Από το βιβλίο: Οινιάδες - Κατοχή , 1986, (Διονύσης Μιτάκης)
1. " Οι Οινιάδαι "
Η γνώση μας για τα πράγματα καλό είναι να αρχίζει με την εξέταση στα ονόματα, έλεγαν οι Αρχαίοι, << αρχή γνώσεως η σοφίας ονομάτων επίσκεψης >> Ιδιαίτερα προέχει η διευκρίνιση, όταν το όνομα παραδίνεται σαν και τούτο αμφιλεγόμενο.
Όπως η πρωτεύουσα της αρχαίας Ακαρνανίας, " ο Στράτος ", ήταν γένους αρσενικού, έτσι και η έτερη διάσημη παραχελωική και πιο μεσημβρινή Ακαρνανική πόλη, " οι Οινιάδαι ", απαντούσε επίσης σε γένος αρσενικό, αλλά τούτη μόνο σε πληθυντικόαριθμό, όπως διευκρινίζει απαρερμήνευτα ο Πολύβιος ( Ιστ. ΄Δ 65 ) που γράφει το όνομα έναρθα: << την άκρα (= ακρόπολη) την εν της Οινιάδαις >>, <<τούς γαρ Οινιάδας κεισθε συμβαίνει παρά θάλατταν>>. Το ίδιο ακριβώς όνομα της πόλης έφεραν και ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι α υ τ ή ς, <<ο ι Ο ν ι ά δ α ι>>, καθώς σαφώς μας γνωρίζει πρώτος ο Θουκιδίδης ( Ιστ. Β' 102 και Δ' 77 ): <<ες γάρ Οινιάδας αεί ποτέ πολεμίους όντας μόνους Ακαρνάνων...>>, << Οινιάδας δε υπό τε Ακαρνάνων πάντων κατηναγκασμένους>>. Στήν ονομασττική ενικού ο κάτοικος των Οινιαδών λεγόταν
<< ο Ο ι ν ι ά δ α ς >> και στη γενική κλινόταν σύμφωνα με τα δωρικά πρωτόκλιτα
<< τ ο υ Ο ι ν ι ά δ α >>, όπως παρατηρούμε και στην επιγραφή του Θέρμου ( βλ. κεφ. δ΄5),
<< ...στραταγων Βυναθάρου Οινιάδα...υπαρχέοντος Ιππολάου Οινιάδα, γραμματεύντος Περικλέος Οινιάδα>> .
Αφού λοιπόν πόλη και κάτοικοί της ακούγονταν και γράφονταν αδιάκριτα << οι ΟΙνιάδαι.... τούς Οινιάδας>>, δηλ. είχαν το αυτό όνομα, θάπρεπε κανονικά να ταυτωνυμούν και στη σημερινή μας γλώσσα, ήτοι << οι Οινιάδες, τους Οινιάδες>>, είτε πρόκειται για την πόλη είτε για τον πληθυσμό της. Ωστόσο, πρός διάκτιση κι αποφυγή άλλης σύγχυσης, μεθοδικότερον ξ πρακτικότερο έρχεται ν α γ ρ ά φ ο μ ε κ α ι π ρ ο φ έ ρ ο μ ε << ο ι Ο ι ν ι ά δ ε ς, τ ο υ ς Ο ι ν ι ά δ ε ς >> ε ι δ ι κ ά γ ι α τ η ν α ρ χ α ί α π ό λ η, ε ν ώ γ ι α
τ ο υ ς κ α τ ο ί κ ο υ ς τ η ς ν α π ρ ο τ ι μ ο ύ μ ε τ ο ν α υ δ ι ά κ ρ ι τ ο
τ ύ π ο << ο ι Ο ι ν ι α δ ί τ ε ς, τ ο υ ς Ο ι ν ι α δ ί τ ε ς>>.
Κρίναμε πρωταρχικά απαραίτητες τις ωσάνω διευκρινίσεις, επειδή ήδη παρατηρείται κάμποση ονομαστική σύγχυση, ακόμα και σε ειδικούς συγγραφείς. Παραδειγματικά στο μεγάλο λεξικό, Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσσας (Thesaurus Graecae Linquae) του Ερρίκου Στεφάνου δηλώνεται σε θηλυκο γένος το συζητούμενο όνομα,
<< Ο ι ν ι ά δ α ι , α ι >>, κι από κει ίσως παρασύρθηκε ο Ραγκαβής ( Τα Ελληνικά, Αθ. 1853, Α' 740, 750, 763) και έγραφε εσφαλμένα << αι Οινιάδαι , τας Οινιάδας>>.
Εξάλλου ο αρχαιότερος ίσως γνωστός μας Έλληνας γεωγράφος, ο Σκύλαξ ο Καρυανδέας (Περίπλους, Βιέννη 1807, Α' 32) μας γνωρίζει τύπο σ'ενικό αριθμό, <<Οινιάδα πόλις>>, και άλλον επίσης πρωτόκλιτο, θηλυκού γένους και ενικού αριθμού τύπο, << Ο ι ν ί α >>, ο Στράβων (Γεωγρ. Ι 450, 2): << Στράτος ανάπλουν έχουσα τω Αχελώω πλειόνων η διακοσίων σταδίων, και οι Οινία, και αυτή επί τω ποταμώ, η μέν παλαιά ου κατοικουμένη, ίσον απέχουσα της θαλάττη και του Στράτου, η δε νύν έχουσα εβδομήκοντα σταδίους υπέρ της εκβολής διέχουσα>>, ήτοι: Η πόλη Στράτος, π' απέχει μ' ανάπλου του Αχελώου περισότερο από διακόσα στάδια, και η Οινία, που είναι και αυτή κοντά στο ποτάμι. Η παλαία Οινία είναι ακατοίκητη τώρα και απέχει εξίσου από τη θάλασσα και απο το Στράτο, ενώ η τωρινή βρίσκεται 70 στάδια πάνω από τις εκβολές του Αχελώου. Σημειωτέο ότι η γραφή << Οινία >> δέχεται ο Leake ( Travels in Northern Greece London 1835, III 563), ενώ ο Pouqueville ( Voyage dans La Grece,Paris 1820, III 132. Βλ. και ΜΜΕ, Β' 760) γράφει <<Αινία>> και σε νεότερες εκδόσεις διορθώνουν, <<Οινιάδαι>>. Στον Πουκεβίλ παραπέμπει ο Ραγκαβής ( Ελλ. Α' 767-6) που υποστηρίζει αυτά: << Α ι ν ε ί α, δυο πόλεις παλαιά και νέα Αινεία, αμφότεραι μικρόν απέχουσαι της δεξιάς όχθης του Αχελώου η μέν παλαιά, ήτις ην ακατοίκητος επί Στράβωνος, έκειτο εν αποστάσει 100 σταδίων από των εκβολών του ποταμού, ίσον απέχουσα της θαλάσσης και της πόλεως Στράτου, η δε νέα έκειτο κατωτέρω και απείχε των αυτών εκβολών περί τα 70 στάδια. Η παλαιά Αινεία έκειτο μεταξύ των νύν χωριών Ζευγολατίου και Τσιφλικίου, κατά το μέσον της απο θαλάσσης πρός την Στράτον οδού, της δε νέας Αινείας τα συντρίμματα σώζονται στο χωριό Παλαιοκατούναν, ακριβως κατά την προαναφερθείσαν απόστασιν των 70 σταδίων, 3 1/2 ωρών>>.
Δηλαδή ο Ραγκαβής μιλά για δυο ξεχωριστές πόλεις, παλιά και νέα Αινεία και Οινία, άσχετες ,ε την πόλη που συζητούμε, ενώ πολλοί ταυτίζουν τη νέα Οινία με τους Οινιάδε, οπότε βρισκόμαστε μπρός σε δυο γεωγραφοιστορικά και αρχαιολογικά ζητήματα: Ταυτιζόταν η μνημονευόμενη νέα Οινία με τους Οινιάδεςη όχι; Αν ναι, τότε θα πρέπει ν' αναζητηθεί μόνο η παλαία Οινία κάπου από την Πεντάλοφο και πάνω. Αν όχι, απαιτεί αναζήτηση και η νέα Οινία η Αινεία, οχι μόνο στην Παλιοκατούνα ( Λεσίνη ) που που υποδείχνουν πο Πουκεβίλ - Ραγκαβής, μα και στόν Αιλιά, αν μη και σ' αυτήν την Κατοχή. Πλήν παρεμπιπτόντως θίξαμε τα προβλήματα αυτά, που βέβαια τ' αφήνομε ανοιχτά, αφού εδώ άλλωστε μας ενδιαφέρει το γλωσσικό, ανίσως κάποτε <<οι Οινιάδαι>> λέγονταν και <<Οινία>> η <<Οινιάδα>>.
Άλλοι πάλι το όνομα της πόλης επίσης γένους θηλυκού και αριθμού ενικού, αλλά κλίσης τρίτης, ήτοι <<η Οινιάς>> . Τούτη κυρίως η γραφή προκαλεί μέχρι σήμερα παρανοήματα σοβαρά. Την πρωτοσυναντούμε στο σχολιαστή Θουκυδίδη ( Β' 102): << Οινιάς πόλις εστίν εν τω στομιώ του Αχελώου, η και νύν Δραγαμέστη λεγομένη >> . Ο Μλέτιος (Γεωγραφία, Βενετία 1807, Β' 292) διορθώνει γεωγραφικά το σχολιαστή, τοποθετώντας σωστά την πόλη στον Τρίκαρδο, αφήνει όμως γλωσσικάτο << Οινιάς >> σαν όνομα της πόλης, αν και χρησιμοποιεί αυτό τριτόκλιτα και στον πληθυντικό αριθμό, << των Οινιάδων >> ( σ. 264 και 293 ). Έτσι το λάθος πέρασε και σ' άλλους συγγραφείς, λ.χ στο Στασινόπουλο ( Το Μεσολόγγι, Αθ. 1920, σ. 35, 37, 38) και το βλέπουμε συχνά στον περιοδικό τοπικό τύπο.
Πρόκειται για λάθος, επειδή << Οινιάς >> λεγόταν ειδικά η γή, η περιοχή των Οινιαδών, όπως μαρτυερεί ο Στέφανος ο Βυζάντιος: << Ο ι ν ι ά δ α ι , πόλις Ακαρνανίας πρός τω Αχελώω....λέγεται και Ο ι ν ι ά ς η χ ώ ρ α >>. Δεν αποκλείεται να λεγόταν η χώρα και
<< Οινία>> και <<Οινιάδα>>, η και η πόλη νάχε κάποτε αυτά τα ονόματα, αλλά δεν επιβεβαιώνεται για να υποστηρίξομεκάτι τέτοιο. Πολύ πιθανό η μάλλον βέβαιο θεωρούμε ότι με τις λέξεις <<οινία, οινιάς, οινιάδα>>,
ιδίως με τις δυο τελευταίες,θα αποδινόταν και η κάτοικος της πόλης, ήτοι <<Οινιάς>> (γυνή).
Σημειώνομε επίσης ότι το όνομα τούτο απαντούσε και ως προσηγορικό, <<η Οινιάς>> =
το αγριοπερίστερο, και παρότι αφθονούσαν κείθε αυταά τα πουλιά, δε φαίνεται πιθανό να πήρε απ' αυτά την ονομασία ο τόπος. Ακόμα <<Οινιάς>> ονομάστηκε μετεπαναστατικά δήμος, <<Δήμος Οινιάδος>> , με πρωτέυουσα την Κατοχή, για τον οποίον όμως θα μιλήσουμε οικείως στο Β' μέρος του βιβλίου.
Παραθέσαμε ενημερωτικά όλους τους συσχετικούς λεκτικούς τύπους για να φανεί ότι είναι λάθος να λέγεται και γράφεται η αρχαία πόλη << Οινιάς , Οινιάδα>>, ότι το σωστό της όνομα ήταν << Οι Οινιάδαι>>, κι ότι αναφερόμενοι σ' αυτά σήμερα πρέπει να γράφομε << οι Οινιάδες, τους Οινιάδες>> και να διαστέλλομε τους κατοίκους της <<οι Οινιαδίτες, οι Οινιαδίτισσες>>.
Κλείνοντας το τυπολογικό μέρος, λέμε ακόμα ότι οι συγγενικές λέξεις απαντιούνται και με γραφή <<ει>> αντι << ι >>, ήτοι << Οινεία, Οινειάς, Οινειάδα, Οινειάδαι >>. Κυρίως έτσι απαντιέται η ομώνυμη πόλη << Οινειάδαι >> στην οίτη Ανατολικής Στερεάς.
Ως προς το ετυμολογικό τώρα, το ριζικό η αρχικό θέμα όλων των αναφερμένον λέξεων είναι το << ο ι ν >> και πρωτότυπες απ' αυτό λέξεις βγαίνουν αναμφίβολα δυο, << η οίνη >> =
η ά΄μ΄πελος και ο << οίνος >> = το κρασί. Πρωταρχικά θ' αναχθούμε στη λ. << οίνη >>, που ίσως προήλθε από τις άγριες αμπέλους ή τις αυτόφυτες αγριοκληματαριές, που ως πρόσφατα αφθονούσαν στα μερη,κλαρωμένες συνήθως σε πολλά λιμναία και παραλιμναία δέντρα, κι ήταν το φθινόπωρο κατάφορες με στυφά μαυροστάφυλα, τα λεγόμενα γρέτζελα και φιλοξενούσαν αφείδωλα μέλισσες και πουλιά και δρόσιζαν δωρεάν ξωμάχους και περαστικούς. Εξίσου πιθανή όμως δείχνη η συσχέτιση της και με την ήμερη αμπελο, αφού η περιοχή αυτή ήταν γνωστή σα << γη αγαθή >> ( Παυσ. Μεσσ. 25 ) γενικά για την ευφορία της, ώστε να σχετίζεται η αφθονία της με το κέρας της Αμάλθειας. Ειδικότερα αφθονούσε σε φρούτα και σταφύλια, << τα μήλα και τάς ρόας και τους βότρυς ( κρασί) >> ( Διόδωρος Σικελιώτης Δ' 35 ) . Αλλά παροτι προβάλλει σα βέβαιη η γλωσσική παραγωγή της πόλης από το λ. <<η οίνη>>, δε μπορούμε να παραβλέψουμε την πιθανή ετυμολόγηση της και από τη λ. << ο οίνος >>, όταν μάλιστα η περιφέρεια είναι ανέκαθε γνωστή για την πολλή και εκλεκτή της οινοπαραγωγή. Ως πριν από λίγα χρόνια κάποια οινοπωλεία και εστιατόρια στο Αγρίνιο και το Μεσολόγγι διαφήμιζαν πως είχαν << γνήσιο κρασί Κατοχής >>, το οποίο έμεινε αλησμόνητο σ' όσους μακρινά μετοικούσαν .
Άλλοι, ξεκινώντας προφανώς από το γεγονός ότι πόλη και κάτοικοι λέγονται << οι Οινιάδαι>>, όπως η Λίλιαν Δημητρίου ( Το Βήμα, 20 Αυγ.1961), υποστηρίζουν εύλογα μια προεκταμένη ετυμολόγηση: << Πιο αληθοφανής είναι η άποψη ότι το όνομα των Οινιαδών συνδεόταν με την ονομασία ενός πληθυσμού αμπελουργών, που είχαν εισαγάγει αυτό το φυτό, ακόμη άγνωστο στην υπόλοιπη περιοχή >> . Παραβλητέα μ' αυτά και τα μυθολογικά για τον Λακυδώνιο Οινέα, που << παρά Διονύσου φυτόν αμπέλου πρώτος έλαβε >> ( Απολλόδωρος Α' 64 ), καθώς και τα της Σκύλας του Ορεσθέα, πάππου του Οινέα, που γέννησε τεμάχιο ξύλου, από το οποίο βλάστησε κλήμα γεμάτο σταφύλια ( βλ. Παυσανία, Φωκ. 38 και Ρισπέν, Ελλ. Μυθολογία, μτφρ. ελλ. Α' 461-2 ).
Υπόψιν δηλ. ότι ι από την αυτή λεκτική ρίζα Οινέας δεν κατοικούσε μακριά και ότι η Σκύλα του Ορισθέα ίσως ν' απηχεί την εκεί Κυνία. Πραγματικότερο έρχεται βέβαια να ονομάστηκαν Οινιάδες, οχι γιατί εισήγαγαν την << οίνη >> = άμπελο, αλλά γιατί ειδικότερα την καλλιεργούσαν, καθώς ο Alfred Philippson ( Griech. Land. 2, 402-3 ), αφού πρώτα διευκρινίζει ότι << οι Οινιάδαι ήταν πρωτεύουσα της επαρχίας η Οινιάς >>, παρατηρεί:
<< τα ονόματα της επαρχίας και της πόλης οφείλονται στους αμπελώνες της περιοχής >> .Όσοι τέλος γράφουν τη λ. με << ει >>, πιθανώς την παράγουν από τον Οινέα, πλήν κι αυτός παράγεται από την << ο ί ν η >> ή τον << ο ί ν ο >> , που είναι οι δύο πρωταρχικές και και αλληλένδετες λέξεις.
Όσο για τη μετεγενέστερη μεσαιωνική μετονομασία << Τ ρ ί κ α ρ δ ο ς >> του ερειπωμένου και έρημου πια λόφου, γίνεται πιο πέρα ( στ' - 1 ) ξέχωρος λόγος.
1. " Οι Οινιάδαι "
Όπως η πρωτεύουσα της αρχαίας Ακαρνανίας, " ο Στράτος ", ήταν γένους αρσενικού, έτσι και η έτερη διάσημη παραχελωική και πιο μεσημβρινή Ακαρνανική πόλη, " οι Οινιάδαι ", απαντούσε επίσης σε γένος αρσενικό, αλλά τούτη μόνο σε πληθυντικόαριθμό, όπως διευκρινίζει απαρερμήνευτα ο Πολύβιος ( Ιστ. ΄Δ 65 ) που γράφει το όνομα έναρθα: << την άκρα (= ακρόπολη) την εν της Οινιάδαις >>, <<τούς γαρ Οινιάδας κεισθε συμβαίνει παρά θάλατταν>>. Το ίδιο ακριβώς όνομα της πόλης έφεραν και ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι α υ τ ή ς, <<ο ι Ο ν ι ά δ α ι>>, καθώς σαφώς μας γνωρίζει πρώτος ο Θουκιδίδης ( Ιστ. Β' 102 και Δ' 77 ): <<ες γάρ Οινιάδας αεί ποτέ πολεμίους όντας μόνους Ακαρνάνων...>>, << Οινιάδας δε υπό τε Ακαρνάνων πάντων κατηναγκασμένους>>. Στήν ονομασττική ενικού ο κάτοικος των Οινιαδών λεγόταν
<< ο Ο ι ν ι ά δ α ς >> και στη γενική κλινόταν σύμφωνα με τα δωρικά πρωτόκλιτα
<< τ ο υ Ο ι ν ι ά δ α >>, όπως παρατηρούμε και στην επιγραφή του Θέρμου ( βλ. κεφ. δ΄5),
<< ...στραταγων Βυναθάρου Οινιάδα...υπαρχέοντος Ιππολάου Οινιάδα, γραμματεύντος Περικλέος Οινιάδα>> .
 |
| Δίπλα στις εκβολές του Αχελώου, υψώνεται ο λόφος Τρίκαρδος. |
Αφού λοιπόν πόλη και κάτοικοί της ακούγονταν και γράφονταν αδιάκριτα << οι ΟΙνιάδαι.... τούς Οινιάδας>>, δηλ. είχαν το αυτό όνομα, θάπρεπε κανονικά να ταυτωνυμούν και στη σημερινή μας γλώσσα, ήτοι << οι Οινιάδες, τους Οινιάδες>>, είτε πρόκειται για την πόλη είτε για τον πληθυσμό της. Ωστόσο, πρός διάκτιση κι αποφυγή άλλης σύγχυσης, μεθοδικότερον ξ πρακτικότερο έρχεται ν α γ ρ ά φ ο μ ε κ α ι π ρ ο φ έ ρ ο μ ε << ο ι Ο ι ν ι ά δ ε ς, τ ο υ ς Ο ι ν ι ά δ ε ς >> ε ι δ ι κ ά γ ι α τ η ν α ρ χ α ί α π ό λ η, ε ν ώ γ ι α
τ ο υ ς κ α τ ο ί κ ο υ ς τ η ς ν α π ρ ο τ ι μ ο ύ μ ε τ ο ν α υ δ ι ά κ ρ ι τ ο
τ ύ π ο << ο ι Ο ι ν ι α δ ί τ ε ς, τ ο υ ς Ο ι ν ι α δ ί τ ε ς>>.
Κρίναμε πρωταρχικά απαραίτητες τις ωσάνω διευκρινίσεις, επειδή ήδη παρατηρείται κάμποση ονομαστική σύγχυση, ακόμα και σε ειδικούς συγγραφείς. Παραδειγματικά στο μεγάλο λεξικό, Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσσας (Thesaurus Graecae Linquae) του Ερρίκου Στεφάνου δηλώνεται σε θηλυκο γένος το συζητούμενο όνομα,
<< Ο ι ν ι ά δ α ι , α ι >>, κι από κει ίσως παρασύρθηκε ο Ραγκαβής ( Τα Ελληνικά, Αθ. 1853, Α' 740, 750, 763) και έγραφε εσφαλμένα << αι Οινιάδαι , τας Οινιάδας>>.
Εξάλλου ο αρχαιότερος ίσως γνωστός μας Έλληνας γεωγράφος, ο Σκύλαξ ο Καρυανδέας (Περίπλους, Βιέννη 1807, Α' 32) μας γνωρίζει τύπο σ'ενικό αριθμό, <<Οινιάδα πόλις>>, και άλλον επίσης πρωτόκλιτο, θηλυκού γένους και ενικού αριθμού τύπο, << Ο ι ν ί α >>, ο Στράβων (Γεωγρ. Ι 450, 2): << Στράτος ανάπλουν έχουσα τω Αχελώω πλειόνων η διακοσίων σταδίων, και οι Οινία, και αυτή επί τω ποταμώ, η μέν παλαιά ου κατοικουμένη, ίσον απέχουσα της θαλάττη και του Στράτου, η δε νύν έχουσα εβδομήκοντα σταδίους υπέρ της εκβολής διέχουσα>>, ήτοι: Η πόλη Στράτος, π' απέχει μ' ανάπλου του Αχελώου περισότερο από διακόσα στάδια, και η Οινία, που είναι και αυτή κοντά στο ποτάμι. Η παλαία Οινία είναι ακατοίκητη τώρα και απέχει εξίσου από τη θάλασσα και απο το Στράτο, ενώ η τωρινή βρίσκεται 70 στάδια πάνω από τις εκβολές του Αχελώου. Σημειωτέο ότι η γραφή << Οινία >> δέχεται ο Leake ( Travels in Northern Greece London 1835, III 563), ενώ ο Pouqueville ( Voyage dans La Grece,Paris 1820, III 132. Βλ. και ΜΜΕ, Β' 760) γράφει <<Αινία>> και σε νεότερες εκδόσεις διορθώνουν, <<Οινιάδαι>>. Στον Πουκεβίλ παραπέμπει ο Ραγκαβής ( Ελλ. Α' 767-6) που υποστηρίζει αυτά: << Α ι ν ε ί α, δυο πόλεις παλαιά και νέα Αινεία, αμφότεραι μικρόν απέχουσαι της δεξιάς όχθης του Αχελώου η μέν παλαιά, ήτις ην ακατοίκητος επί Στράβωνος, έκειτο εν αποστάσει 100 σταδίων από των εκβολών του ποταμού, ίσον απέχουσα της θαλάσσης και της πόλεως Στράτου, η δε νέα έκειτο κατωτέρω και απείχε των αυτών εκβολών περί τα 70 στάδια. Η παλαιά Αινεία έκειτο μεταξύ των νύν χωριών Ζευγολατίου και Τσιφλικίου, κατά το μέσον της απο θαλάσσης πρός την Στράτον οδού, της δε νέας Αινείας τα συντρίμματα σώζονται στο χωριό Παλαιοκατούναν, ακριβως κατά την προαναφερθείσαν απόστασιν των 70 σταδίων, 3 1/2 ωρών>>.
Δηλαδή ο Ραγκαβής μιλά για δυο ξεχωριστές πόλεις, παλιά και νέα Αινεία και Οινία, άσχετες ,ε την πόλη που συζητούμε, ενώ πολλοί ταυτίζουν τη νέα Οινία με τους Οινιάδε, οπότε βρισκόμαστε μπρός σε δυο γεωγραφοιστορικά και αρχαιολογικά ζητήματα: Ταυτιζόταν η μνημονευόμενη νέα Οινία με τους Οινιάδεςη όχι; Αν ναι, τότε θα πρέπει ν' αναζητηθεί μόνο η παλαία Οινία κάπου από την Πεντάλοφο και πάνω. Αν όχι, απαιτεί αναζήτηση και η νέα Οινία η Αινεία, οχι μόνο στην Παλιοκατούνα ( Λεσίνη ) που που υποδείχνουν πο Πουκεβίλ - Ραγκαβής, μα και στόν Αιλιά, αν μη και σ' αυτήν την Κατοχή. Πλήν παρεμπιπτόντως θίξαμε τα προβλήματα αυτά, που βέβαια τ' αφήνομε ανοιχτά, αφού εδώ άλλωστε μας ενδιαφέρει το γλωσσικό, ανίσως κάποτε <<οι Οινιάδαι>> λέγονταν και <<Οινία>> η <<Οινιάδα>>.
 |
| Αεροφωτογραφία-των-Οινιαδών-στο-λόφο-Τρίκαρδος |
Άλλοι πάλι το όνομα της πόλης επίσης γένους θηλυκού και αριθμού ενικού, αλλά κλίσης τρίτης, ήτοι <<η Οινιάς>> . Τούτη κυρίως η γραφή προκαλεί μέχρι σήμερα παρανοήματα σοβαρά. Την πρωτοσυναντούμε στο σχολιαστή Θουκυδίδη ( Β' 102): << Οινιάς πόλις εστίν εν τω στομιώ του Αχελώου, η και νύν Δραγαμέστη λεγομένη >> . Ο Μλέτιος (Γεωγραφία, Βενετία 1807, Β' 292) διορθώνει γεωγραφικά το σχολιαστή, τοποθετώντας σωστά την πόλη στον Τρίκαρδο, αφήνει όμως γλωσσικάτο << Οινιάς >> σαν όνομα της πόλης, αν και χρησιμοποιεί αυτό τριτόκλιτα και στον πληθυντικό αριθμό, << των Οινιάδων >> ( σ. 264 και 293 ). Έτσι το λάθος πέρασε και σ' άλλους συγγραφείς, λ.χ στο Στασινόπουλο ( Το Μεσολόγγι, Αθ. 1920, σ. 35, 37, 38) και το βλέπουμε συχνά στον περιοδικό τοπικό τύπο.
Πρόκειται για λάθος, επειδή << Οινιάς >> λεγόταν ειδικά η γή, η περιοχή των Οινιαδών, όπως μαρτυερεί ο Στέφανος ο Βυζάντιος: << Ο ι ν ι ά δ α ι , πόλις Ακαρνανίας πρός τω Αχελώω....λέγεται και Ο ι ν ι ά ς η χ ώ ρ α >>. Δεν αποκλείεται να λεγόταν η χώρα και
<< Οινία>> και <<Οινιάδα>>, η και η πόλη νάχε κάποτε αυτά τα ονόματα, αλλά δεν επιβεβαιώνεται για να υποστηρίξομεκάτι τέτοιο. Πολύ πιθανό η μάλλον βέβαιο θεωρούμε ότι με τις λέξεις <<οινία, οινιάς, οινιάδα>>,
ιδίως με τις δυο τελευταίες,θα αποδινόταν και η κάτοικος της πόλης, ήτοι <<Οινιάς>> (γυνή).
Σημειώνομε επίσης ότι το όνομα τούτο απαντούσε και ως προσηγορικό, <<η Οινιάς>> =
το αγριοπερίστερο, και παρότι αφθονούσαν κείθε αυταά τα πουλιά, δε φαίνεται πιθανό να πήρε απ' αυτά την ονομασία ο τόπος. Ακόμα <<Οινιάς>> ονομάστηκε μετεπαναστατικά δήμος, <<Δήμος Οινιάδος>> , με πρωτέυουσα την Κατοχή, για τον οποίον όμως θα μιλήσουμε οικείως στο Β' μέρος του βιβλίου.
Παραθέσαμε ενημερωτικά όλους τους συσχετικούς λεκτικούς τύπους για να φανεί ότι είναι λάθος να λέγεται και γράφεται η αρχαία πόλη << Οινιάς , Οινιάδα>>, ότι το σωστό της όνομα ήταν << Οι Οινιάδαι>>, κι ότι αναφερόμενοι σ' αυτά σήμερα πρέπει να γράφομε << οι Οινιάδες, τους Οινιάδες>> και να διαστέλλομε τους κατοίκους της <<οι Οινιαδίτες, οι Οινιαδίτισσες>>.
Κλείνοντας το τυπολογικό μέρος, λέμε ακόμα ότι οι συγγενικές λέξεις απαντιούνται και με γραφή <<ει>> αντι << ι >>, ήτοι << Οινεία, Οινειάς, Οινειάδα, Οινειάδαι >>. Κυρίως έτσι απαντιέται η ομώνυμη πόλη << Οινειάδαι >> στην οίτη Ανατολικής Στερεάς.
Ως προς το ετυμολογικό τώρα, το ριζικό η αρχικό θέμα όλων των αναφερμένον λέξεων είναι το << ο ι ν >> και πρωτότυπες απ' αυτό λέξεις βγαίνουν αναμφίβολα δυο, << η οίνη >> =
η ά΄μ΄πελος και ο << οίνος >> = το κρασί. Πρωταρχικά θ' αναχθούμε στη λ. << οίνη >>, που ίσως προήλθε από τις άγριες αμπέλους ή τις αυτόφυτες αγριοκληματαριές, που ως πρόσφατα αφθονούσαν στα μερη,κλαρωμένες συνήθως σε πολλά λιμναία και παραλιμναία δέντρα, κι ήταν το φθινόπωρο κατάφορες με στυφά μαυροστάφυλα, τα λεγόμενα γρέτζελα και φιλοξενούσαν αφείδωλα μέλισσες και πουλιά και δρόσιζαν δωρεάν ξωμάχους και περαστικούς. Εξίσου πιθανή όμως δείχνη η συσχέτιση της και με την ήμερη αμπελο, αφού η περιοχή αυτή ήταν γνωστή σα << γη αγαθή >> ( Παυσ. Μεσσ. 25 ) γενικά για την ευφορία της, ώστε να σχετίζεται η αφθονία της με το κέρας της Αμάλθειας. Ειδικότερα αφθονούσε σε φρούτα και σταφύλια, << τα μήλα και τάς ρόας και τους βότρυς ( κρασί) >> ( Διόδωρος Σικελιώτης Δ' 35 ) . Αλλά παροτι προβάλλει σα βέβαιη η γλωσσική παραγωγή της πόλης από το λ. <<η οίνη>>, δε μπορούμε να παραβλέψουμε την πιθανή ετυμολόγηση της και από τη λ. << ο οίνος >>, όταν μάλιστα η περιφέρεια είναι ανέκαθε γνωστή για την πολλή και εκλεκτή της οινοπαραγωγή. Ως πριν από λίγα χρόνια κάποια οινοπωλεία και εστιατόρια στο Αγρίνιο και το Μεσολόγγι διαφήμιζαν πως είχαν << γνήσιο κρασί Κατοχής >>, το οποίο έμεινε αλησμόνητο σ' όσους μακρινά μετοικούσαν .
Άλλοι, ξεκινώντας προφανώς από το γεγονός ότι πόλη και κάτοικοι λέγονται << οι Οινιάδαι>>, όπως η Λίλιαν Δημητρίου ( Το Βήμα, 20 Αυγ.1961), υποστηρίζουν εύλογα μια προεκταμένη ετυμολόγηση: << Πιο αληθοφανής είναι η άποψη ότι το όνομα των Οινιαδών συνδεόταν με την ονομασία ενός πληθυσμού αμπελουργών, που είχαν εισαγάγει αυτό το φυτό, ακόμη άγνωστο στην υπόλοιπη περιοχή >> . Παραβλητέα μ' αυτά και τα μυθολογικά για τον Λακυδώνιο Οινέα, που << παρά Διονύσου φυτόν αμπέλου πρώτος έλαβε >> ( Απολλόδωρος Α' 64 ), καθώς και τα της Σκύλας του Ορεσθέα, πάππου του Οινέα, που γέννησε τεμάχιο ξύλου, από το οποίο βλάστησε κλήμα γεμάτο σταφύλια ( βλ. Παυσανία, Φωκ. 38 και Ρισπέν, Ελλ. Μυθολογία, μτφρ. ελλ. Α' 461-2 ).
Υπόψιν δηλ. ότι ι από την αυτή λεκτική ρίζα Οινέας δεν κατοικούσε μακριά και ότι η Σκύλα του Ορισθέα ίσως ν' απηχεί την εκεί Κυνία. Πραγματικότερο έρχεται βέβαια να ονομάστηκαν Οινιάδες, οχι γιατί εισήγαγαν την << οίνη >> = άμπελο, αλλά γιατί ειδικότερα την καλλιεργούσαν, καθώς ο Alfred Philippson ( Griech. Land. 2, 402-3 ), αφού πρώτα διευκρινίζει ότι << οι Οινιάδαι ήταν πρωτεύουσα της επαρχίας η Οινιάς >>, παρατηρεί:
<< τα ονόματα της επαρχίας και της πόλης οφείλονται στους αμπελώνες της περιοχής >> .Όσοι τέλος γράφουν τη λ. με << ει >>, πιθανώς την παράγουν από τον Οινέα, πλήν κι αυτός παράγεται από την << ο ί ν η >> ή τον << ο ί ν ο >> , που είναι οι δύο πρωταρχικές και και αλληλένδετες λέξεις.
Όσο για τη μετεγενέστερη μεσαιωνική μετονομασία << Τ ρ ί κ α ρ δ ο ς >> του ερειπωμένου και έρημου πια λόφου, γίνεται πιο πέρα ( στ' - 1 ) ξέχωρος λόγος.
Μ.ΜΑΝΕΤΑ
(marilena.mane@gmail.com)