέτης.Louis Dupre

Ο Φώτο Πίκος από το Σούλι.Louis Dupre

Ο Βασίλης Γούδας – Υπασπιστής του Μάρκου Μπότσαρη.
Louis Dupre

Σουλιώτης στην Κέρκυρα –
Νικολός Περβόλης.Louis Dupre

LEOP. MULLER (1834-1892) Έλληνες με καριοφύλια 1855, λιθογραφία έγχρωμη.
maccunion

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ 
Επιφανών Δωδεκανησίων Αγωνιστών του 1821

Παναγιώτης Ρόδιος (1789-1851)

Γεννήθηκε στη Ρόδο το 1789. Ο πατέρας του, Γεώργιος, ήταν εμποροπλοίαρχος, και ιδιοκτήτης πλοίου.  Τα πρώτα του γράμματα, τα έμαθε στη Ρόδο και δεν θέλησε να ακολουθήσει το επάγγελμα του καραβοκύρη.
Μετά το θάνατο του πατέρα του, πούλησε το πλοίο του και πήγε για σπουδές στο Φιλολογικόν Γυμνάσιον Σμύρνης όπου και διακρίθηκε. Στο σχολείο της Σμύρνης δίδασκαν σημαντικότατοι δάσκαλοι, εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Κων/νος Κούμας και οι αδελφοί Στέφανος και Κων/νος Οικονόμος. Από τη Σμύρνη ταξίδεψε αρχικά για την Πάδουα και στη συνέχεια στο Παρίσι για να σπουδάσει ιατρική. Εκεί προσχώρησε στις ιδέες του Διαφωτισμού και στον κύκλο του εκφραστή τους, Αδαμάντιο Κοραή, ο οποίος αποτέλεσε το πνευματικό του πρότυπο.
Όμως, πριν ολοκληρώσει τις σπουδές του, ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση το 1821. Τότε, εγκατέλειψε το Παρίσι και τον Αύγουστο του 1821 επέστρεψε στην Ελλάδα και κατατάσσεται στο πρώτο τακτικό σώμα στρατού. Μετέχοντας στη συνοδεία του Σκωτσέζου φιλέλληνα Τόμας Γκόρντον, κατευθύνθηκε στο Άστρος, όπου θα συναντούσαν τον Δημήτριο Υψηλάντη. Ο Ρόδιος ενταγμένος στο επιτελείο του Υψηλάντη συμμετείχε στην πολιορκία της Τριπολιτσάς μέχρι την πτώση της
Ο διακεκριμένος Φαναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, πολιτικός και διανοούμενος, συνάντησε τον Ρόδιο στην Κόρινθο και τον έθεσε υπό την πολιτική του προστασία Ο Ρόδιος έλαβε μέρος στη μάχη του Πέτα, με το βαθμό του λοχαγού, διακρίθηκε για την ανδρεία του και ήταν από τους ελάχιστους επιβιώσαντες. Με τα λείψανα του τακτικού στρατού συμμετείχε στην κατάληψη του Ναυπλίου από τους Έλληνες.
Τον Νοέμβριο του 1822 ο Ρόδιος ανέλαβε τη διοίκηση του πρώτου τάγματος του τακτικού στρατού, παίρνοντας προαγωγή στο βαθμό του ταγματάρχη.
Ο Ρόδιος, προσχώρησε στην κυβέρνηση του Κουντουριώτη παίρνοντας μάλιστα τη σημαντικότερη πολιτική θέση της σταδιοδρομίας του, εκείνη του προσωρινού Γενικού Γραμματέα του Εκτελεστικού, αναπληρώνοντας τον Μαυροκορδάτο, δεύτερος πολιτειακός παράγοντας, μετά τον πρόεδρο του Εκτελεστικού, Κουντουριώτη.
Από τον Ιούλιο του 1824 ο Ρόδιος προήχθη στο βαθμό του συνταγματάρχη, επιφορτισμένος με τα καθήκοντα του αρχηγού του τακτικού σώματος στρατού. Τον Ιούλιο του 1824, συνυπέγραψε την επίσημη ανασύσταση του τακτικού στρατού, την οποία ανέλαβε να φέρει σε πέρας. Το 1825 παρέδωσε τη διοίκηση του τακτικού στρατού στον Γάλλο αξιωματικό, Φαβιέρο.
Διετέλεσε στενός συνεργάτης του πρώτου Έλληνα Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και Γραμματέας επί των Στρατιωτικών. Επί υπουργίας του συμβάλλει στην ίδρυση του Κεντρικού  Πολεμικού Σχολείου.
Ο Ι. Καποδίστριας δολοφονείται τον Οκτώβριο του 1831 και το 1833 ο Όθων φθάνει στην Ελλάδα ως πρώτος βασιλιάς της. με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3η2 Φεβρουαρίου 1830 αναγνωρίζεται διεθνώς το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.
Μετά την εξέγερση της 3η1 Σεπτεμβρίου του 1843 ο Ρόδιος διορίζεται στρατιωτικός διοικητής Αργολίδος Ο βασιλιάς Όθωνας προάγει τον Ρόδιο σε υποστράτηγο. Ο Ρόδιος συμμετέχει ως πληρεξούσιος του Ναυπλίου στην Εθνοσυνέλευση και μετέχει, ως μέλος της συντακτικής Επιτροπής του Συντάγματος. Το 1844 αναλαμβάνει καθήκοντα Γραμματέως επί των Στρατιωτικών, ενώ το 1848 διατελεί και πάλιν, Υπουργός Στρατιωτικών.
Παντρεύτηκε μία από τις κόρες του Γενναίου Κολοκοτρώνη, με την οποία απέκτησε ένα γιο και πέθανε το 1851 σε ηλικία 62 ετών.

Εμμανουήλ Ξάνθος (1772-1852)

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος, γεννήθηκε στην Πάτμο και σπούδασε στην Πατμιάδα Σχολή. Σε ηλικία 20 ετών μετανάστευσε στην Τεργέστη, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο. Δέχθηκε τις επιρροές των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης. Γνωρίστηκε με τους Σκουφά και Τσακάλωφ, με τους οποίους ίδρυσε, το 1814, στην Οδησσό, τη Φιλική Εταιρεία.
Ταξίδεψε στη Θεσσαλία για επαφές με τον Άνθιμο Γαζή, στη Μόσχα και στην Πετρούπολη, όπου και πρότεινε την αρχηγία στον Καποδίστρια. Μετά την άρνηση του Καποδίστρια, ο Ξάνθος ανέθεσε την αρχηγία στον Αλέξανδρο Υψηλάντη.
Το 1827, έφυγε για τη Ρουμανία, όπου έζησε σχεδόν 10 χρόνια, σχεδόν ξεχασμένος. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1837, όταν κατηγορήθηκε για κατασπατάληση δημοσίου χρήματος, από την εταιρεία Εθνική Κάσα, που είχε ιδρύσει με τον Υψηλάντη το 1820 με σκοπό την οικονομική προετοιμασία του Αγώνα. Η απολογία του δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Ο Αγών της Δωδεκανήσου» το 1931.
Αποκαταστάθηκε, και του απενεμήθη ο χρυσός σταυρός του Σωτήρος και ένα τιμητικό επίδομα, το οποίο ουδέποτε έλαβε. Έζησε πάμπτωχος και ξεχασμένος. Πέθανε στις 28 Νοεμβρίου 1952. Κηδεύτηκε με τιμές στρατηγού. Το 1952, με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατό του, τα οστά του Ξάνθου μεταφέρθηκαν στη γενέτειρά του Πάτμο και τοποθετήθηκαν σε τύμβο, μπροστά στο σπίτι που γεννήθηκε. Προτομές του υπάρχουν στην πλατεία Δημαρχείου της Χώρας και στην κεντρική πλατεία του λιμανιού της Σκάλας.

Θέμελης Δημήτριος (1772/74-1826)

Δημήτριος Θέμελης, αγωνιστής της επανάστασης του 1821, από την Πάτμο. Σπούδασε στην Πατμιάδα σχολή και στην Κωνσταντινούπολη και εργάστηκε στη Μολδαβία ως οικοδιδάσκαλος. Προεστός της Πάτμου, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παπαφλέσσα και συνδέθηκε με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Ανέλαβε την αποστολή να προετοιμάσει την επανάσταση στο Αιγαίο και επισκέφθηκε τα νησιά Ψαρά, Μυτιλήνη, Σάμο και Πάτμο, όπου άρχισε να κατηχεί τους εύπορους κατοίκους της Καλύμνου, Νισύρου και των άλλων νησιών. Για τις ενέργειές του αυτές καταδικάστηκε σε θάνατο από τις Αρχές της Κωνσταντινούπολης και κρύφτηκε στην Πάτμο, μέχρι την κήρυξη της Επανάστασης.
Με την έναρξη του Αγώνα πήρε μέρος στις ναυτικές επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια και το Σεπτέμβρη του 1822, στην άλωση της Τριπολιτσάς. Αντιπρόσωπος της Πάτμου στο Βουλευτικό, εκλέχτηκε πληρεξούσιος στην Εθνοσυνέλευση, το 1824. Βρήκε ένδοξο θάνατο στις επάλξεις της πολιορκημένης πόλης του Μεσολογγίου, στις 26 Μαρτίου 1826.

Μάρκος Μαλλιαράκης

Μάρκος Ιωάννου ή Μαλλιαράκης, καπετάνιος και αγωνιστής του 1821, γνωστός σαν Διακομάρκος, από την Κάσο. Από τις πρώτες μέρες της Επανάστασης βρέθηκε στις επάλξεις του Αγώνα. Τον Ιούνιο του 1821, με το «μπεργαντίνον» του «Λεωνίδας» και 59 ναύτες, έσπευσε να βοηθήσει με δικά του εφόδια και έξοδα τους Κρητικούς, που απειλούνταν από τον εχθρό. Στις 28 Ιουλίου ενώθηκε με τον ελληνικό στόλο και επιτέθηκε στην εχθρική φλότα, κοντά στην Κω. Διορίστηκε τον Ιούλιο του 1822 από τον έπαρχο Κάσου, «φροντιστής της θάλασσας», με καθήκον να φροντίζει τα πολεμικά πλοία της επαρχίας και να εποπτεύει το έργο των λιμεναρχών. Τον Μάιο του 1823 διορίστηκε έπαρχος Καρπάθου και οργάνωσε αποτελεσματικά τη διοίκηση και την άμυνα του νησιού.
Αντιπροσώπευσε την Κάσο στη Β' Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρίας, το 1823. Ηγέτης του ηρωικού αγώνα των Κασιωτών εναντίον του ισχυρότατου στόλου του Ισμαήλ Γιβραλτάρ και των Αλβανών υπό τον Χουσείνμπεη, που κατέληξε στη θυσία και στο Ολοκαύτωμα της Κάσου, στις 7 Ιουνίου του 1824. Με τον ηρωισμό του προκάλεσε το θαυμασμό του ίδιου του Χουσεϊν. Σκοτώθηκε κατατρυπημένος από τα μαχαίρια των εχθρών, αφού αρνήθηκε την προσφορά του Χουσεϊν να του χαρίσει τη ζωή, με αντάλλαγμα να τον ακολουθεί στις εκστρατείες του.
Το 1827, το Υπουργείο Ναυτικών του απένειμε το βαθμό του πλοιάρχου.

Κανταριτζής Θοδωρής

Κανταριτζής Θοδωρής ή Κανταρτζόγλου, αγωνιστής του 1821 από την Κάσο, γνωστός ως ο «Κανάρης της Δωδεκανήσου». Γιος του Δημήτρη Σκιαδά-Κανταριτζή από την Πελοπόννησο και από μάνα Κασιώτισα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και με το πλοίο «Αμαζών» έγινε ο φόβος και τρόμος των Τούρκων, καταδιώκοντάς τους στα παράλια της Κρήτης, της Κύπρου και της Αιγύπτου.
Τον Απρίλη του 1822, επικεφαλής έξι κασιώτικων πλοίων, βοήθησε τα επαναστατικά σώματα στην Κρήτη, στη μάχη των Χανίων. Σκοτώθηκε από θραύσμα κανονιού, που έσπασε την ώρα των πανηγυρισμών για τα νικητήρια και θάφτηκε στον Πλατανιά της επαρχίας Κυδωνίας. Μετά, θάνατον, του απονεμήθηκε ο τιμητικός τίτλος του πλοιάρχου (1872).

Θεόφιλος Παγκώστας, Πατριάρχης Αλεξανδρείας (1764-1833)

Γεννήθηκε στην Πάτμο το 1764 και διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα στη γενέτειρά του. Στη συνέχει μετέβη στην Αδριανούπολη για να σπουδάσει, κοντά στο θείο του Παρθένιο, πρωτοσύγκελο του μητροπολίτη Καλλίνικου και μετέπειτα πατριάρχη Αλεξανδρείας. Το 1789 πήγε στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια διορίσθηκε διδάσκαλος στο Κάιρο, έγινε μοναχός, αρχιμανδρίτης και το 1797 μητροπολίτης Λιβύης.
Το 1802 ήλθε στη Ρόδο και γνώρισε τον Μητροπολίτη Αγάπιο και τον εξόριστο, τότε βοεβόδα της Μολδαβίας, Αλέξανδρο Σούτσο. Το 1806, μετά το θάνατο του θείου του Παρθένιου, εκλέχθηκε Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Το 1819 έφθασε στην Πάτμο για να αναρρώσει κι εκεί μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, μέλος της Εφορείας της Πάτμου. Μετά την κήρυξη της Επανάστασης ύψωσε στην Πάτμο τη σημαία της ανεξαρτησίας, στις 12 Απριλίου 1821, εκφωνώντας φλογερό λόγο για να εμψυχώσει τους Πάτμιους για τον υπέρ πατρίδος Αγώνα.
( Παν. Κρητικός, Δωδεκανησιακή Επιθεώρησις τεύχος 9, 1947).

Ο Δήμος Ροδίων τιμά την Εθνεγερσία του 1821
Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ροδίων, αρμόδιο για τις ονοματοθεσίες οδών και πλατειών στα διοικητικά όρια της πόλης της Ρόδου, τίμησε και τιμά την επανάσταση του 1821, από το 1946, έτος που, για πρώτη φορά, δόθηκαν ελληνικά ονόματα σε δρόμους και πλατείες της Ρόδου, σε αντικατάσταση των παλαιών ιταλικών ονομάτων, μέχρι σήμερα, με το να ονομάζει τους νέους δρόμους της πόλης, με ονόματα ηρώων, αλλά και πεδίων μαχών από την εθνική μας παλιγγενεσία.
Έχουμε λοιπόν, συνολικά, 45 ονόματα αγωνιστών, Φιλικών, πολιτικών, θρησκευτικών αρχηγών, της επαναστατικής περιόδου.
Ανδρούτσος Οδυσσεύς, Γρηγόριος Ε', Κανάρης Κων/νος, Καποδίστριας Ιωάννης, Καραϊσκάκης Γεώργιος, Κατσώνης Λάμπρος, Κολοκοτρώνης Θεόδωρος, Μακρυγιάννης Γιάννης, Μαυρογένους Μαντώ, Μιαούλης Ανδρέας, Μπότσαρης Μάρκος, Μπουμπουλίνα Λασκαρίνα, Νικηταράς, Παλαιών Πατρών Γερμανός, Παπανικολής Δημήτριος, Παπαφλέσσας, Ρήγας Φεραίος, Σαχτούρης Γεώργιος, Τζαβέλας Κίτσος, Τσακάλωφ Αθανάσιος, Υψηλάντης Αλέξανδρος, Φιλική Εταιρεία.
Πεδία μαχών-Τοπωνύμια
Αγία Λαύρα, Αλαμάνα, Άστρος Κυνουρίας, Βαλτέτσι, Δερβενάκια, Δραγατσάνι, Επίδαυρος, Ιερού Λόχου, Καλάβρυτα, Μεσολόγγι, Ναβαρίνο, Σούλι, Τροιζήνα, Ψαρά, 25ης Μαρτίου.
Δωδεκανήσιοι Αγωνιστές: Θέμελης Δημήτριος, Κανταριτζής Θεόδωρος, Μαλλιαράκης Μάρκος, Ξάνθος Εμανουήλ, Ρόδιος Παναγιώτης
Φιλέλληνες: Βύρων, Κόδριγκτον.

http://rhodeslibrary.gr

http://www.impantokratoros.gr/

Μ.ΜΑΝΕΤΑ

(marilena.mane@gmail.com)