ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΙΝΙΑΔΩΝ
ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
Σοφοκλή: «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
του Γιώργου Ν. Ρόμπολα
Κατάμεστο το αρχαίο θέατρο Οινιαδών που βρίσκεται 5
χιλιόμετρα δυτικά της κωμόπολης της Κατοχής – Αιτωλοακαρνανίας και με
μυσταγωγία παρακολούθησαν οι θεατές υπό το φως της σελήνης την αριστουργηματική
τραγωδία «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» του Σοφοκλή από τη θεατρική ομάδα 5η Εποχή /
Τέχνης σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη και σε πρωταγωνιστικούς ρόλους τον
Νικήτα Τσακίρογλου και την Ιωάννα Παππά.
Από νωρίς και απ’ όλα τα μέρη της Αιτωλοακαρνανίας, πλήθος
πνευματικών και κυρίως απλών ανθρώπων διέσχιζε τον πλούσιο και αρδευόμενο κάμπο
των εκβολών του Αχελώου, όπου το όργιο της βλάστησης διαδέχεται η αγωνία των
αγροτών για τη σοδειά και για την τιμή των προϊόντων, για να φθάσουν στο λόφο
των Οινιαδών ή στον Τρίκαρδο του μυθικού βασιλιά Ανήλιαγου.
Από κει αρχίζει η ανάβαση μέσα σ’ ένα ξερό και λιτό τοπίο
γεμάτο από βελανιδιές. Φτάνοντας στο θέατρο αντικρίζεις την απλότητα της
αρχαίας ομορφιάς προσαρμοσμένη στο λιτό τοπίο.
Το αρχαίο θέατρο κτίσθηκε τον 4οπ.Χ αιώνα, όταν
οι Οινιάδες ανήκαν στην σφαίρα επιρροής των Αθηναίων. Δεν έχει αναπαλαιωθεί και
σκέφτεσαι το πώς οι θεατές θα καθίσουν. Κι όμως μπροστά στη θέληση να δουν και να
απολαύσουν το κλασσικά αριστουργήματα, αλλά και να καθιερώσουν, με την παρουσία
τους το Φεστιβάλ Αρχαίου Θεάτρου Οινιαδών ως θεσμό Διεθνούς ακτινοβολίας, δεν
φείδονται κόπων.
Ο ΜΥΘΟΣ
Ο Σοφοκλής στην ανάπτυξη του έργου του ακολουθεί πιστά το
μύθο: Την προϊστορία της δράσης μέχρι τον αγώνα των δύο αδελφών, του Ετεοκλή
και του Πολυνείκη, που τους οδήγησε στο θάνατο, μετά τον οποίο αρχίζει και η
δράση της Αντιγόνης, ασφαλώς την πήρε ο Σοφοκλής από την τραγωδία του Αισχύλου
Επτά επί Θήβας. Μετά τον θάνατο των δύο αδελφών και την αποχώρηση των εχθρικών
στρατευμάτων, ο βασιλιάς των Θηβών, Κρέων, απαγόρευσε με ποινή θανάτου την ταφή
του Πολυνείκη, που ήλθε σαν εχθρός να εξολοθρεύσει την πατρίδα του . Η τραγωδία αρχίζει με διάλογο
μεταξύ της Αντιγόνης και της αδελφής της Ισμήνης, την οποία προσπαθεί να πείσει
να αναλάβει μαζί της το έργο της ταφής, παρά την απαγόρευση του ηγεμόνα. Στον
διάλογο αυτό του προλόγου – και είναι εύρημα του Σοφοκλή η διαλογική ορμή του
προλόγου – εμφανίζεται ήδη το κεντρικό πρόβλημα της τραγωδίας και ο πυρήνας της
δράσης που θα επακολουθήσει. Η εντολή του Κρέοντος φαίνεται να αποβλέπει στο
συμφέρον της πόλης, αλλά δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια «ύβρις». Στην εξέλιξη
του δράματος κορυφώνεται η αντίσταση της Αντιγόνης που κινείται και δικαιώνεται
από την επιθυμία της να συμμορφωθεί προς το καθήκον απέναντι στην οικογένεια
και στον άγραφο νόμο, που έχει θεϊκή προέλευση και από τον οποίο πηγάζει η
υποχρέωσή της να τιμήσει τον νεκρό αδελφό. Αφού δεν κατορθώνει να πείσει την
αδελφή της να έλθει αρωγός στην εκτέλεση των σχεδίων της ανυπακοής στην εντολή
του ηγεμόνα, αναλαμβάνει να εκτελέσει μόνη της, το έργο της ταφής. Ο Κρέων δεν
υπολογίζει καθόλου τις δικαιολογίες της Αντιγόνης για το καθήκον της προς την
οικογένεια και το χρέος της να συμμορφωθεί στις θείες εντολές, τις οποίες καμία
ανθρώπινη διαταγή δεν μπορεί να ακυρώσει, αλλά καταδικάζει την πράξη ως
εκδήλωση άρνησης και εξέγερσης κατά της εξουσίας του. Με την απόφασή του για τη
θανατική καταδίκη της Αντιγόνης – η οποία απομακρύνεται για να οδηγηθεί στον
τάφο, όπου θα ταφεί ζωντανή – έρχεται αντιμέτωπος με τον γιό του, Αίμονα,
μνηστήρα της Αντιγόνης, ο οποίος όμως, δεν κατορθώνει να μεταπείσει τον Κρέοντα
ούτε με ικεσίες, ούτε με την αποδοκιμασία του, ούτε με τη δήλωση ότι ολόκληρη
πόλη καταδικάζει τη σκληρή απόφασή του.
Με την εμφάνιση του μάντη Τειρεσία, αργότερα, εκφράζεται και
των θεών η αποδοκιμασία για τον σκληρό ηγεμόνα. Ο Τειρεσίας μιλά για τα φοβερά
σημάδια που προδίδουν τη μόλυνση από το πτώμα που παραμένει άταφο. Η
συμπεριφορά όμως του Κρέοντος απέναντι στον μάντη και τις φριχτές προφητείες
του φανερώνει την εγωκεντρική αθεΐα του, που επεσήμανε προ ολίγου ο Αίμων. Όταν
όμως φεύγει ο μάντης με τη φοβερή προφητεία ότι ο Κρέων θα πληρώσει με το αίμα
του το έγκλημά του εναντίον του δικαιώματος του νεκρού, ο αγέρωχος ηγεμόνας
κλονίζεται και ζητεί τη συμβουλή το Χορού, για να εξιλεωθεί, αφού πρέπει να
τηρήσει τους άγραφους αιώνιους νόμους.
Δεν κατορθώνει όμως να εξιλεωθεί, γιατί η Αντιγόνη βρίσκεται
ήδη κρεμασμένη μέσα στον υπόγειο θάλαμο που την είχαν φυλακίσει και ο Αίμων
αυτοκτονεί δίπλα στο πτώμα της μνηστής του. Τέλος αυτοκτονεί και η σύζυγος του
Κρέοντος, Ευρυδίκη, όταν πληροφορείται από τον αγγελιοφόρο τα συμβάντα. Ο Κρέων
μένει μόνος, ένα ψυχικό και σωματικό ράκος, που πολύ αργά πια αναγνωρίζει το
σφάλμα του.
………………………………
Οι συντελεστές του έργου σεβάστηκαν το χώρο του αρχαίου
θεάτρου και γι’ αυτό τον αξιοποίησαν πλήρως καλύπτοντάς τον με τις κινήσεις
τους δημιουργικά, μη αφήνοντας χάσματα και κενά, εντός απέριττων σκηνικών που δεν παραβίαζαν την ψυχολογία της θέσης
και δόμησής του.
Οι λεπτομέρειες, τονισμένες σχολαστικά, ήταν πειθαρχημένες
στην ολότητα του έργου. Τα σκηνικά, η ενδυματολογία, η κίνηση, η μουσική συνταιριασμένα
σε μία λιτή αλλά ουσιαστικώς λειτουργική ενότητα. Τα πάθη των προσώπων του
έργου, οι συγκρούσεις, η τραγικότητα εκφρασμένα ανάγλυφα και υποδειγματικά.
Το κοινό, το οποίο στην πλειοψηφία απαρτιζόταν από νέους και
νέες, δεν δυσκολεύτηκε να μυηθεί τα δρώμενα, καθώς και αρκετοί ξένοι επισκέπτες
(Ιταλοί - Γάλλοι), αποδεικνύοντας έτσι, ότι η εν λόγω τέχνη δεν απαιτεί μονάχα
τη νοητική προσέγγιση αλλά σύμπασες τις ανθρώπινες δυνάμεις εσωτερικές και
εξωτερικές.
Οι μορφές του Κρέοντα (Νικήτας Τσακίρογλου), τις Αντιγόνης
(Ιωάννα Παππά), της Ισμήνης (Ελένη Ζαραφίδου), του φύλακα και Αγγέλου (Σταύρος
Ζαλμάς), όπως και των λοιπών εικονισμών καθώς και το απλό, δωρικού τύπου
σκηνικό έδεσαν με ένα καθαρό ελληνικό πνέυμα.
Οι φωνητικές ικανότητες των ερμηνευτών ήταν σε υψηλό
επίπεδο, προσφέροντας ρεαλισμό, αμεσότητα και εκ των ένδον διέγερση. Οι
ηθοποιοί, όντως τραγικοί, πράττοντες και ουχί εκτελούντες με την όλη τους
συμπεριφορά, πρόσφεραν την τραγικότητα στους θεατές, ρυθμισμένη στην
περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Δεν είναι τυχαίο ότι η διδασκαλία, οι τεχνικές, η
ευρηματικότητα του σκηνοθέτη, τα πάντα ελάμβαναν χώρα στο αρχαίο θέατρο με
αποτέλεσμα τον πλήρη δεσμό πρωταγωνιστών – χώρου – θεατών. Ο Νικήτας
Τσακίρογλου παρόλο που αντιμετώπιζε κάποιο πρόβλημα υγείας πριν την παράσταση,
κατάφερε με ηρωική προσπάθεια να την φέρει σε πέρας, γεγονός που έκανε το κοινό
να το χειροκροτήσει θερμά.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Με τη συμπλήρωση 30 χρόνων (1986 - 2016) από την έναρξη του
Φεστιβάλ Αρχαίου Θεάτρου Οινιαδών θα θέλαμε να γνωρίσουμε στον αγαπητό Δήμαρχο
της Ιερής Πόλης Μεσολογγίου κ. Καραπάνο και τους συνεργάτες του στο Πνευματικό
Κέντρο, που τότε (1986) ήταν ασφαλώς μικροί μαθητές, αυτά που σημειώναμε το
Καλοκαίρι του 1988 «…το Φεστιβάλ Αρχαίου Θεάτρου Οινιαδών ξέφυγε από τα όρια
της κοινότητας της Κατοχής, δηλώνοντας έτσι τον «διεθνιστικό» ρόλο που δύναται
να διαδραματίσει το θέατρο Οινιαδών, ως παγκοσμοποιό και ενωτικό στοιχείο και
να καταστεί ένα πρότυπο πολιτισμικό κέντρο στη Δυτική Ελλάδα με διεθνή ακτινοβολία,
όπου θα συναντώνται άνθρωποι του πνεύματος για τη μελέτη και σπουδή τους
αρχαίας ελληνικής δραματουργίας, θα ανταλλάσσουν απόψεις και θα δουλεύουν για
τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου, σ’ ένα κλίμα ειρήνης και συμφιλίωσης
….. Σε μια εποχή κατά την οποία οι ευφυείς λαοί
εσωστρέφονται στον εαυτό τους για την πιστότερη και σοβαρότερη μελέτη και
αξιοποίηση των ενδογενών συστατικών τους προς εύρεση των εαυτών τους στην
ενότητα τους και εντός της τεράστιας ανθρώπινης Κοινότητας, θα αποτελούσε
σχιζοειδή μωρία η μη έγκαιρη και ορθή «ανακάλυψη» και αξιοποίηση «χώρων», οι
οποίοι δηλώνουν τρόπο ζωής σημαντικό, επίπεδο βίου, που άπτονται των υπαρξιακών
βαθύτερων αναγκαιοτήτων του ανθρώπου, που δίδουν όντως πολιτισμό και προάγουν
πέραν ιδεαλισμών ή υλισμών στην ολόπλευρη ενεργοποίηση προσώπων.
Το αρχαίο θέατρο έχει τη δύναμη να καταστεί εθνική κεντρική
αναφορά, προαγωγός στη σύγχρονη αυτοσυνειδησία του νεοέλληνα, ικανώνοντάς τον
στην έξυπνη και κριτική πρόσληψη «ξένων» στοιχείων….. »
Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η ηγεσία του
Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου έχει «συλλάβει» τα μηνύματα των καιρών και σε συνεργασία
με την Αρχαιολογική Υπηρεσία θα σχεδιάσουν και θα θέσουν σε εφαρμογή κάποια
βασικά έργα υποδομής στον αρχαιολογικό χώρο των Οινιαδών, κάτι που εδώ και 30 χρόνια απαιτεί η τοπική κοινωνία.
