Στον Τρωικό πόλεμο, η Θεά Αθηνά χρησιμοποίησε τον αγαπημένο της Οδυσσέα ως όχημα της τελικής κατάκτησης και καταστροφής της Τροίας, συμβουλεύοντάς τον να κρυφτούν οι Έλληνες σε ένα μεγάλο ξύλινο άλογο με το οποίο θα εισέβαλαν απαρατήρητοι στην πόλη. Η κατασκευή του ανατέθηκε στον Επειό, έναν άντρα που είχε κάτι κοινό μ’ εμάς όλους: ήταν αφανής, οι βασιλείς τον υποτιμούσαν και τον έβαζαν να κάνει δουλειές του ποδαριού, ώσπου μια μέρα χρειάστηκαν τη βοήθειά του και κατάλαβαν πόσο σημαντικός και αναντικατάστατος ήταν, αφού μέσα σε λίγες μέρες και με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς ανέλαβε κι έφτιαξε την παγίδα που θα έβαζε τέλος σε έναν δεκαετή πόλεμο, τον Δούρειο (=ξύλινο) Ίππο. Πράγματι έβαλε να του φέρουν τόνους ξυλείας απ’ το βουνό και κατασκεύασε το ξύλινο άλογό που είχε χωρητικότητα έως και τριών χιλιάδων πολεμιστών. Αυτό το επίτευγμα του γέμισε την καρδιά με θάρρος, οπότε μετά τη νίκη έφυγε για τη νότιο Ιταλία, ίδρυσε την πόλη Μεταπόντιο (σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, ίδρυσε την Πίζα, όπου χτίστηκε ο μαρμάρινος Πύργος της Πίζας μεταξύ 12ου και 14ου αιώνα μ.Χ.) και αφιέρωσε στη θεά Αθηνά τα εργαλεία με τα οποία κατασκεύασε το άλογο.
Σύμφωνα με τη θεϊκή βουλή, για να παρθεί η Τροία έπρεπε πριν επιτεθούν με το ξύλινο άλογο, να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Μια απ’ αυτές ήταν να κλέψουν το ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς, το Παλλάδιο, που προστάτευε την πόλη. *{Δυστυχώς οι κατασκευές από ξύλο, που είναι οργανική ύλη, αποσυντίθενται με το πέρασμα των αιώνων, γι’ αυτό τα κύρια δείγματα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού που έχουν σωθεί είναι αυτά από πέτρωμα ή μέταλλο}. Ο Οδυσσέας ανέλαβε το εγχείρημα της κλοπής και μεταμφιέστηκε σε ζητιάνο για να μπει στην Τροία, να μάθει τις περιοχές και τα κατατόπια. Το ίδιο τέχνασμα χρησιμοποίησε και μετά από δέκα χρόνια, όταν μπήκε στο σπίτι του στην Ιθάκη που το είχαν καταλάβει οι αλαζόνες μνηστήρες• τώρα όμως στην Τροία δεν ήταν τόσο απλά τα πράγματα, γιατί γινόταν πόλεμος και φυσικά ένας ζητιάνος θα κινούσε υποψίες, μην είναι κατάσκοπος. Έτσι ο Οδυσσέας διεύρυνε το σχέδιο: ζήτησε από αρχηγό των ελληνικών στρατευμάτων να τον γρονθοκοπήσει και να τον τραυματίσει, ώστε να είναι πιστευτός. Με μελανιές και τραύματα μπήκε στην Τροία και συνέλεξε τις απαραίτητες πληροφορίες, μάλιστα καθώς έφευγε έσφαξε τους φρουρούς της πύλης, αιφνιδιάζοντάς τους με την εκ των έσω απρόβλεπτη επίθεση. Το ότι τον είδαμε να ντύνεται ζητιάνος και δέκα χρόνια αργότερα, στην Ιθάκη, μας διδάσκει κάτι σημαντικό: όταν παρατηρούμε κάποιον άνθρωπο να κάνει κάτι πολυμήχανο, δύσκολο, εντυπωσιακό ή ευφυές, πρέπει να γνωρίζουμε πως έχει δουλέψει αρκετά για αυτό, πριν έρθει η στιγμή που να μπορεί να το εκτελεί άριστα. Δεν υπάρχει παρθενογένεση, όλα τα μεγάλα οφείλονται σε πολλά πρότερα μικρά, και αυτό είναι καλό γιατί έχουμε πάντα χρόνο και ενέργεια για χτίσιμο ικανοτήτων μέσω επίμονων προσπαθειών.
Προκειμένου να κλέψει το ξύλινο λατρευτικό άγαλμα, ο Οδυσσέας ξαναμπήκε στην πόλη μέσω ενός υπονόμου, με τον Διομήδη μαζί του, άξιο και ικανό πολεμιστή, για βοήθεια. Αφού σκότωσαν τους φρουρούς του ναού και το βρήκαν, ο Οδυσσέας φαίνεται πως πήγε να σκοτώσει τον Διομήδη, για να διεκδικήσει αυτός όλη τη δόξα, αλλά απέτυχε και ο Διομήδης του φέρθηκε με την αρμόζουσα σκληρότητα και υποτίμηση. Είναι στιγμή στην οποία η στοργή μας για τον πονηρό ήρωα γίνεται θυμός, επειδή εκεί που χρησιμοποιεί τον νου για μεγάλα πολεμικά επιτεύγματα εναντίον του εχθρού, γίνεται ξαφνικά κατώτερος υπηρέτης κενής ματαιοδοξίας. Στον πόλεμο πολλά μπορούν να αποκαλυφθούν• ο άνθρωπος κρύβει πλευρές του σε περίοδο ειρήνης και ασφάλειας, όχι όμως σε ακραίες συνθήκες• η αποστολή όμως ολοκληρώθηκε, αυτό είχε σημασία.
Το Παλλάδιο ήταν προικισμένο με μαγικές ιδιότητες. Στη συγκεκριμένη περίσταση ήταν καθιστό, ενώ αλλού αναφέρεται πως ήταν όρθιο με την ακαμψία των λατρευτικών ειδωλίων των Αχαιών, που συναντάμε στα μουσεία. Είχε πράγματι την ιδιότητα να εγγυάται την προστασία της πόλης που το κατείχε, γι’ αυτό ήταν πολύτιμο και πολλές πόλεις ύφαναν με τον χρόνο θρύλους συνυφασμένους με το Παλλάδιο και την κατοχή του. Το Παλλάδιο κατασκευάστηκε ως εξής: η Θεά Αθηνά όταν ήταν ακόμα μικρό κορίτσι, ασκούνταν στην πολεμική τέχνη μαζί με τη φίλη της και κόρη του θαλασσινού θεού Τρίτωνα, την Παλλάδα. Μια μέρα όμως μάλωσαν και η Παλλάδα πήγε να χτυπήσει την Αθηνά• ο πατέρας της τελευταίας, ο Δίας, επενέβη, έβαλε μπροστά της την ασπίδα του για να την προστατέψει, η Παλλάδα όμως τρομοκρατήθηκε και δεν μπόρεσε να ελιχθεί κατάλληλα στο χτύπημα που θα της έδινε η Αθηνά με τη σειρά της. Αυτό τη σκότωσε. Η Αθηνά μετανιωμένη για την πράξη της, κατασκεύασε ένα άγαλμα της Παλλάδας, τρεις πήχεις ψηλό, τα πόδια του κολλημένα, με δόρυ στο δεξί χέρι και αδράχτι στ’ αριστερό, το έντυσε με την ασπίδα του Δία, που ήταν η αφορμή του χαμού, και του απέδωσε τιμές θεότητας για έναν χρόνο, τοποθετώντας το στον Όλυμπο δίπλα στον θρόνο του Δία. Ώσπου μια μέρα μια Πλειάδα, κόρη Γίγαντα, που έγινε αστέρι και θεοποιήθηκε, η Ηλέκτρα, κρύφτηκε πίσω απ’ αυτό για να σωθεί απ’ τη σεξουαλική ορμή του Δία. Ο θεός το άρπαξε και το πέταξε μακριά στην Τρωάδα, την περιοχή στην ασιατική πλευρά του Ελλήσποντου, όπου χτιζόταν η Τροία. Εκεί, εκείνη τη στιγμή, βρισκόταν ο Ίλος ο οποίος είχε ακολουθήσει μια άσπρη αγελάδα με μαύρες βούλες ακολουθώντας έναν βασιλικό χρησμό, και ίδρυε την πόλη της Τροίας, της οποίας το άγαλμα θα ήταν προστάτης μέχρι τη στιγμή που θα το έκλεβε ο Οδυσσέας.
Η αντίληψη ότι ένα άγαλμα προστάτευε μια πόλη όσο δεν το απομάκρυναν, επικρατούσε σε διάφορους λαούς. Ως υπόσταση του ίδιου του Θεού, όταν αυτό άφηνε την πόλη, την άφηναν και οι Θεοί. Τι πιο τραγικό για έναν λαό, να νιώθει ότι και οι θεοί φεύγουν (παραιτούνται) όταν ο τόπος του πρόκειται να καταληφθεί από εχθρούς.. Όχι μόνο το έδαφος και τα οικήματα, μα η ίδια η ιδέα της πόλης, η αίσθησή της, η ασφάλεια που παρείχε στους κατοίκους θα αφανιζόντουσαν. Η σιγουριά της καθημερινότητας και η οργάνωση, οσοδήποτε χαλαρή ανάλογα με το ποιόν της πόλης, μετά από μια ζωή μέσα σ' αυτές, έρχονταν στην ανυπαρξία και η καρδιά των ανθρώπων δεν είχε πλέον τόπο να σταθεί, να ξεφυσήσει. Σύμφωνα με τον τραγικό ποιητή Αισχύλο, όταν μια πόλη πρόκειται να καταστραφεί, ακόμα και οι Θεοί - όλα όσα συμβολίζει η πόλη, τα πάντα που δίνει στους πολίτες - την εγκαταλείπουν.
Πίσω στην άλωση της Τροίας, μια άλλη πρωτοβουλία του Οδυσσέα ήταν, ενώ θα προσποιούνταν ότι φεύγουν οι Έλληνες με τα πλοία τους, να αφήσει τον ξάδελφό του Σίνωνα στην ακτή, αφού του έδωσε οδηγίες πώς να παραπλανήσει τους Τρώες που θα έβρισκαν ερειπωμένο τον Δούρειο Ίππο. Ο Σίνωνας λοιπόν παράστησε τον αδικημένο Έλληνα, ο οποίος είχε επιλεγεί να θυσιαστεί στους θεούς για να δώσουν ούριο άνεμο στα καράβια των Ελλήνων, αλλά που κατάφερε να δραπετεύσει. Έβαλε κι αυτός να τον κακοποιήσουν οι συμπολεμιστές του για να είναι πιστευτός. Κατά την ανάκριση των Τρώων, δυναμωμένος από τη θεά Ήρα άντεξε τα επιπλέον βασανιστήρια – κάψιμο, γρονθοκόπημα, κόψιμο αυτιών και μύτης – και προσποιήθηκε πως έφτασε στα όρια, ότι θα τους μαρτυρούσε τα πάντα. Έγινε απόλυτα πιστευτός και σύμφωνα με τις συμβουλές του οι Τρώες έφεραν το Άλογο στην πόλη, με τους πιο θαρραλέους πολεμιστές κρυμμένους σ’ αυτό.
Τα κάστρα πέφτουν από μέσα. Παραλληλίζοντας αυτό με την πολεμική φιλοσοφία των Σπαρτιατών, ανακαλύπτουμε ότι είχαν διαμορφώσει την αντίληψη πως αν αυτοί κάνανε σωστά το έργο τους σε καθημερινή βάση – την πολεμική τους προετοιμασία, τη διδαχή και τήρηση των αξιών της πόλης τους – τότε θεωρούσαν τον οποιονδήποτε εχθρό ως ανώνυμο και απρόσωπο. Δηλαδή δεν φοβόντουσαν τι θα αντιμετωπίσουν – φοβόντουσαν μόνο αν οι ίδιοι θα ήταν αντάξιοι της δύναμης που κρύβεται μέσα τους και αν θα την εκμεταλλευόντουσαν στο έπακρο, σε όλη την περίοδο της ετοιμασίας. Οι Σπαρτιάτες δε φοβόντουσαν τις εξωτερικές απειλές, αλλά το να μην είναι αντάξιοι της δουλειάς τους. Τα κάστρα πέφτουν ή αντέχουν, από μέσα.
Όπως οι Αχαιοί μπήκαν στην Τροία κρυμμένοι σε φαινομενικά θεϊκό δώρο, έτσι στον μικρόκοσμο η επιστήμη έχει ανακαλύψει πως κάποια βακτήρια και ιοί, που προκαλούν τις λοιμώξεις όταν μαζευτούν πολλά μαζί στον ανθρώπινο οργανισμό, εισβάλουν στα κύτταρά μας κρυμμένα πίσω από έναν θύλακα πρωτεϊνών, που μοιάζει πολύ με τις αντίστοιχες πρωτεϊνικές δομές στην επιφάνεια των κυττάρων μας (όπως ο Δούρειος Ίππος έμοιαζε με δώρο των Θεών για την πόλη). Σαν μεταμφιεσμένοι λαθρεπιβάτες απατούν τα κύτταρα και δημιουργούν δεσμούς μαζί τους, οπότε μπαίνουν με αυτά στον οργανισμό μας. Όπως στην άλλη περίσταση ο Οδυσσέας μπήκε στην Τροία μέσω υπονόμων, άλλοι απειλητικοί μικροοργανισμοί αναπτύσσουν μικροσκοπικές στοές μέσω των οποίων μπαίνουν μέσα μας απρόσκλητοι.
Η αντίσταση του οργανισμού μας στους εν δυνάμει εχθρούς του είναι τα λευκά αιμοσφαίρια, οι φρουροί του αίματος. Όταν αυτά εντοπίζουν τέτοιους παθογόνους μικροοργανισμούς, προσκολλώνται πάνω τους και τους καταβροχθίζουν, ή τους καταστρέφουν με τοξικές ουσίες. Στη μάχη πεθαίνουν και πολλοί φρουροί. Ο πανάρχαιος αυτός πόλεμος έχει προικίσει τις δυο πλευρές με την ικανότητα να μεταλλάσσονται ταχέως ώστε να υπερτερούν του εχθρού. Από τη μια ο ανθρώπινος οργανισμός μεταλλάσσει συνεχώς τα γονίδιά του ώστε να γίνονται ανθεκτικά στους ιούς (τα γονίδια είναι οι ελεγκτές κάθε δραστηριότητας των κυττάρων, και δίνουν σε κάθε σώμα την αποκλειστική του ταυτότητα και ανάπτυξη), από την άλλη οι ιοί μεταλλάσσουν το δικό τους γονιδιακό υλικό ώστε το ανοσοποιητικό μας σύστημα να μην μπορεί να τους καταστρέψει. Η πανούκλα, για παράδειγμα, είναι μια πανίσχυρη νόσος που προκαλεί το βακτήριο «Βάκιλος του Γιέρσιν», το οποίο αποκαλύφθηκε από τον Ελβετό βακτηριολόγο Αλέξανδρο Γιέρσιν, στα τέλη του 19ου αιώνα. Αυτό το βακτήριο είναι πολύ ανθεκτικό - σχεδόν αθάνατο, όπως ο Αχιλλέας έξω απ' την Τροία - και μεταδίδεται μέσω των ψύλλων στους αρουραίους, γιατί αναγκάζει να μη λειτουργεί το πεπτικό τους σύστημα, πεινάνε πολύ και αναζητούν με πάθος άλλα πλάσματα για να τραφούν, οπότε έρχονται στον άνθρωπο. Η συνέχεια της «πολιορκίας» τους είναι τραγική: όταν τα αντισώματα του ανθρώπου πάνε να τα καταστρέψουν ή να τα καταβροχθίσουν, αυτά εκκρίνουν μια πολύ τοξική ουσία η οποία τα αδρανοποιεί. Το βακτήριο καταλήγει θανατηφόρο, εάν η θεραπεία δεν είναι ταχύτατη και ισχυρή. Οι ατρόμητοι και σχεδόν αθάνατοι αυτοί «Αχαιοί» γκρέμισαν αμέτρητα κάστρα ανθρώπινου δυναμικού από την αρχαιότητα μέχρι πρόσφατα, και η απειλή υπάρχει πάντα γιατί τα βακτήρια γίνονται όλο και πιο ανθεκτικά στις αντιβιώσεις και την προσαρμογή του ανοσοποιητικού σε αυτά, η οποία γενικά είναι μια πολύ πιο αργή διαδικασία από τη δική τους ανάλογη. Ένας τέτοιος λοιμός ξέσπασε το 430 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου στην Αθήνα, με τους Σπαρτιάτες μάλιστα να την πολιορκούν. Από αυτόν πέθαναν τα δύο τρίτα των πολιτών της Αθήνας αλλά και ο Περικλής, ο σπουδαίος ηγέτης της Αθήνας, που την άφησε απροστάτευτη με τον θάνατό του, το δεύτερο έτος του πολέμου. Η απώλεια επηρέασε έντονα τη διεξαγωγή του πολέμου και την τελική ήττα των Αθηναίων. Πιο πρόσφατα στην ιστορία, όταν ακόμα τα όρια μεταξύ δοξασιών και επιστημονικής πραγματικότητας ήταν δυσδιάκριτα, η πανούκλα ονομάστηκε μαύρος θάνατος, και τον 14ο αιώνα εκτιμάται ότι σκότωσε 75 εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ μετά τον 19ο-αρχές 20ου πάνω από εκατό εκατομμύρια. Εμπνευσμένος πιθανότατα από τον λοιμό, ο σκοτεινός ποιητής Έντγκαρ Άλλαν Πόε έγραψε το διήγημα «Η μάσκα του Κόκκινου Θανάτου», μια περίοδο που όλη η οικογένειά του είχε μολυνθεί από σχετικούς παθογόνους μικροοργανισμούς: ο πρίγκιπας Πρόσπερο, προστατευμένος στο αβαείο του (τα αββαεία είχαν αρχικά ασκητικό χαρακτήρα, απέκτησαν όμως αργότερα δύναμη και εξουσία και έγιναν θρησκευτικά κέντρα μεγάλης ισχύος), οργάνωσε στις εφτά αίθουσές του έναν χορό μεταμφιεσμένων με άλλους ευγενείς. Ξαφνικά εμφανίζεται κάποιος ντυμένος όπως τα θύματα του λοιμού• όταν ο Πρόσπερο τον αντικρίζει μυστικά, ανακαλύπτει πως δεν υπάρχει τίποτα κάτω από τον μανδύα, είναι ο ίδιος ο θάνατος.
Η ζωή όμως είναι πολύπλευρη και υπάρχουν κι άλλες κυριαρχίες, όχι τόσο βίαιες όσο του Τρωικού πολέμου και της πανούκλας. Το δεύτερο αυτό επίπεδο κυριαρχίας από φυσική εξέλιξη είναι το στήριγμα ενός πολιτισμού σε άλλον αρχαιότερο, λιγότερο επιθετικό μα αξιοζήλευτο και πλούσιο στη δομή του.
Ο πρώτος σημαντικός πολιτισμός στην Ευρώπη ήταν ο Μινωικός. Πήρε το όνομά του από τον Μίνωα, θρυλικό βασιλιά που ανέφερε πρώτος ο Όμηρος, αν και πρέπει να ήταν τίτλος αξιώματος και όχι συγκεκριμένο πρόσωπο, χωρίς να αποκλείεται να υπήρξε ένας σοφός βασιλιάς Μίνωας στις απαρχές του Μινωικού πολιτισμού, ο οποίος να έδωσε το όνομά του στο αξίωμα. Στην ακμή τους ξεπέρασαν την αγροτική μορφή και ανέβηκαν οικονομικό, πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο χτίζοντας μεγάλα μινωικά ανάκτορα σε στρατηγικές θέσεις της Κρήτης, όπως η Κνωσός και τα Μάλια . Αν και είχαν δανειστεί πολλά στοιχεία από την Ανατολή, διαμόρφωσαν τη δική τους ταυτότητα που τους έκανε ξεχωριστούς, με στοιχεία όπως η ανώτερη θέση της γυναίκας (ακόμα υπό έρευνα) και η ελευθερία των καλλιτεχνών. Τρεις γενεές πριν τον Τρωικό πόλεμο, ο Μίνωας κατέκτησε την Αθήνα και τους επέβαλε τακτικό φόρο αίματος ομάδων νέων και παρθένων σαν προσφορά στον τερατώδη Μινώταυρο, ενώ ο θάνατός του εικάζεται ότι συνέβη στη Σικελία, μετά από δολοφονία από ζεματιστό λουτρό, κατά τη φιλοξενία του από Σικελό βασιλιά. Όπως όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί, έτσι κι ο μινωικός μετά τη μεγάλη δόξα καταστράφηκε από αιτίες που δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένες. Η γιγάντια έκρηξη του ηφαιστείου στη Θήρα, που γκρέμισε το μισό πανέμορφο νησί της Σαντορίνης, απείχε μόλις εκατό χιλιόμετρα από την Κρήτη και μπορεί να συνέβαλε σ’ αυτό. Μισό αιώνα αργότερα πρέπει να έγινε μια δεύτερη έκρηξη του ηφαιστείου, ακόμα μεγαλύτερη σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Σπυρίδωνα Μαρινάτο, και αυτή να έφερε το τέλος, σύμφωνα με μελέτες σε αντίστοιχες εκρήξεις ηφαιστείων που έγιναν πιο πρόσφατα οπότε οι επιπτώσεις τους παρατηρήθηκαν με ακρίβεια. Θεωρήθηκε ακόμα ότι η αναφορά στη Βίβλο, στα Σόδομα και τα Γόμορρα που καταστράφηκαν από τον ουρανό, ήταν έμμεση αναφορά σε αυτήν την ηφαιστειακή θεομηνία.
Λίγο καιρό όμως μετά την πτώση του Μινωικού πολιτισμού, μια αχαϊκή δυναστεία, οι Μυκηναίοι (Έλληνες) που ήρθαν από τα βόρεια, εγκαταστάθηκαν στο ανάκτορο της Κνωσού, που δεν είχε καταρρεύσει μετά τις γενικές καταστροφές. Από εκεί οι Μυκηναίοι κυβέρνησαν μεγάλο τμήμα της Κρήτης, ίσως σε ολόκληρο το νησί. Το πιθανότερο είναι πως έγινε πολεμική κατάκτηση του ανακτόρου, αν και διατυπώθηκαν θεωρίες για γάμους μεταξύ δυναστειών ή απλά φυσικές συνέπειες των ηφαιστειακών εκρήξεων. Ο εγγονός του Μίνωα, Ιδομενέας, ήταν πάντως ο διάδοχος βασιλιάς που πήρε μέρος με το μέρος των Μυκηναίων στον Τρωικό πόλεμο, στον οποίο θα ταξιδεύουμε μαζί οι Μυθολόγοι από εδώ και πέρα, δεμένος από τον όρκο των μνηστήρων της Ωραίας Ελένης, που όριζε πως έπρεπε να συμμετέχει στην εκστρατεία, άρα με ογδόντα πλοία - τη δεύτερη μεγαλύτερη για την εποχή δύναμη - αντιπροσώπευε τις πόλεις της Κρήτης, υποτελής στον Μυκηναϊκό πολιτισμό.
Αν και οι Αχαιοί βρισκόντουσαν στην ηπειρωτική Ελλάδα από το 2.000 π.Χ., μόλις ήρθαν σε επαφή με τη μινωική Κρήτη μετά από τέσσερις αιώνες, όταν βρισκόταν στην ακμή της, επηρεάστηκαν βαθιά από τον πολιτισμό της και διαμορφώθηκαν απ' αυτόν. Στους τάφους των Μυκηναίων βασιλιάδων της εποχής, δεν μπορούμε καν να ξεχωρίσουμε ποια αφιερώματα-αριστουργήματα ήταν Μυκηναϊκά ή εισηγμένα από την Κρήτη, πλασμένα από Μινωίτες μετανάστες ή από Μυκηναίους μαθητές τους. Οι Μυκηναίοι εκμινωίστικαν, αλλά κράτησαν την αυθεντική γλώσσα τους και την πολεμική ιδιοσυγκρασία, που φαίνεται πως τους έκανε πιο τραχείς και μινιμαλιστικούς από τους «πολύχρωμους» Μινωίτες. Η πανάρχαια Μητέρα-Θεά των Μινωιτών, που παρίστανε εξώστηθη γυναίκα να κρατάει φίδια, συνέχισε να υπάρχει, ενώ πρέπει να δημιουργήθηκε διαμάχη ιδεολογιών μεταξύ της Κρητικής μητριαρχίας και της Μυκηναϊκής (ελληνικής) πατριαρχίας.
Υπάρχουν στο μουσείο Ηρακλείου Κρήτης δυο παγκόσμια γνωστά ειδώλια της χθόνιας (του Κάτω Κόσμου από τη Χθόνα -> γη) Μητέρας-Θεάς των Όφεων, από φαγεντιανή, που βρέθηκαν στα θησαυροφυλάκια του ιερού του ανακτόρου της Κνωσού. Ίσως απεικονίζουν μητέρα-θεά και κόρη-θεά. Παρατηρούμε σε αυτά τη μόδα της μινωικής εποχής: γυμνό στήθος, στενό περικόρμιο με μανίκια, μακρύ φόρεμα με στολίδες, υφάσματα πολυποίκιλτα με κεντητά ή υφασμένα θέματα. Το ειδώλιο της θεάς απλώνει τα χέρια, και φίδια περιβάλλουν τον κορμό και ανεβαίνουν ως την ψηλή της τιάρα. Το δεύτερο ειδώλιο, η κόρη, κρατά δυο φίδια στα χέρια της, ενώ πάνω στο κεφάλι της κάθεται ένα μικρό ζώο. Από τα εκθέματα αντιλαμβανόμαστε πως οι Μινωίτες λάτρευαν το φίδι, το οποίο συμβόλιζε τον κόσμο κάτω από τη Γη, και συνδεόταν με πολλές δυναμικές, μεταξύ αυτών με την ιερή ιδιότητά να αντιλαμβάνεται την έλευση ενός σεισμού πριν εκδηλωθεί, με τη δύναμη λόγω των συσφικτήριων δακτυλίων, την ενέργεια, την προστασία, την ανάσταση λόγω της αλλαγής δέρματος, την κακεντρεχή όψη της φύσης λόγω της επικινδυνότητάς του.
Εκτός από την τέχνη, οι Μυκηναίοι επηρεάστηκαν από τους Μινωίτες και στη γλώσσα τους. Έτσι στην Κνωσό ανακαλύφθηκαν πολλές πινακίδες με γραφή Γραμμική Β’, την πρώτη επίσημη γραφή των Μυκηναίων και της ελληνικής γλώσσας. Δυστυχώς οι πλάκες περιείχαν μόνο λογιστικά στοιχεία της εποχής, δεν μας αποκαλύπτουν φιλολογικά ή θρησκευτικά στοιχεία. Είναι όμως εμφανείς οι επιρροές σε αυτήν της Γραμμικής Α’, καθαρά Μινωικής, που πινακίδες της βρέθηκαν σε πολλά μέρη: Κνωσό, Φαιστό, Χανιά, Μάλια κλπ. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Α’ θα αποκαλύψει κρίσιμα στοιχεία για την καταγωγή των Μινωιτών, από πού κατάγονται αυτοί οι «πρώτοι Ευρωπαίοι».
Έτσι παρατηρούμε τον Μινωικό πολιτισμό, με σαφείς επιρροές από την Ανατολή, ο οποίος ενώνεται έπειτα με τους Μυκηναίους, ατόφια ελληνικό προϊστορικό πολιτισμό της κεντρικής και νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας. Ταυτόχρονα, οι Μινωίτες θεωρούνται ελληνικός πολιτισμός ήδη από τις απαρχές του, πολύ πριν την άφιξη των Μυκηναίων στην Κρήτη, και μαζί οι δυο αποτελούν την αρχή της ιστορίας και της τέχνης στην Ελλάδα. Είτε ως κατακτητές είτε ως φίλοι, οι Μυκηναίοι ανέλαβαν την εξουσία της Κνωσού και της Κρήτης, αλλά ο Μινωικός πολιτισμός χάρη στην ομορφιά και την ελευθερία του, παρέμεινε χαραγμένος βαθιά πίσω από τη Μυκηναϊκή επιφάνεια.
Η δυναμική της επιβολής ενός πολιτισμού σε έναν άλλο, μα ουσιαστικά η στήριξη και έμπνευση του κατακτητή από τον κατακτημένο, συμβαίνει και στον μικρόκοσμο. Κατά την εγκυμοσύνη, η γυναίκα φέρει ένα ωάριο, το οποίο αναπτύσσεται θαυμαστά μέχρι τη γέννηση του βρέφους. Όσο το έμβρυο βρίσκεται στην κοιλιά της μητέρας του, όλα τα κύτταρά του φέρουν τα δικά του γονίδια, η γονιδιακή του ταυτότητα είναι ατόφια. Μόλις όμως βγει στο περιβάλλον, δέχεται αμέσως εισβολή βακτηρίων (αυτοί οι οργανισμοί ονομάστηκαν έτσι λόγω της ομοιότητάς τους στο μικροσκόπιο με ράβδους –> ραβδιά -> βακτηρίες, αρχαιοελληνική λέξη, η οποία μετασχηματίστηκε αργότερα από “βακτήρια” σε “βακτηρίδια”) που εισβάλουν από το δέρμα, το στόμα, όλο το πεπτικό σύστημα. Τελικά τα βακτήρια υπερισχύουν, και το σώμα του ενήλικα ανθρώπου έχει δεκαπλάσιο με εικοσαπλάσιο αριθμό βακτηρίων, απ’ ότι των αυθεντικών κυττάρων που κληρονόμησε από τη μητέρα του, συνεπώς είναι πλέον απόγονος όλου του περιβάλλοντος κόσμου και όχι μόνο της μητέρας και του πατέρα.
Οι εκατοντάδες αυτές ποικιλίες βακτηρίων δεν απειλούν τον οργανισμό όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα λειτουργεί καλά, και αυτό συμβαίνει με τη συνετή ζωή (δυνατή διατροφή, μέτρια γύμναση, μέτρο στη σωματική κόπωση και τα συναισθήματα – γενικά μια σοφή αντιμετώπιση της ζωής) και με λίγη τύχη. Αντιθέτως κάποια βακτήρια είναι σημαντικά γιατί συνθέτουν βιταμίνες από απλά στοιχεία, ισχυροποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα και προστατεύουν από επικίνδυνους μικροοργανισμούς – δηλαδή προετοιμάζουν τον οργανισμό. Όταν το ανοσοποιητικό χάνει την ισορροπία του ή υπάρχουν ανοιχτές πληγές, κάποια βακτήρια αρχίζουν και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, οπότε προκαλούν αρρώστιες. Είναι μια φυσική ισορροπία: αν και τα βακτήρια είναι επικίνδυνα σε μεγάλους αριθμούς, σε μικρούς χρειάζονται ώστε να σκληραγωγούν το σώμα. Είναι όπως οι αντιξοότητες: κάθε ανθρώπινο πρόβλημα ενέχει ένα ίσο ή μεγαλύτερο μάθημα. Πρέπει όμως να το αντιμετωπίσει κανείς κατάλληλα, για να φτάσει στο μάθημα κι όχι στον «Δράκο που φυλάει τον θησαυρό», τον συμβολικό θάνατο του καλού/άξιου. Με δεδομένο ότι το Σύμπαν είναι άπειρο και τα συμβάντα αμέτρητα, είναι πολύ επιφανειακό να περιμένει κανείς ότι δεν θα έρχονται προς το μέρος του ατυχείς, δύσκολες περιστάσεις. Αυτό που μπορεί να κάνει ώστε να επιβιώσει και να εξελιχθεί, είναι σε καθεμιά απ’ αυτές να ψάχνει το μάθημα, και ίσως να περνά μέσα από όλη την κατάσταση, ώστε (α) να γίνει πιο σοφός και (β) να γίνει πιο ανθεκτικός.
Δυο κλασικά λάθη που φαίνεται πως κρατάνε ολόκληρο τον πολιτισμό μας πίσω, είναι οι κατηγορίες και οι ασημαντότητες. Οι πρώτες παγιδεύουν τον άνθρωπο σε φαύλο κύκλο απολαυστικών, αρνητικών, λεκτικών ή έμμεσων/άμεσων επιθέσεων προς εξωτερικούς παράγοντες (ο κακός συνεργάτης, ο ζηλιάρης συγγενής, αυτοί που έχουν πλούτο ή κυβερνούν τον κόσμο, ο άθλιος συνεργάτης κλπ.) και εμείς φαινόμαστε αδικημένοι, ή οι δίκαιοι που μας αξίζει το καλύτερο, που δεν μας δόθηκε. Η παγίδα εδώ είναι ότι όσο φωνάζουμε για να ξεσκεπάσουμε «άλλους», στους οποίους δεν έχουμε δύναμη επιρροής με αυτήν την πράξη μας, τόσο περισσότερο δηλητήριο αγιάτρευτο εισχωρεί μέσα μας. Έρχεται μια μέρα που έχουμε συσσωρεύσει τόσον αρνητισμό, που κάτι μέσα μας πεθαίνει και παρατάμε τον σκοπό που θεωρούσαμε ότι ήμασταν οι δίκαιοι αναζητητές του, γιατί σιχαθήκαμε απ’ το δηλητήριο το οποίο συνόδευε σχεδόν πάντα τις κατηγορίες μας(η ζωή είναι συσσωρευτική). Ο σκοπός παραμένει σπουδαίος• η παθιασμένη εστίασή μας σε πράγματα που δεν μπορούμε να αλλάξουμε (όπως οι άλλοι) μας έφερε στη θέση που δεν έπρεπε: να μην κοιτάμε τη δουλειά μας.
Οι ασημαντότητες πάλι, είναι μόδες που τραβάνε την προσοχή μας γιατί είναι εξαιρετικά καλοστημένες. Στον σημερινό εμπορικό τεχνολογικό κόσμο, το μάρκετινγκ ειδικεύεται στο να μας προκαλεί έντονα συναισθήματα προκειμένου να αγκιστρωθεί η καρδιά μας με το ανάλογο προϊόν ή υπηρεσία. Με τη δύναμη και της εικόνας (υψηλής ευκρίνειας πλέον, καλύτερης κι απ’ την πραγματική) μας δίνονται σκηνές που διεγείρουν τα βαθύτερα συναισθήματά μας, άμεσα. Δυστυχώς η σημασία τους – ιδιαίτερα σε μια εποχή κρίσης – είναι μηδενική, οπότε έχουμε αγκιστρωθεί σε χάσιμο χρόνου, και αποπροσανατολισμό της ψυχικής μας ενέργειας. Πάλι μεταφερόμαστε στο ίδιο σημείο: δεν κοιτάμε τη δουλειά μας. Όλα αυτά είναι υποκατάστατα, κατά κύριο λόγο ανώφελα ή αποδυναμωτικά. Στην προσπάθεια λοιπόν σκληραγώγησης, πρέπει οι άνθρωποι, και στο σώμα και στην κοινωνική ζωή τους, να είναι ξύπνιοι στη δρομολόγηση της ενέργειάς τους.
Στο θέμα μας όμως, εκατοντάδες είδη βακτηρίων ενώνονται μετά τη γέννηση με τα ανθρώπινα κύτταρα, με αποτέλεσμα αν η συμβίωση των δύο «πολιτισμών» είναι καλή, να έχουμε έναν ανώτερο από τη μίξη. Θα το καταλάβουμε αυτό με τα μιτοχόνδρια, βακτήρια που χρονολογούνται στις απαρχές της ζωής στη Γη, και ήταν από τα πιο νικηφόρα βακτήρια - κέρδισαν θέση ακόμα και στον κύκλο αναπαραγωγής του ανθρώπου. Τα μιτοχόνδρια κατάφεραν πριν περίπου δυο δισεκατομμύρια χρόνια να εκμεταλλευτούν τη δύναμη του οξυγόνου, το οποίο καταστρέφει οτιδήποτε βρίσκεται στον δρόμο του. Με αυτό τα μιτοχόνδρια έκαιγαν (=οξείδωναν) διάφορες ουσίες, απελευθερώνοντας έτσι πολύ μεγάλα ποσά ενέργειας. Για να υφίσταται ένας οργανισμός τόσο πολύμορφος και ενεργειοβόρος όσο ο άνθρωπος, έπρεπε τα υπόλοιπα κύτταρα που σε ομάδες σχημάτιζαν σιγά σιγά μορφές ζωής, να χρησιμοποιήσουν τη μοναδική αυτή ικανότητα των μιτοχονδρίων, που ονομάζεται και κυτταρική αναπνοή, για να παίρνουν την απαιτούμενη ενέργεια. Έτσι τα τελευταία ενσωματώθηκαν στις ομάδες κυττάρων, τους έδωσαν ενέργεια και η φύση τα απογείωσε φτάνοντας σε αποκορυφώματα όπως ο ανθρώπινος οργανισμός. Τα μιτοχόνδρια σαν βακτήρια μεταδίδονται πλέον από γενιά σε γενιά, από τη μήτρα και όχι σαν ξένα, και φυσικά έχουν προσαρμοστεί τόσο στα ανθρώπινα κύτταρα που αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος τους.
Η φύση παίζει με την ανθρώπινη υπόσταση, όπως παίζει με τους πολιτισμούς, τις κοινωνίες, όλες τις οργανωμένες δομές που αναγκαστικά υπακούν τους νόμους της. Αν κοιτάξουμε λίγες χιλιετίες πριν, διαπιστώνουμε ότι οι πρόγονοί μας ήταν οι αρχαίοι Έλληνες ή άλλοι λαοί, κανείς δεν ξέρει τις γενεές που προηγήθηκαν μέχρι να φτάσει να υπάρχει αυτή ή αυτός. Αν κοιτάξουμε πιο μακριά, βλέπουμε άλλους προγόνους μας, πιο ζωόμορφους, που κάποτε μάλιστα ήταν τετράποδα. Ακόμα πιο μακριά, παρατηρούμε απρόσμενα μικρούς προγόνους μας - μικροσκοπικούς οργανισμούς που επιβίωναν στα βάθη των ωκεανών ή σε θύλακες, σε πετρώματα. Κοιτάμε ακόμα πιο μακριά, όπου οι πρόγονοι δεν ήταν έμβιοι, αλλά στοιχεία του Σύμπαντος που εκτοξεύθηκαν στη Γη από τεράστια άστρα που πέθαναν (έσβησε ο πυρήνας τους) και εξερράγησαν, σκορπίζοντας στο Σύμπαν τα υλικά τους. Πιο μακριά, στα έσχατα του Κόσμου, ο πρώτος οίκος όλων τούτων ένα σημείο, ένα αυγό, απ’ όπου δημιουργήθηκε το γνωστό Σύμπαν, ο χώρος, ο χρόνος, ο χωροχρόνος σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, η «Μεγάλη Έκρηξη». Και η σύγχρονη επιστήμη ερευνά μεταξύ των άλλων, τι προϋπήρξε της Μεγάλης Έκρηξης, και πώς αυτή δημιουργήθηκε.
Λοιπόν δεν έχουμε προικισθεί μόνο με τη σοφία και την εμπειρία αρχαίων πολιτισμών• χαμένα δώρα μέσα στα εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, προσφέρθηκαν από τη φύση στους προγόνους όλων των ανθρώπων. Σύμφωνα με τη μυθολογία τα δώρα αυτά δόθηκαν από τους Θεούς• ο Προμηθέας για παράδειγμα, της ελληνικής μυθολογίας, Τιτάνας ή γιος Τιτάνα, πολυμήχανος πολύ πριν τον Οδυσσέα, έσωσε τους ανθρώπους από την αδιαφορία των Θεών, με το να αντιταχθεί στην απόφαση του Δία να τους παρατήσει στη μοίρα τους. Αυτός τους είχε πλάσει, με τη βοήθεια της Αθηνάς, με πηλό και φωτιά, δίνοντάς τους μορφή κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των Θεών – μάλιστα στον Πανοπέα Φωκίδας (σήμερα βρίσκεται εκεί το χωριό Άγιος Βλάσιος, στον νομό Βοιωτίας) έδειχναν σε μια χαράδρα πετρώματα που έμοιαζαν με πηλό και η μυρωδιά τους θύμιζε μυρωδιά του ανθρώπινου σώματος, και έλεγαν πως ήταν πηλός που απέμεινε από το πλάσιμο. Ο Προμηθέας χρησιμοποίησε τη σοφία του επιθετικά ώστε να βοηθήσει τα πλάσματά του, άρα μας έδωσε ελπίδα και κινητήριο δύναμη. Έπειτα έδωσε και τη φωτιά και τις τέχνες που σχετίζονται με αυτήν, κλέβοντάς τις για τους ανθρώπους από το εργαστήρι του Ηφαίστου και της Αθηνάς. Άλλα δώρα ήταν να τους διδάξει τις επιστήμες (μια από τις μεγαλύτερες ελπίδες της ανθρωπότητας), τις τέχνες, τις επινοήσεις και τα επιτεύγματα, τα φάρμακα, τα μέταλλα, τους αριθμούς και τα γράμματα. Η κλοπή του όμως τιμωρήθηκε από τον Δία-πατέρα των Θεών, ίσως ήταν και αφορμή, γιατί ο Προμηθέας είχε ξεγελάσει κι άλλη φορά τους Θεούς: με τέχνασμά του, στις θυσίες οι άνθρωποι θα τρώγανε το ψαχνό και θ’ αφήναν μόνο τα κόκκαλα και τα λίπη στους Θεούς. Έτσι η τιμωρία του ήταν να δεθεί σ’ έναν βράχο στα πέρατα του κόσμου, όπου κάθε μέρα ένας πελώριος αετός θα του έτρωγε το συκώτι, και ό,τι άλλο χρειαζόταν μέχρι να φτάσει σ’ αυτό, ενώ το βράδυ το σώμα του θεραπευόταν, για να τον τρώει πάλι τ’ άλλο πρωί.
Σωστός Προμηθέας (Προ-μαθ-εύς, αυτός που προμαθαίνει, που προετοιμάζεται), η Φύση μας προίκισε με αμέτρητα δώρα, μέσα σε εκατομμύρια χρόνια. Η κυτταρική αναπνοή, ο ανθρώπινος εξελιγμένος νους, οι κατάλληλες συνθήκες για την ύπαρξη ζωής στη Γη, τα αισθητήρια όργανά μας, είναι μικρά παραδείγματα της απέραντης προσφοράς.
Σύμβολο:
Το σχέδιο.
Το Παλλάδιο, το ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς, προστάτευε στον μύθο την πόλη η οποία το φιλοξενούσε, από κάθε κατάκτηση. Έτσι προστατεύει και ένα σχέδιο, τον άνθρωπο από τον διασκορπισμό του χρόνου και των δυνάμεών του. Η φωτιά του Προμηθέα, η ανθρώπινη σοφία, μας κάνει ικανούς να διαχειριζόμαστε σχέδια, όπως ακριβώς κάνει η φύση χωρίς μολύβι και στυλό, διαχειριζόμενη με συνεχή δράση τις ύλες σε συνδυασμό με τους συμπαντικούς νόμους. Μπορούμε να συλλαμβάνουμε νοητικά στοχευμένους μηχανισμούς και αλληλεπιδράσεις, ώστε να τα υλοποιούμε και να ωθούμε την προσωπική μας αξία ένα μέτρο μπροστά τη φορά, όπως και τον Κόσμο αν επιθυμούμε, αν το σχέδιό μας το υφαίνουμε πάνω σε ηθικές, φιλοσοφικές διαστάσεις, ή αν τύχει. Δίχως το σχέδιο η ζωή είναι σαν περιπλάνηση στη ζούγκλα: δεν υπάρχει μονοπάτι, κανείς δεν ξέρει πού θα μας βγάλει η επόμενη κίνηση - και ο κόσμος είναι σκληρός, όχι μόνο θαυμαστός. Το σχέδιο είναι ο χάρτης μας, η ύπαρξή του και μόνο επαναπροσδιορίζει την διόρθωση της κάθε στροφής που μας αναγκάζει η ζωή να παίρνουμε κάθε ώρα κάθε ημέρας. Προμαθαίνουμε με τον νου, πειθαρχούμε με το σώμα, ρέουμε με το συναίσθημα. Ο Σωκράτης είπε ότι αυτός είναι πραγματικά ελεύθερος, ο άνθρωπος που έχει τον έλεγχο (με τη θετική έννοια της αρμονικής και σοφής δράσης, όχι την αρνητική του εξαναγκασμού) της κάθε ώρας της ζωής του.
Η άλλη πλευρά:
Η ζωή, και πολύ πριν απ’ αυτήν το Σύμπαν, δραστηριοποιούνται και υπάρχουν από το σχέδιο της φύσης και μόνο, από τις απαρχές, δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Η κάθε ανθρώπινη προσπάθεια είναι σπουδαία, αξιότιμη, επιθυμητή έως αναγκαία, πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι ο κόσμος είναι κάτι ατελείωτο, ανεξαρτήτου αποτελέσματος. Αυτή είναι μια ενθαρρυντική σκέψη, γιατί μας απαλλάσσει από την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει μόνο ένας δρόμος, ενώ μας θυμίζει ότι η ομορφιά και η περιπέτεια είναι παντοτινές, ακόμα και όταν δεν υπάρχει ανθρώπινη συνείδηση να τις ονομάζει, ούτε συναισθηματική υγεία για να τις εκτιμήσει. Η ύπαρξη και η σκέψη είναι διαφορετικά επίπεδα κατάστασης, και όσο εξαρτημένα είναι, τόσο ελεύθερα είναι το ένα απ' το άλλο.
Αποστόλης Αλεξόπουλος
