Χαρά Νάστου
(Οδυσσέας)
Κανείς δε γλιτώνει το θάνατο, όσο ηρωικός, σοφός, πολυμήχανος κι αν είναι.
Ο Οδυσσέας, φίλοι μου, αναμφισβήτητα, είδαμε πως είχε αυτά τα προσόντα σε υπερθετικό βαθμό, ώστε να τον βοηθήσουν και στο δεκαετή πόλεμο και στις δεκαετείς πλάνες του.
Οι περισσότεροι από εμάς, έχοντας διαβάσει την Οδύσσεια, γνωρίζουν πως στην Ιθάκη, αφού σκοτώνει τους μνηστήρες και τον αναγνωρίζει η γυναίκα του και όλη η οικογένειά του, ζει και πεθαίνει ειρηνικά, στέλνοντας και το μήνυμα πως επιτέλους αυτός εκπληρώνει το όνειρο του κάθε ξενητεμένου, να “κοιμηθεί” στην πατρίδα.
Όμως υπάρχει και συνέχεια, άγνωστη ίσως σε πολλούς.
Η επαπειλούμενη αυτοδικία των συγγενών των φονευθέντων μνηστήρων, που διευθετείται άμεσα από τη θεά Αθηνά, με ένα μόνο θύμα, τον πατέρα του Αντίνοου, τον Ευπείθη, περιγράφεται στη ραψ. ω της Οδύσσειας.
Προέχει όμως αυτό που πρέπει να κάνει ο φτασμένος στην Ιθάκη ήρωας και που ανακοινώνει χωρίς χάσιμο χρόνου στη γυναίκα του:
ΟΔΥΣΣΕΑΣ
"Μόν' έλα, δίχως τίποτα να κρύψω, να τ' ακούσεις.
Όμως γι' αυτό δεν θα χαρείς, καθώς κι εγώ δεν χαίρω
που μου 'πε ο μάντης σε πολλές θνητών να τρέξω χώρες,
κρατώντας καλοσήκωτο κουπί στα δυο μου χέρια,
όσο να φθάσω σε λαούς που θάλασσα δεν ξέρουν
και τρώνε ανάλατο φαγί και μήτε από καράβια
γνωρίζουν κοκκινόπλωρα,μήτε είδανε ποτέ τους
τα καλοτράβηχτα κουπιά, που 'ναι φτερά των πλοίων".
(Οδύσσεια ραψ. ψ στιχ. 272-280)
Η Πηνελόπη έκπληκτη μαθαίνει, την ώρα μάλιστα που τον αναγνωρίζει, πως ο άντρας της δεν ήλθε για να μείνει, αλλά θα ξαναφύγει σε χώρες στεριανές, που οι άνθρωποί τους ποτέ τους δεν είδαν θάλασσα, να εξαγνιστεί, όπως τον συμβούλεψε από τον Άδη ο Τειρεσίας:
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ:
“Κι όταν ξεκάμεις μ' άπονο μαχαίρι τους μνηστήρες,
είτε με δόλο ή φανερά στ' αρχοντικό σου σπίτι,
πάρε ένα καλοτράβηχτο κουπί και φύγε τότε,
όσο να φθάσεις σε λαούς που θάλασσα δεν ξέρουν
και τρώνε ανάλατο φαί και μήτε από καράβια
κατέχουν κοκκινόπλωρα, μήτε κουπιά γνωρίζουν
που' ναι φτερά των καραβιών. Και θα σου πω να ξέρεις
ένα σημάδι αλάθευτο, που δε θα κάμεις λάθος.
Όταν στο δρόμο εκεί που πας διαβάτης σ' απαντήσε
και λιχνιστήρι αυτό σου πει στον ώμο που σηκώνεις,
τότε το καλοτράβηχτο κουπί στη γη να μπήξεις,
κι εκεί να σφάξεις όμορφα σφαχτά στον Ποσειδώνα,
κριάρι, ταύρο και καπρί, των χοίρων ελατάρη
και στην πατρίδα γύρισε κι αρχοντικές θυσίες
να κάμεις σ' όλους τους θεούς που κατοικούν στα ουράνια.
Κι αλάργα εκεί από θάλασσες ο θάνατός σου θα' ρθει
σε αρχοντικά γεράματα στο σπίτι σου να σ' έβρει,
και γύρω σου καλοτυχο θα βλέπεις το λαό σου.
Την πάσα αλήθεια που' ξερα, Δυσσέα, σου την είπα”.
(Οδύσσεια, ραψ.λ)
Η Οδύσσεια με άλλα λόγια προλέγει ένα άλλο ταξίδι για τον πολυπλάνητο ήρωά μας και πάνω σ' αυτόν ακριβώς τον προϊδεασμό μπορεί να στήριξε το ομώνυμο ποίημά του ο Ν. Καζαντζάκης.
Στους 33333! στίχους του ο συγγραφέας βάζει τον Οδυσσέα να μετατρέπει την Ιθάκη από προορισμό σε αφετηρία και να περιπλανιέται από τον ένα τόπο στον άλλο, για να πεθάνει τελικά, μακριά απ' την πατρίδα του, στο Νότιο Πόλο.
Στην προοικονομία αυτή της Οδύσσειας στηρίζονται κυρίως οι νεότεροι του Ομήρου επικοί ποιητές, οι οποίοι αρπάζουν έτσι την ευκαιρία ν' αφαιρέσουν, όπως γράφει ο καθηγητής Ι.Θ. Κακριδής, την ηρεμία από τη δύση της ζωής του κεντρικού της ήρωα.
Nέες Σειρήνες καλούν τον Οδυσσέα και αυτός, χωρίς να προσδεθεί στο κατάρτι του πλοίου του, υποκύπτει στο μάγο τραγούδι τους.
ΕΞΙΛΑΣΜΟΣ- ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΡΕΤΗ- ΘΑΝΑΤΟΣ
Αυτοί που διηγούνται πως τον βρίσκει ένας βίαιος και δραματικός θάνατος από τα χέρια ενός από τους γιους του προηγουμένως τον δόξασαν.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
Ο Οδυσσέας, λοιπόν, πριν βγει στο νέο του δρόμο, αναγνωρίζεται από το γέροντα πατέρα του, τον Λαέρτη, υποβάλλοντάς τον σε μια περιττή δοκιμασία πίστης.
Ο ήρωάς μας έχει κάνει τρόπο ζωής το τέχνασμα και μ' αυτό, ως δεύτερη φύση του, παίρνει κι αφήνει δρόμους στεριανούς.
Αυτή τη φορά προορισμός του είναι η Ακαρνανία και μετά η Θεσπρωτία.
Εκεί συναντά τον άνθρωπο που ονομάζει το κουπί, που μεταφέρει, λιχνιστήρι και αμέσως αυτός, εφαρμόζοντας τις οδηγίες του Τειρεσία, θυσιάζει στον Ποσειδώνα που τον εξιλεώνει και τον συγχωρεί για το θάνατο του γιου του, του κύκλωπα Πολύφημου.
Στο μεταξύ γνωρίζει την Καλλιδίκη, βασίλισσα της χώρας, και την παντρεύεται.
Συμμετέχει ως βασιλιάς στον πόλεμο που ξεσπά ανάμεσα στους Θεσπρωτούς και Βρύγους και, ως έμπειρος πια στον πόλεμο, τους νικά.
Όταν πεθαίνει η Καλλιδίκη, παραχωρεί το θρόνο στο γιο τους Πολυποίτη και αναχωρεί για την Ιθάκη.
Η Πηνελόπη πάντα τον περιμένει υπομονετικά, έχοντας γεννήσει ένα γιο τους ακόμα, τον Πολιπόρθη(πόλη +πορθώ=αυτός που ο πατέρας του κυρίευσε πόλεις).
Εδώ, στο νησί του, δίπλα στην πρώτη του γυναίκα, περιμένει έναν ήρεμο θάνατο, χωρίς να περνά από το νου του πως ο γιος του από τη μάγισα Κίρκη μεγάλωσε, έμαθε το όνομά του και τον αναζητά.
Η Κίρκη τού φανέρωσε μεν την ταυτότητα του πατέρα, αλλά όχι τον τόπο που ζούσε.
Ταξιδεύει αναζητώντας τον ο Τηλέγονος(τήλε+γεννώ-αυτός που γεννήθηκε μακριά από τον πατέρα του). 'Ετσι έλεγαν αυτόν το γιο του.
Αλωνίζοντας τα πέλαγα, φθάνει και στην Ιθάκη, χωρίς να ξέρει πως πατά στο χώμα της γης του πατέρα του.
Είχε ξεμείνει από τρόφιμα, οπότε με τους ναύτες του κάνει μια επιδρομή στο νησί και αρπάζει πρόβατα από κοπάδια που έβοσκαν στην ερημιά.
Τα κοπάδια ανήκαν στον Οδυσσέα και ο βοσκός τρέχει και ειδοποιεί τον αφέντη του.
Ο Οδυσέας αρματώνεται και ορμά να τιμωρήσει το ληστή.
Ακολουθεί συμπλοκή κατά την οποία ο Τηλέγονος τον σκοτώνει, χωρίς να γνωρίζει πως πρόκειται για τον πατέρα του.
Το ακόντιο που σκοτώνει τον Οδυσσέα δεν έχει χάλκινη μύτη, αλλά ένα δηλητηριώδες ψαροκόκαλο σελαχιού, με το οποίο ο Τηλέγονος είχε αντικαταστήσει το χαλκό που είχε φθαρεί.
Με άλλα λόγια ο Οδυσσέας πεθαίνει από το χέρι του γιου του και “εξ αλός” “αλάργα από θάλασσες”, όπως είχε προφητέψει ο Τειρεσίας(άλς, αλός= θάλασσα).
Όταν μαθαίνει ο Τηλέγονος τι έκανε, αρχίζει το θρήνο και στη συνέχεια παίρνει το σώμα του, την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο(τήλε+μάχομαι=αυτός που ο πατέρας του μάχεται μακριά) και τους μεταφέρει στην Αία, στο νησί της μητέρας του, της Κίρκης, η οποία και τους κάνει αθάνατους.
Εκεί τον θάβουν με βασιλικές τιμές και τα δυο ετεροθαλή αδέλφια παντρεύονται τις μητριές τους, ο Τηλέμαχος την Κίρκη και ο Τηλέγονος την Πηνελόπη!
Κι εδώ σημειώνει ο Ι.Θ. Κακριδής:
“Ας μην απορήσει ο αναγνώστης για τη διαφορά ηλικίας ανάμεσά τους.
Οι ήρωες των μύθων και των παραμυθιών γερνάνε, όταν ο ποιητής τους το θέλει.
Στην ποίηση δεν ισχύουν οι νόμοι της πραγματικής ζωής”.
Την παραπάνω ιστορία τη διηγόταν το έπος “ΤΗΛΕΓΟΝΙΑ”, που έγραψε ένας Κυρηναίος ποιητής ο Ευγάμμωνας, αλλά πραγματεύονται και Έλληνες τραγικοί (Σοφοκλής, Ευριπίδης) και Ρωμαίοι(Βιργίλιος: Αινειάδα).
Η “Τηλεγονία” είναι ένα από τα κύκλια τρωικά έπη, που θεματικά ακολουθεί τους ¨Νόστους” του Αγία του Τροιζήνιου.
Τελειώνοντας θα λέγαμε πως οι αρχαίοι διηγούνταν πολλά για τον Οδυσσέα και τον βρίσκουμε να δρα και στην προομηρική ποίηση, πριν ηρωποιηθεί στον Τρωικό πόλεμο.
Σ' αυτές τις διηγήσεις ο ήρωας είναι Αρκάδιος και το όνομά του είναι Ολυσσέας ή Ολυττέας.
Η διαφορά είναι στο Λάμδα που απαντά και στη λατινική μορφή του ονόματος: “Ulixes”.
Άλλοι πίστευαν πως ο Οδυσσέας ήταν θεός, που αργότερα ξέπεσε σε θνητό ήρωα, άποψη που διατυπώθηκε και για άλλους ήρωες.
Όπως και να έχει ο Οδυσσέας είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και αγαπημένα πρόσωπα της ομηρικού κόσμου, που ακόμα απασχολεί τη φιλολογική έρευνα που θέλει να μάθει τι υπήρξε τελικά για την εποχή του.
Ο Οδυσσέας, αν μπορούμε να το απλοποιήσουμε, συμβολίζει το επινοητικό μυαλό, την ευφυία που γλιτώνει τον άνθρωπο από την αποτυχία της οπισθοδρόμησης.
(Πηνελόπη)
Σε χαρακτηρισμούς και συμβολισμούς, φίλοι μου αγαπητοί, μπορείτε να προβείτε και εσείς.
Χαρίστε επίθετα της προτίμησής σας στο “θείο” Οδυσσέα, όπως τον αποκαλούσε ο Όμηρος.
Λέτε να ήταν αυτό το επίθετο, το “θείος”, που έπλασε την διήγηση πως ήταν ένας έκπτωτος στη γη Θεός;
Έρρωσθε και Χαίρεσθε, φίλοι των Μύθων και της Ιστορίας
ΠΗΓΗ: Ι.Θ. Κακριδής: Ομηρικά θέματα
