Στην αρχαία Ελλάδα ο Ήλιος, συνεπής στο καθήκον του να δίνει φως και θερμότητα στη Γη καθημερινά, δεν συμμετείχε στη μοιρασιά του κόσμου που έκαναν οι Θεοί. Έτσι όλοι πήραν μερίδιο, αυτός όχι. Όταν επέστρεψε στον τόπο των Θεών και διαπίστωσε ότι τον ξέχασαν, ο Δίας πρότεινε να ξανακάνουν τη μοιρασιά απ’ την αρχή. Ο Ήλιος όμως ήταν ταπεινός• τους είπε ότι είδε να αναδύεται ένα νησί από τη θάλασσα, στα ανατολικά της Κρήτης, και θα ήθελε να του δώσουν κυριότητα σε αυτό. Συμφώνησαν όλοι και όταν το νησί αναδύθηκε ο Ήλιος πήγε σε αυτό την ερωμένη του, τη Ρόδο, που είχε αγαπήσει περισσότερο απ’ όλες. Με τον έρωτά τους έκαμαν εφτά παιδιά και την τίμησε δίνοντας στο νησί το όνομά της. Οι τρεις εγγονοί του από τον πρωτότοκο γιο τους, ο Κάμειρος, ο Λίνδος και ο Ιάλυσος, έχτισαν τις πρώτες πόλεις της Ρόδου και τους δώσανε τα ονόματά τους.
Προτού εμφανιστούν οι επίσημες θρησκείες στην αρχαία Ελλάδα, ο Ήλιος υπήρχε ήδη σαν θεότητα και ήταν ο άρχοντας του Ουρανού. Εμπνευσμένοι από τη ζωογόνο δύναμή του οι άνθρωποι επινόησαν διάφορες ηλιακές θεότητες, οι οποίες με το πέρασμα των χρόνων απέκτησαν πολύ προσωπικά χαρακτηριστικά, κάποιες τόσο ξεχωριστά που αποκόπηκαν από την επιρροή του Ήλιου στη συνείδηση των ανθρώπων. Ο Δίας, ο Απόλλωνας, ο Προμηθέας είναι από αυτούς, και όλοι κράτησαν κάποια χαρακτηριστικά του Ήλιου – τη φωτιά, τη διοίκηση των ουρανών, το τόξο που τα βέλη του συμβολίζουν τις ακτίνες του ήλιου και άλλα.
Αρχικά θεωρούσαν τον Ήλιο σαν ένα μεγάλο μάτι, το μάτι του Ουρανού, που έβλεπε τα πάντα από ψηλά και πρόσφερε φως και θερμότητα στους ανθρώπους. Μετά απέκτησε πυρόξανθα μαλλιά και φορούσε φωτεινό στεφάνι. Με το πέρασμα των αιώνων μεταμορφώθηκε σε νεαρό άντρα, πολεμιστή-ηνίοχο με απαστράπτουσα περικεφαλαία και χιτώνα από φως, και με το ηλιακό τόξο έριχνε βέλη που ήταν οι ακτίνες του. Ταξίδευε στον ουράνιο θόλο με φλογερό άρμα που έσερναν τέσσερα φτερωτά, πύρινα άλογα που τα τάιζε με ένα μαγικό βοτάνι από τα Νησιά των Μακάρων, τον ευλογημένο και θαλερό τόπο όπου πήγαιναν οι ήρωες μετά τον θάνατο.
Ο Ήλιος ψηλά στον ουρανό μπορούσε να βλέπει ό,τι συμβαίνει στη Γη, έτσι τον επικαλούνταν αυτοί που είχαν αδικηθεί και τον φοβόντουσαν αυτοί που είχαν κάνει κακό. Ως σήμερα υπάρχει αυτή η αίσθηση ότι δρα μια ανώτερη δικαιοσύνη, ότι κάθε πράξη του ανθρώπου θα του δώσει τους καρπούς της, καλούς και κακούς, αναπόφευκτα. Ο φυσικός νόμος της αιτίας και του αποτελέσματος εκφραζόταν μέσα από την ιδιότητα του φωτεινού Θεού που, όπως το φως ή ο φυσικός νόμος, εισχωρεί ακόμα και στα πιο απόκρυφα μέρη. Είδε την Αφροδίτη να απατά τον άντρα της με τον Άρη• την Περσεφόνη που την πήρε στον Κάτω Κόσμο ο Άδης• άκουσε τα παρακάλια και τις επιθυμίες των θνητών, είδε το δράμα τους.
Ο Ήλιος, αν και ζωοδότης, το άστρο της ζωής, στη μυθολογία δεν επέδρασε άμεσα στις ζωές των ανθρώπων, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις. Το ίδιο συμβαίνει και επιστημονικά: αν και είναι πηγή ζωής, οι άνθρωποι δεν μπορούμε να ωφεληθούμε άμεσα από αυτόν, να τραφούμε κατευθείαν από τις ακτίνες του. Αν μπορούσαμε, οι έρημοι θα έσφυζαν από ζωή, οι νομάδες θα ήταν πάντα χορτάτοι, στις τροπικές περιοχές δε θα υπήρχε υποσιτισμός και δε θα είχαμε ανάγκη από τα φυτά και τα ζώα για να ζήσουμε. Όμως ο Ήλιος μας τρέφει μόνο έμμεσα και θα γνωρίσουμε τώρα τον μηχανισμό του.
---
Πριν τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια υπήρχαν στη Γη μονοκύτταροι οργανισμοί, οι λεγόμενοι φωτοτροφικοί, που κατάφεραν να εκμεταλλεύονται την ηλιακή ενέργεια για να τρέφονται. Αργότερα άλλοι μικροοργανισμοί έμαθαν να τρώνε αυτούς, άρα έμμεσα να τρέφονται κι αυτοί με την πλέον επεξεργασμένη ενέργεια του Ήλιου. Με την εξέλιξη, αυτά τα δυο είδη μικροοργανισμών αποτέλεσαν τους προγόνους της τεράστιας ποικιλίας οργανισμών που υπάρχουν σήμερα. Όμως μόνο τα φυτά έχουν αναπτύξει την ικανότητα να μετατρέπουν το ηλιακό φως σε ζωική ενέργεια, οπότε τα φυτοφάγα πλάσματα πρέπει να τρέφονται με φυτά για να την παίρνουν κι αυτά. Και τα σαρκοφάγα μακραίνουν την τροφική αλυσίδα: τρώνε τα φυτοφάγα που τρώνε τα φυτά που μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε ενέργεια ζωής. Υπάρχει όμως ένα τίμημα - η βιομάζα που έχουν τα φυτά (δηλαδή η αποθηκευμένη ενέργεια σε ένα φυτό, που δεσμεύτηκε από τον Ήλιο χάρη στη φωτοσύνθεση, η «πηγή της ζωής», που σχηματίζεται από CO2 και νερό αλλά έχει την ιδιότητα να παράγει έργο, να δίνει δηλαδή εσωτερική και εξωτερική κίνηση σε έναν οργανισμό) δεν είναι αρκετή για τα φυτοφάγα πλάσματα, γιατί πρέπει να την ξοδέυουν για να κινούνται, να ανιχνεύουν, να διατηρούν σταθερή τη θερμοκρασία τους, να λειτουργούν τα εσωτερικά τους όργανα κλπ. Έτσι μόνο το ένα δέκατο της βιομάζας των φυτών μεταφέρεται ως ενέργεια ζωής στα φυτοφάγα. Έτσι ένας τόνος φυτικής τροφής δίνει περίπου εκατό κιλά κρέατος. Οι απώλειες αυτές είναι ακόμα μεγαλύτερες στα σαρκοφάγα, επειδή πρέπει να καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια για να καλύπτουν αποστάσεις και να κυνηγάνε τη λεία τους και να είναι ισχυρά. Για να τραφεί ένα σαρκοφάγο ζώο και να χτίσει ένα κιλό κρέατος, θα χρειαστεί να κυνηγήσει μέχρι να βρει περίπου δέκα κιλά ξένου κρέατος, τα οποία θα έχουν σχηματιστεί με την κατανάλωση εκατό κιλών φυτών.
Εδώ μπορούμε να στοχαστούμε μια αλήθεια για το μέλλον του πλανήτη και την προσεχτική διατροφή: Αν όλοι οι μόνιμοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης για παράδειγμα ήταν χορτοφάγοι, θα χρειαζόντουσαν για να τραφούν μια καλλιεργήσιμη έκταση περίπου ογδόντα τετραγωνικών χιλιομέτρων. Αν όμως κατανάλωναν μόνο κρέας η έκταση θα έπρεπε να είναι από τετρακόσια έως οχτακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η προσοχή στη διατροφή μας με περιορισμό του κρέατος και σύνεση βοηθά το μέλλον μας αλλά και το μέλλον όλου του κόσμου, είναι μια υπέροχη μορφή οικονομίας. Βέβαια ενισχύει και τη δύναμή μας ή μειώνει την αδυναμία μας σε εποχές που χρειαζόμαστε ό,τι μπορούμε να έχουμε, δεδομένου ότι όσο πιο ψηλά στην τροφική αλυσίδα γευματίζουμε, τόσο περισσότερες τοξίνες (δηλητήρια) μπαίνουν στον οργανισμό μας.
Χάρη στον νου ο άνθρωπος κατάφερε να γίνει άρχοντας του κόσμου• παράκαμψε την τροφική αλυσίδα, εκμεταλλεύτηκε τις πηγές και αποθήκες ενέργειας – αιολική, ηλιακή, πετρέλαιο και αέριο, ηλεκτρισμός, φωτιά, καλλιέργειες, κτηνοτροφία κ.ά. – και έθεσε ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειας της Γης στην υπηρεσία του. Ο σύγχρονος άνθρωπος ελευθέρωσε τον μυθικό Τάνταλο, τον πλούσιο βασιλιά της Φρυγίας που ήταν ευνοούμενος των Θεών και του επέτρεπαν να συμμετέχει στα συμπόσιά τους. Ο Τάνταλος έκλεψε κάτι από τους Θεούς – δεν είμαστε σίγουροι τι: Κάποιο θεϊκό μυστικό; Νέκταρ και αμβροσία; - και η τιμωρία που του επέβαλαν ήταν αιώνια πείνα και δίψα. Βυθισμένος πάντα στο νερό ως τον λαιμό, με κλαδιά γεμάτα νόστιμα φρούτα πάνω απ’ το κεφάλι του, κάθε φορά που προσπαθούσε να πιει νερό αυτό έφευγε, και κάθε φορά που πήγαινε να πιάσει ένα φρούτο το κλαδί σηκωνόταν ψηλά να μην το φτάνει.
Ο σύγχρονος άνθρωπος κατάφερε να φτιάξει μηχανές που του φέρνουν το νερό στο στόμα και τα φρούτα στο πιάτο• η τιμωρία του Τάνταλου διαγράφηκε. Είναι ενδιαφέρον που βασανιζόμαστε παρόλα αυτά, μετά από τέτοια πολιτισμική ανέλιξη σε σχέση με τον αρχαίο/προϊστορικό άνθρωπο.
Και όμως ο άνθρωπος παραμένει ένα θαύμα της Φύσης, και σήμερα θα εντρυφήσουμε σε κάποια στοιχεία της ύπαρξής του. Ο άνθρωπος αποτελείται από περίπου 200 είδη κυττάρων. Οι δομικοί λίθοι της ύπαρξής του είναι μικροσκοπικά ζωντανά «τουβλάκια» που επιβίωσαν στο πέρασμα δισεκατομμυρίων ετών, εξελίχθηκαν και συνεργάστηκαν ώστε να μπορούν να συνυπάρχουν και να σχηματίζουν ομάδες με διαφορετικές λειτουργίες. Τα κύτταρα από τα οποία προέρχονται όλα τα άλλα είδη κυττάρων και οι ιστοί είναι τα «βλαστοκύτταρα». Αυτά εμφανίζονται στο έμβρυο όταν είναι περίπου 5 ημερών, και στο αίμα ενός ενήλικου παραμένουν κάποια ώστε να ανανεώνουν τους κατεστραμμένους ιστούς. Έτσι αν έχουν εγκατασταθεί κοντά στους μυς, βοηθούν στην ανάπλαση των μυών. Αν βρίσκονται κοντά στον εγκέφαλο, αναπληρώνουν τα κύτταρα του εγκεφάλου κλπ.
Το υγρό της ζωής, το αίμα, αποτελείται από αιμοκύτταρα, τα οποία είναι επίσης απόγονοι των βλαστοκυττάρων. Τα κυριότερα αιμοκύτταρα είναι:
• Τα Αιμοπετάλια, που είναι θραύσματα κυττάρων. Ζουν περίπου μια βδομάδα και είναι σημαντικά για την πήξη του αίματος.
• Τα Ερυθροκύτταρα ή Ερυθρά Αιμοσφαίρια που μεταφέρουν οξυγόνο από τους πνεύμονες στους ιστούς μέσω του κυκλοφορικού συστήματος (οι ιστοί είναι σύνολα κυττάρων που έχουν παρόμοια μορφή και λειτουργία, όπως ο μυϊκός ιστός που αποτελεί τους μυς. Ακόμα και το αίμα θεωρείται είδος χαλαρού συνδετικού ιστού). Αυτά ζούνε περίπου τέσσερις μήνες.
• Τα Λευκοκύτταρα ή Λευκά Αιμοσφαίρια, που αποτελούν την άμυνα του ανθρώπου κατά των λοιμώξεων. Ζούνε 3-4 μέρες. Μπορούν και παρακάμπτουν ακόμα και τη ροή του αίματος προκειμένου να μεταφέρονται εκεί που χρειάζονται για να προστατεύσουν το σώμα. Όταν παραμένουν αδρανή ή πάνε να στραφούν εναντίον του ίδιου του οργανισμού (αυτό συμβαίνει όταν λόγω κακής λειτουργίας εκλάβουν ένα μόριο του σώματος σαν ξένο, οπότε επιχειρούν να το καταστρέψουν), τα λευκοκύτταρα αυτοκτονούν.
Η αυτοκτονία των κυττάρων είναι σοφή, όχι ανόητη πράξη. Σε έναν οργανισμό συνεχώς πεθαίνουν για να δώσουν χώρο σε νέα κύτταρα, ακόμα και για να γίνουν τροφή γι’ αυτά, μέσω διαδικασίας σύμφωνα με την οποία το κύτταρο πέπτει τα συστατικά του, και ότι απομένει το προσφέρει για τροφή στα φαγοκύτταρα. Κάθε χρόνο τα μισά κύτταρα του σώματος του ανθρώπου αυτοκτονούν και η εντολή γι' αυτό δίνεται είτε από το εσωτερικό τους – τα διατάζουν τα μιτοχόνδρια, που είναι τα όργανα αναπνοής των κυττάρων – είτε από έξω, όταν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού αντιλαμβάνονται ότι ένα κύτταρο έχει προσβληθεί από ιό και το διατάζουν να αυτοκαταστραφεί για να εμποδίσει την εξάπλωσή του.
Τη θυσία (αυτοκτονία) ενός κυττάρου για να μη μολυνθούν τα γύρω του τη βιώνουμε βαθύτερα με τον μύθο της αυτοκτονίας του ήρωα του Τρωικού πολέμου, Αίαντα του Τελαμώνιου. Ο πατέρας του, ο Τελαμώνας, ευνοήθηκε από την τύχη: όταν έφτασε στη Σαλαμίνα, ο βασιλιάς εκεί δεν είχε αποκτήσει γιο να τον διαδεχτεί – μόνο κόρες. Έτσι έδωσε την κόρη του Γλαύκη στον Τελαμώνα και τον έχρησε διάδοχό του. Όταν η δεύτερη γυναίκα του Τελαμώνα ήταν έγκυος στον Αίαντα, πέρασε από εκεί ο Ηρακλής και ευχήθηκε στους Θεούς να γεννήσει αντρειωμένο γιο. Ένας αετός πέταξε τότε, σημάδι ότι εισακούστηκε η ευχή του. Έτσι γεννήθηκε ο Αίαντας που πήρε το όνομά από το όνομα του σημαδιακού πουλιού. Όταν γεννήθηκε, ο Ηρακλής τον τύλιξε στη λεοντή κι ευχήθηκε να γίνει άτρωτος, ευχή που επίσης εισακούστηκε. Ένα μέρος του μωρού όμως ακουμπούσε στη φαρέτρα, και έμεινε τρωτό (τα πλευρά του). Οι δυο άντρες γίνανε καλοί φίλοι και σύμμαχοι, σε πεδία μαχών με Γίγαντες, Αμαζόνες, βασιλιάδες και ήρωες. Οι Θεοί χάρισαν όγκο, δύναμη και φρόνηση στον Αίαντα από τη Σαλαμίνα, τον μεγαλύτερο ήρωα των νησιών του Σαρωνικού. Ο ισχυρός πολεμιστής εμψύχωνε και προστάτευε τους Έλληνες στις μάχες στην Τροία και έσωσε μεταξύ άλλων το νεκρό σώμα του Αχιλλέα για να μην το ατιμάσουν οι Τρώες.
Ο Αίαντας βασίλεψε στη Σαλαμίνα και συμμετείχε στην εκστρατεία της Τροίας με δώδεκα πλοία, με το μέρος των Αχαιών. Ήταν ήρεμος και κυρίαρχος του εαυτού του, και ο πιο δυνατός μετά τον Αχιλλέα. Ήταν βαριά οπλισμένος και η ασπίδα του σχηματιζόταν από εφτά αλλεπάλληλα δέρματα βοδιού και μια εξωτερική πλάκα χαλκού. Παρατρίχα να σκοτώσει και τον Έκτορα, τον σημαντικότερο ήρωα των Τρώων, αν δεν τον απέτρεπαν οι Θεοί επειδή το πεπρωμένο του Έκτορα ήταν να πεθάνει από τον Αχιλλέα. Όμως ο Αίαντας τρελάθηκε όταν έχασε σε έναν αγώνα για την απόκτηση των όπλων του ανυπέρβλητου Αχιλλέα. Η Θεά Θέτιδα είχε πει τα όπλα αυτά να δοθούν στον πιο γενναίο των Ελλήνων, σ’ αυτόν που προκάλεσε τον μεγαλύτερο τρόμο στους Τρώες. Όμως οι Τρώες αιχμάλωτοι από στρατηγικό πείσμα υπέδειξαν τον Οδυσσέα, όχι τον Αίαντα ως τον πιο τρομερό. Ο Οδυσσέας πήρε τα δοξασμένα όπλα και ο Αίαντας από τον θυμό του παραλήρησε και έσφαξε τη νύχτα τα κοπάδια που θρέφανε τους Έλληνες. Το πρωί συνειδητοποίησε τι έκανε, πήγε κάπου απόμερα και γονάτισε πάνω απ’ το ξίφος του, αφήνοντάς το να τον καρφώσει κάτω απ’ τη δεξιά μασχάλη που ήταν το τρωτό του σημείο. Προστάτεψε τους Αχαιούς από τις συνέπειες της οργής του.
Έτσι και τα κύτταρα αυτοκτονούν στον μικρόκοσμο όταν κινδυνεύουν να στραφούν εναντίον του οργανισμού. Με μια ηθική αφήνουν χώρο στα υγιή κύτταρα ν’ αναπτύσσονται ασφαλή και να δίνουν ευημερία στο σώμα. Έτσι ο άνθρωπος προστατεύεται από το πρόωρο γήρας, τον καρκίνο, τα αυτοάνοσα νοσήματα. Παρόλα αυτά και τα κύτταρα χρειάζονται υποστήριξη• ένας άνθρωπος συνετός τρέφεται υγιεινά, αποφεύγει τους απολαυστικούς ανούσιους πειρασμούς της βιομηχανίας των γλυκών και αλμυρών που προσφέρουν μικρές συσσωρευτικές καταστροφές της υγείας για μεγάλα ποσά χρήματος, γυμνάζεται ώστε να πεισμώνει το σώμα του και προσπαθεί να έχει κάποια σοφία, όσο σφαιρική γίνεται, για ν’ ανταπεξέρχεται στις άπειρες χαοτικές καταστάσεις της ζωής και του κόσμου. Δεν μπορεί να φτάσει την τελειότητα, απέχει κατά κανόνα εξαιρετικά πολύ από το ιδανικό, επιλέγει όμως τον Δρόμο μέσα στις απέραντες διαδρομές του γκρίζου κόσμου και αφήνει την Τύχη να φέρει αυτό που θέλει, εστιασμένος στην προσπάθεια αλλά όχι στο αποτέλεσμα, και ας το λαχταρά. Και όταν όλα διαλύονται και το σχέδιο αποτυχαίνει, ταπεινώνεται και ξέρει ότι έχει μείνει κάτι: η καλή συνήθεια που απέκτησε, και η ευκαιρία να αγωνιστεί γι' ακόμη μια φορά, αν και μπορεί μόνο να πιστεύει, μα όχι να γνωρίζει.
Αποστόλης Αλεξόπουλος
